Глобалните капацитети на термоцентралите на јаглен се зголемија за 2% минатата година, а две третини од новите централи беа развиени од Кина, актуелниот најголем светски потрошувач на овој валкан извор на енергија.
Сепак, за прв пат од 2019 година, благ скок на новите топлински капацитети е забележан и во остатокот од светот.
Ова се резултатите од новиот годишен преглед на непрофитната организација Global Energy Monitor (GEM), кој ни носи интересни сознанија и за сегашноста и за иднината на енергетската транзиција во светот.
Според GEM, напуштањето на јагленот до 2040 година – во согласност со препораките на Меѓународната агенција за енергија (IEA) – ќе бара затворање, во просек, на 126 GW термоелектрани секоја година. Според нивните пресметки, ова е еквивалентно на затворање на две централи на јаглен, со вкупен капацитет од 2,4 GW – неделно.
Во текот на 2023 година беа пуштени во употреба 69,5 GW нови постројки на јаглен. Од друга страна, исклучени се 21,1 GW термоелектрани. Ова резултираше со нето зголемување на капацитетот на јаглен за 48,4 GW, највисоко од 2016 година. Вкупната глобална моќност, заклучно со минатата година, достигна 2.130 GW, се вели во соопштението.
„Судбината на јагленот минатата година е аномалија бидејќи сите знаци укажуваат на пресврт на оваа забрзана експанзија“, рече Флора Шампеноа, програмски директор за јаглен во GEM.
„Сепак, земјите со електрани на јаглен мора побрзо да ги пензионираат, а оние кои имаат планови за нови централи мора да се погрижат тие никогаш да не се изградат. Во спротивно, можеме да заборавиме на исполнувањето на нашите цели од Парискиот договор и придобивките што ќе ги донесе брзата транзиција кон чиста енергија“.
Во проширувањето на капацитетот на јаглен, Кина води, која минатата година инсталираше 47,4 GW постројки, што е приближно две третини од глобалниот пораст во 2023 година. Во развојот на јагленот, апсолутниот озлогласен светски шампион го следea Индонезија, Индија, Виетнам, Јапонија, Бангладеш, Пакистан, Јужна Кореја, Грција и Зимбабве.
Надвор од Кина беа пуштени во употреба 22,1 GW термоелектрани, додека 17,4 GW беа затворени. Тоа значи дека нето зголемувањето на капацитетот, ако ја исклучиме оваа азиска земја, изнесува 4,7 GW.
Од Парискиот договор, некои земји веќе му кажаа „Збогум“ на јагленот
Откако постигнавме меѓународен договор во Париз во 2015 година за ограничување на глобалното затоплување на 1,5 °C, енергетскиот пејзаж низ нашата планета претрпува трансформација. Оттогаш, 47 од 82 земји кои произведуваат електрична енергија од јаглен го намалија или го задржаа својот капацитет на исто ниво.
Некои земји дури со пример покажаа дека напуштањето на јагленот е можно. Меѓу нив се Австрија, Белгија, Шведска, Португалија, Перу и Обединетите Арапски Емирати. Тие веќе се „пензионираа“ или ги претворија сите погони во јаглен, а на оваа листа на земји неодамна се приклучи и Словачка, која на крајот на март го прекина производството во последната термоцентрала.
И покрај фактот што земјите што бележат намалувања или ги одржуваат погоните на исто ниво ги надминаа оние што ја зголемуваат нивната зависност од јаглен, од Париз е поврзана со мрежата речиси двојно повеќе капацитет на јаглен во споредба со тоа колку е затворено.
Напуштањето на јагленот мора да се забрза, нагласуваат од GEM, бидејќи намалувањето на овој валкан извор на енергија во производството на електрична енергија е всушност најважното средство за ублажување на штетните емисии.
Со цел зголемувањето на температурата да не ја надмине долната граница од Парискиот договор (1,5 °C), врз основа на моделот на ИЕА, земјите од Организацијата за економска соработка и развој (ОЕЦД) треба да ја елиминираат електричната енергија од јагленот до крајот на деценија, а остатокот од светот има десет години подолг рок (до 2040 година).
Плановите за затворање на само 15% (317 GW) од постоечкиот глобален капацитет на јаглен се во согласност со роковите во глобалната борба против климатските промени, додека во дополнителни 10% (210 GW) исклучувањето треба да се забрза.
Иако повеќето централи се покриени со националните ветувања за постигнување нето нула емисии, 75% (1.626 GW) од оперативните електрани на јаглен не се обврзаа да затворат.