Весникот “Ведомости” ми побара да ја коментирам ситуацијата околу Договорот за искоренување на ракетите со среден и мал дострел (ДРСМОД). Всушност, судбината на овој договор го загрижува политичарите и обичните луѓе на сите континенти. Јас сум исто така сум загрижен, и тоа не само поради тоа што во декември 1987 година го потпишав овој договор со претседателот на САД Роналд Реган. Во случувањата гледам манифестација на опасни деструктивни тенденции во светската политика.
Идејата, која за нас беше главен ориентир на патот кон договорот, беше изразена во заедничката изјава на шефовите на СССР и САД, прифатено на нашата прва средба во Женева: “Нуклеарната војна е недопустлива, во неа не може да има победници”.
Договорот беше првиот чекор, по кој следеа други – Договорот за намалување на стратешкото посамоуверено оружје (ДССНО) и заедничките чекори кон ликвидирање на значителен дел од тактички нуклеарни средства. Земјите ги преиспитаа воените доктрини во насока на намалување на зависноста од нуклеарно оружје. Во споредба со врвот за време на студената војна количеството на нуклеарното оружје на Русија и САД беа намалени со над 80%.
Процесот што започна тогаш не влијае само на нуклеарно оружје. Потпишана е Конвенција за елиминација на хемиското оружје, земјите од Источна и Западна Европа се согласија за радикално намалување на нивните вооружени сили и вооружување. Тоа беше “најголемата дивиденда за мир” што сите Европејци ја добија, пред сè Европејците, како резултат на крајот на Студената војна.
Во сите овие години ДРСМОД служел за безбедноста на нашата земја, исклучувајќи можноста од појава блиску до границите ни “оружје за обезглавување на удар”. Навистина, не можам да не забележам тука дека високи руски претставници понекогаш го подложуваат тоа на неправедна критика – чекај, залудно ги ликвидиравме овие проектили, тие би биле корисни за нас. Морав да одговорам. Но неодамна, Русија презеде единствена позиција за зачувување на договорот. Се надевам дека тоа го одразува длабоко разбирањето на неговото значење и воопшто на проблематиката на стратешката стабилност.
Денес постигнатото во текот на годините, кога ние ги завршивме со студената војна, се изложува на голема опасност. Одлуката на САД за излез од ДРСМОД се заканува да расплетува редица настани во спротивна насока. И тоа не е првиот таква чекор. САД одбија да го ратификуваат Договорот за забрана на нуклеарни проби. Како резултат на едностраната одлука на САД во 2002 година го откаже својот Договор за ограничување на системите за противракетна одбрана (ДОСПРО). Од трите главни потпори на глобалната стратешка стабилност – договорите за ПРО, ДРСМОД и стратешките вооружениот – останува едно, но судбината на договорот за стратешките вооружениот потпишан од претседателите Медведев и Обама во 2010 година е нејасна. Судејќи по барања на претставници на американската администрација, тој исто така може “да отиде во историјата”.
Што се случи?
Каква закана има Америка да оди на уништување на системот за нуклеарно оружје што му служи на светот со децении? Известувањето за повлекување од договорот мора да содржи “барање за исклучителни околности за кои страната-носителка смета дека се во опасност од нејзините претпоставени интереси”. Односно. државата да зема таков сериозен чекор мора да и објасни на светската заедница што го принудува да го уништи она што е постигнато.
Каде е оваа закана за американските “врвни интереси” – земја чие воено трошење го надминува еквивалентното трошење на сите можни ривали неколку пати? Дали САД повикаа на таква закана за светската заедница, Советот за безбедност на ОН, кој е формиран за да дискутира и да ги реши проблемите што го загрозуваат светот? Не, тоа не беше направено. Наместо тоа, против Русија се поднесуваат барања во врска со наводни прекршувања, со кои дури и искусни специјалисти не можат да се справат. И дискусијата за овие тврдења се води во финален тон.
За поддршка на нивната позиција, САД, исто така, се осврнува на достапноста на проектили од среден дострел во други земји, како што се Кина, Иран и Северна Кореја. Но, ова не е убедливо. Како и порано, САД и Русија имаат над 90% од светското нуклеарно оружје. Во оваа смисла, нашите две земји се навистина “супер-држави”. Нуклеарните арсенали на други земји се 10-15 пати помали. Се разбира, ако процесот на намалување на нуклеарното оружје продолжува, тогаш во некоја точка ќе се приклучат и други земји, вклучувајќи го и Обединетото Кралство, Франција, Кина. Имаше такво разбирање кога го започнавме процесот на нуклеарно разоружување и овие земји не еднаш ја потврдија соодветната политичка обврска. Но, тешко е да се бара воздржаност.
