Овие избори јасно покажаа неколку работи. Првата е дека Србија има сериозен проблем со демократијата бидејќи ова тешко може да се наречат избори. СНС ја усоврши техниката на изборна манипулација. Навистина, малкумина би помислиле на тоа, а речиси никој не би можел да ги спроведе измамите што тие ги направија, вели во интервју за „Локално“ Павле Грбовиќ, Претседател на Движењето на слободни граѓани (PSG) и еден од лидерите на листата „Србија против насилство“.
Резултатот на листата не би го протолкувал како максимум, туку како „сериозен исчекор и добра платформа за во иднина“.
– За прв пат по 2012 година и доаѓањето на СНС на власт, имаме листа која освоила повеќе од 20% од гласовите на републиканско ниво. Нашата коалиција освои една третина повеќе гласови отколку што освоија нашите партии пред година и пол. Тоа не е мало подобрување, вели пратеникот во српското Собрание.
Протестите, истакнува Грбовиќ, продолжуваат и по Нова година, а по негово мислење добро е што се проширува фронтот за одбрана на изборната волја.
– Тука не се работи за одбрана на изборните резултати на една листа, туку за одбрана на демократското право на сите граѓани на слободен избор и дека тоа зависи од нив, а не од изборниот инженеринг, кој ќе победи, дециден е тој.
За случувањата на северот на Косово, Грбовиќ изјави дека секој замрзнат конфликт порано или подоцна се „одмрзнува“, а потоа последиците можат да бидат неразбирливи.
-За жал, тоа најдобро го знаеме ние што живееме на овие простори, смета првиот човек на PSG и дава свое видување за ситуацијата во поранешната српска покраина: „Јасно е дека Србија никогаш нема да ја признае независноста на Косово бидејќи тоа би било национално понижување. Од друга страна, исто така е јасно дека Србија со децении нема суверенитет на Косово и дека елементите на државноста од година во година избледуваат до таа мера што денес ги нема. Во тие рамки треба да се најде решение, што значи дека треба да престанеме да се обидуваме да се понижуваме, но и дека игнорирањето на реалноста е исто така беспредметно. Европскиот план за Косово даде солидна рамка, не е совршен, но тоа е нешто на што мора да се работи. Во тој план најмногу ме интересира заштитата на личните и колективните права на Србите на Косово и заштитата на нашето културно и историско наследство“
Изборите во Србија завршија, СНС на Вучиќ ја консолидираше власта, а опозицијата обвини за голем број нерегуларности. Каква е вашата севкупна оценка за изборите на 17 декември?
– Овие избори јасно покажаа неколку работи. Првата е дека Србија има сериозен проблем со демократијата бидејќи ова тешко може да се наречат избори. СНС ја усоврши техниката на изборна манипулација. Навистина, малкумина би помислиле на тоа, а речиси никој не би можел да ги спроведе измамите што тие ги направија – внатрешна миграција на граѓаните за да се зачува власта во оние локални самоуправи каде што убедливото мнозинство од населението е против нив, како што е случајот во Белград. Затоа овие избори не можат да се сметаат за легитимни, ниту легални. Друга важна работа што ја покажаа овие избори е дека единствениот начин да се загрози овој режим е широкиот сојуз на партии со слични идеологии. Граѓанските, демократските, проевропските партии го направија тоа и резултатот е видлив, некои други не се …
„Србија против насилство“ се етаблира како втора политичка сила во земјата. Дали е ова најмногу што можете да направите со оглед на сите околности?
-Нашиот резултат не би го протолкувал како максимум, туку како сериозен исчекор и добра платформа за во иднина. За прв пат по 2012 година и доаѓањето на СНС на власт, имаме листа која освоила повеќе од 20% од гласовите на републиканско ниво. Нашата коалиција освои една третина повеќе гласови отколку што освоија нашите партии пред година и пол. Тоа не е мало подобрување. Сепак, не можеме да бидеме среќни затоа што СНС е се уште на власт, но не треба да очајуваме.
Кои се вашите следни чекори? Протестите веќе започнаа..