Не треба да не се прави заклучок дека зад одлуката на САД за излез од договорот не стојат овие причини, на кои се повикуваат американските лидери, а нешто сосема друго: стремежот на САД да се ослободат од секакви ограничувања во областа на вооружувањето, да добијат апсолутна воена супериорност. “Имам многу повеќе пари отколку што и да е друга држава”, рече претседателот Трамп, “и ние ќе зголемуваме вооружувањето, додека тие не се вразумат.” Треба да се претпоставува дека тоа се прави за да диктираат на светот својата волја – Што друго?
Но, ова е илузорна цел, надеж што не може да се реализира. Хегемонијата на една земја во современиот свет е невозможна. Резултатот од сегашниот деструктивен пресврт ќе биде сосема друг: дестабилизација на стратешката ситуација во светот, нова трка во вооружување, се поголема хаотичност и непредвидливоста во светската политика. Ова ќе ја оштети безбедноста на сите земји, вклучувајќи ги и САД. Таков е логиката на сите елементарни, неконтролирани процеси.
Претседателот изјави дека САД се надеваат да склучат нов, “добар” договор. Каков договор – за зголемување на вооружувањето ли? Мислам дека ова ветување не треба да заблудува никого, како и барањето на државниот секретар на САД Помпеја за тоа дека САД “немаат планови за итно распоредување на ново ракетно вооружување”. Тоа само значи дека засега САД ги немаат овие проектили. И овие уверувања очигледно не ги убедија Европејците. Тие се вознемирени и можат да бидат разбрани. Сите се сеќаваат на “ракетна криза” во почетокот на 1980-тите години, кога на нашиот континент се распоредуваа а стотици ракети – советските СС-20 и американските “Першинг” и ракети. И сите разбираат дека новиот круг од ракетна трка може да се покаже уште поопасен.
Ги поздравувам напорите на земјите од Европа за спасување на DRSMOs. ЕУ ги повика САД “да размислат за последиците од излегувањето од договорот за својата сопствена безбедност, за безбедноста на своите сојузници и на целиот свет”. Министерот за надворешни работи на Германија Мас, предупредувајќи дека “прекинот на дејството на ДРСМОД ќе има бројни негативни последици”, патува до Москва, до Вашингтон, обидувајќи се најде варијанта за решавање на проблемот. За жал ова искуство не даде резултат, но напорите треба да продолжат.
Оние кои сакаат да го отфрлат договорот зборуваат за фактот дека за време од неговиот заклучок има големи промени во светот и договорот е само застарен. Првиот е безусловно точен, но вториот е длабоко погрешен. Промените во светот не бараат негирање на договор кој ќе обезбеди основа за меѓународна безбедност по крајот на Студената војна и понатамошен потег кон крајната цел за искоренување на нуклеарното оружје. Тоа е она на што треба да се насочат нашите напори.
Сакам да се свртам кон Американците, особено кон членовите на Конгресот – републиканци и демократи. Жалам што акутната внатрешнополитичка ситуација во САД во последните години доведе фактички до колапс во дијалогот меѓу нашите земји за сите прашања од дневниот ред, вклучувајќи и за проблемите со нуклеарното оружје. Време е да се надмине меѓупарламентарната контроверзност и да започне сериозен разговор. Убеден сум дека Русија ќе биде подготвена за тоа.
Потребни се нови идеи, кои би помогнале за прикажување на односите меѓу Русија и Америка од мртвата точка. Еве ја улогата на експертската заедница. Неодамна во написот објавен во “Российская газета” и во “Вашингтон пост”, ние со поранешниот државен секретар на САД Џорџ Шулц повикавме за создавање на невладин форум од руски и американски експерти, за да дискутираат за измените кои се случиле во областа на безбедноста во последните децении, и да се изработат предлози за владите на нашите земји.
Главната работа што сакам да ја повикам е дека постои потреба за пресвртна точка во размислувањето на политичарите. Милитаризацијата на размислување доведе до милитаризација на однесувањето на држави, воени кампањи во Југославија, Ирак, Либија, во други земји. Нивните последици ќе се почувствуваат долго време.
Клуч за решавање на проблемот со безбедноста не е во оружјето, туку во политиката. Загрижувачки настани од изминатите недели не дозволуваат самозадоволна реакција. Но, паниката не треба да има. Ситуацијата треба да се рационализира и, во основа, да дејствува за да не му дозволи на светот да се натпреварува во оружје, конфронтација, непријателство. Сепак, верувам дека ова е сè уште во наша моќ
……………….
Коментарот на Михаил Горбачов, првиот и последниот претседател на СССР, беше објавен во весникот Ведомости.
Москва / Русија