-Протестите продолжуваат и по Нова година, во тоа нема дилема. Добро е што се проширува фронтот за одбрана на изборната волја, бидејќи тука не се работи за одбрана на изборните резултати на една листа, туку за одбрана на демократското право на сите граѓани на слободен избор и дека тоа зависи од нив, а не од изборниот инженеринг, кој ќе победи. Покрај опозициските партии, протестираат и млади, протестираат и граѓански организации, како и видни јавни личности собрани околу иницијативата „Proglas“. Во постојана комуникација и координација сме, си помагаме затоа што се бориме за иста цел. Имаме три линии на дејствување кои се одвиваат паралелно, засега во добра насока. Едната е институционалната борба – обраќање до надлежните институции во Србија. Останува да покренеме постапка пред Уставниот суд, кој е надлежен да ги поништи овие избори. Другата насока е меѓународната јавност, бидејќи сметаме дека излезот од оваа криза е повторно да се бориме, но во значително поинакви услови. Избирачкиот список да се среди, промените на живеалиштето да бидат јасно дефинирани и контролирани и медиумскиот простор да биде подеднакво распореден. Во тоа би можела да помогне меѓународна експертска комисија. А третата линија на дејствување е вонинституционалната борба од која не се откажуваме.
Останува впечатокот дека Вучиќ и СНС ќе паднат од власт само ако одлучат да си заминат. Каде го гледате неуспехот на опозициските партии на овој план?
– Конкретно, во Белград, ако ги оставиме на страна махинациите на СНС, проблемот е што речиси 7% од гласовите на десницата останаа под цензусот. Да имаше обединување на тој спектар врз основа на она што го направивме во рамките на коалицијата „Србија против насилство“, ниту овој инженеринг немаше да му помогне на режимот. Има механизми, но потребно е секој да покаже доволен степен на одговорност и ние да останеме истрајни. Ништо нема да се смени преку ноќ.
Имате замрзнат конфликт на северот на Косово, кој може повторно да се разгори во секој момент. Дали е можно овој конфликт да се прошири на целиот регион?
– Секој замрзнат конфликт порано или подоцна се „одмрзнува“, а потоа последиците можат да бидат неразбирливи. За жал, тоа најдобро го знаеме ние што живееме на овие простори.
Павле Грбовиќ
Како, според вас, треба да се реши овој конфликт?
– Тоа е проблем кој добива историски димензии и нема ниту брзо ниту лесно решение. Јасно е дека Србија никогаш нема да ја признае независноста на Косово бидејќи тоа би било национално понижување. Од друга страна, исто така е јасно дека Србија со децении нема суверенитет на Косово и дека елементите на државноста од година во година избледуваат до таа мера што денес ги нема. Во тие рамки треба да се најде решение, што значи дека треба да престанеме да се обидуваме да се понижуваме, но и дека игнорирањето на реалноста е исто така беспредметно. Европскиот план за Косово даде солидна рамка, не е совршен, но тоа е нешто на што мора да се работи. Во тој план најмногу ме интересира заштитата на личните и колективните права на Србите на Косово и заштитата на нашето културно и историско наследство. Ако властите во Приштина немаат знаење или волја да го спроведат, тогаш нивното тврдење да се сметаат за суверен ентитет ќе биде премногу амбициозно и ќе спречи каков било напредок. Она што е клучно е да се врати довербата во дијалогот, во кој гледам голема одговорност на меѓународната заедница. Затоа што ако немаме елементарна доверба и почит, ќе имаме ситуации кога секоја, дури и најбанална точка на дијалог може да доведе до ескалација на тензиите и до работ на војна.
Европските бирократи честопати велат дека војната во Украина се заканува да се прелее во Европа и членките на НАТО, доколку престане помошта за Киев. Од друга страна, Путин вели дека нападот на членките на НАТО не е ниту во негов, ниту во интерес на Русија. Која е, според вас, вистината и каде е Србија во целата оваа приказна? Дали сте „имуни“ на развојот на настаните поради „блискоста“ на Вучиќ и Путин?
-Војната во Украина се уште е најголемиот геополитички проблем за цела Европа, а нејзиниот исход во голема мера ќе ја одреди судбината на целиот континент, вклучително и Србија. Во овој момент, опасност за Србија не е само личната блискост на Вучиќ со Путин, туку тоа што нашите интереси не се усогласени. Интересот на Русија е нестабилност на Европа за да покаже дека ЕУ не е способна да ја контролира ситуацијата во својот двор и, како што би рекле бирократите на ЕУ, „во соседството“. На овој начин се поткопува темелот на ЕУ како најуспешен мировен политички проект, а тоа е безбедноста и сигурноста. За жал, една од плодните области за дестабилизација е токму Западен Балкан и токму поради тоа Србија и другите балкански земји не смеат да дозволат да станат лост за предизвикување нестабилност. Од друга страна, интересот на ЕУ и на САД е мирот во Европа, а јас длабоко верувам дека тоа е интерес и на Србија и на Македонија и на другите соседни земји. Затоа е потребно да се направи јасен избор, но не според тоа кого преферираме и кого поддржуваме, туку кој е наш интерес и што сакаме за нашите граѓани. Секоја чест за Русија и земјите од БРИКС, но сакам стандард на живеење, демократски институции, права и слободи, медиумски плурализам и безбедност што ги нудат земјите од Европската унија за граѓаните на Србија, и тука се зборува за тоа на кој начин треба оди завршува.
Дали гледате можност за некакво „припојување“ на северот на Косово од Србија, по теркот на Донбас и Луганск. Можно ли е такво сценарио?
-Вакво сценарио веројатно им било во главите на Милан Радоичиќ и неговите ментори, но набрзо станало јасно колку тоа е наивно и нереално, иако последиците од тој егзибиционизам не беа ни најмалку наивни.
Дали зборовите „мора да продолжиме по европскиот пат“ се само декларативни за српските власти со оглед на извештаите од Европската унија?
-Со денови слушаме како се подготвува „нов Мајдан“ во Србија, што е целосна глупост и измама. Факт е дека, за жал, Србија повеќе се врти кон белорускиот модел – прекројување на изборната волја на граѓаните, полициска репресија, апсења и затворања на неистомисленици, прогон на медиумите… Србија денес на некој начин наликува на уредена европска земја, а за жал и самата ЕУ веќе некое време се оддалечува од својата суштина и лесно ја сфаќа опасноста од процут на авторитаризам во нејзината околина. Овој проблем полека се прелева во нивниот двор.
Како ги оценувате односите со С. Македонија? Отворени прашања речиси и да нема, имаме солидна соработка на „Отворен Балкан“, но имаше ли простор за подобрување?
-Соработката меѓу Србија и Северна Македонија е на добро ниво и се надевам дека ќе биде уште подобра во иднина. Важно е ова пријателство да не застане на личните односи на моќниците во двете земји, туку да прерасне во висококвалитетна институционална соработка, која е основа за добри односи меѓу двата народа.
Со оглед на проблемите што ги има и Северна Македонија на патот кон ЕУ, дали ОБ треба да биде замена за ЕУ?
-Отворен Балкан не треба да биде замена ниту за Берлинскиот процес, кој е поинклузивен бидејќи вклучува повеќе учесници, а камоли за полноправно членство во ЕУ. Сметам дека со заедничка политика и координирани перформанси можеме да имаме подобра позиција кон меѓународната заедница, која не би можела да ја игнорира областа во која живеат повеќе од 15 милиони луѓе. Верувам дека и ЕУ ги препозна своите грешки од претходниот период, како суштинското казнување на Северна Македонија, која беше соочена со бесмислени блокади, што влијаеше на убивањето евроентузијазмот и во Србија и во другите земји од регионот. Верувам дека во Брисел созреа свеста и дека ако ЕУ не го интегрира Западен Балкан во својот политички простор, некој друг ќе се обиде да го стори тоа, и поради ова сознание, сега имаме шанса, ако сме паметни и способни, да се качиме во брзата лента на европската интеграција.
Како ја гледате Србија за 10 години? Членка на ЕУ или се уште „под нога“ на Александар Вучиќ и СНС?
– За 10 години Србија ќе биде земја која е полноправна и рамноправна членка на ЕУ, која ги надминала „детските болести“ кои се последиците од преминот на едно општество од автократско во демократско владеење. Верувам дека Србија има капацитет да се издигне од сегашната ситуација и да биде сигурна поддршка за своите соседи. Само во таква земја можам да се замислам, а ако се бориме за тоа станува горе-долу неважно кој каква улога има. Исто како што е ирелевантно колку удобно седиш на брод што тоне, што би ја претставувало сликата на Србија доколку СНС остане долго време на власт.
Владимир Зорба