Назначувањето на медијатор меѓу Скопје и Софија е дипломатски потег што мора да демонстрира подготвеност за преговори, но од друга страна може да биде и средство за одложување. Го почитувам господинот Бучковски, со кого се познавам лично и ја поддржувам неговата искрена желба за развој на билатерални односи, но морам да забележам дека одговорни фактори се господинот Заев и владата. Залудни се надежите дека изборите во Бугарија ќе доведат до поволна промена за Скопје, вели професорот по историја и заменик-претседател на партијата ВМРО-БНД, Милен Михов, во интервју за „Локално“.
Според него, нема време за чекање, бидејќи граѓаните на РСМ ја гледаат својата иднина во заеднички европски дом „заедно со своите браќа од Бугарија“.
– Едноставно, владетелите во Скопје треба да ги завршат домашните задачи. За жал, гледаме дека е поважно владејачката елита да остане на власт отколку да ги решава проблемите на луѓето. Поважно е да се управува отколку да се следи патот на европската интеграција, смета Михов.
За навредливата реторика на претседателот на ВМРО, Красимир Каракачанов, вели дека во текот на 30 години, тој го зборувал истото и „тоа е вистината за Македонија“.
– Да не прашуваме каде досега беа и што се не рекоа Пендаровски, Заев и Османи, туку и многу други политичари во РСМ и Бугарија. Нема смисла. Денес македонските Бугари не можат да се сметаат за национално малцинство во нивната земја, тврди Михов.
Има ли шанса да се постигне договор меѓу С. Македонија и Бугарија до парламентарните избори во март 2021 година?
– Мислам дека не е време за одмор, туку за работа. Во Скопје, се добро информирани и имаат нацрт анекс на договорот за пријателство. Сè зависи од РСМ, ако се подготвени да го потпишат анексот – вратите кон ЕУ се отворени. Еден од главните проблеми се потенцијалните тврдења за „македонското малцинство“ во Бугарија, кои продолжуваат да создаваат недоверба меѓу двете земји.
Треба да се потсетиме дека РСМ презеде билатерални обврски во оваа насока со Заедничката декларација на двете влади од 22 февруари 1999 година, потврдена со заеднички меморандум потпишан во Софија на 22 јануари 2008 година и пред сè со Договорот за пријателство, добрососедство соработка меѓу Република Бугарија и Република Македонија од 1 август 2017 година.
Загрижено забележуваме дека на самиот почеток на постапката за преговори за членство во ЕУ се бара можност да се игнорираат билатералните обврски. Јасно е дека Скопје не сака да преземе обврзувачки обврски за откажување од малцинските побарувања и не сака добрососедството да биде услов во процесот на преговори. За владетелите близу Вардар, домашните политички димензии на проблемот се големи поради долго репродуцираните историски митови за „македонското малцинство“ во Бугарија.
„Македонците биле и се изложени на бугаризација“, пишува во македонската енциклопедија за населението во Пиринско, објавена од МАНУ во 2009 година (http://macedonia.kroraina.com/mak_enc/encyclopaedia_macedonica_2.pdf стр. 890) неодамнешен пример во оваа смисла е т.н. „Македонски манифест“, изразен преку Меморандумот на МАНУ, МПЦ-ОА и УКИМ.
Во врска со сегашните односи со Бугарија, се декларира дека „македонскиот јазик и неговите дијалектни варијанти имаат свој просторен континуитет (што значи дека македонските дијалекти постојат и надвор од границата на монетарната Македонија) и свој временски континуитет (што значи дека македонскиот јазик) и „Македонскиот идентитет ја црпи својата легитимност од вековните традиции, преданија, обичаи, колективна меморија, менталитет, јазик, артикулирана свест за етнокултурната специфичност, колективниот интегритет, почитувањето на традиционалните географии и традиционалните религии. Јас лично не можам да размислувам за „идентитетот“ на моите деца кои живеат во стариот бугарски град Свети Врач (Сандански) и на моите внуци родени во стариот бугарски град Горна Џумаја (Благоевград).
Во последните 30 години, многу работи се променија – името на државата (СРМ, РМ, ПЈРМ, РСМ), уставот, знамето, нацијата („антички“ или „словенски“), но учебниците по историја не се променети. Затоа, не треба да бидеме изненадени што 60% од граѓаните на РСМ се против отфрлањето на „македонското малцинство во Бугарија“. Ако ги прифатиме податоците за ова социолошко истражување како точни, мора да признаеме дека ова е прослава на учебниците по историја на Југославија, кои останаа непроменети во РСМ.
Дали мислите дека доколку дојде до промена на власта во Бугарија по изборите, може да има релаксација на преговорите со РС Македонија и договор?
-Властите во Скопје не смеат да ги измамат луѓето со манипулативни сугестии. За бугарското општество, македонското прашање е егзистенцијално. Влијае на сите димензии на колективниот и индивидуалниот живот, од политиката до памтењето на предците и индивидуалните сетила. Македонските песни што ги пееме и македонскиот народ што го свириме на свадби и забави ги научивме од нашите родители, исто како што ги научија од своите. Пред многу години, претседателот Петар Стојанов ја опиша „историјата на Македонија како најромантичниот дел од бугарската историја“. Зборовите беа изнесени на 27 април 1997 година во Стразбур, во Палатата на Европа, пред Парламентарното собрание на Советот на Европа.
Долго време, Бугарија сакаше да гради посебни односи со Република Македонија без да поставува услови за името или симболите на земјата. Патот до заеднички европски дом мораше да се поплочи преку братство и единство. Бугарија беше првата земја во светот што ја призна независноста на Република Македонија на 15 јануари 1992 година. Бугарија обезбеди хуманитарни и транспортни коридори во услови на економско ембарго воведено од Грција во периодот 1994-1995 година, чија цел беше промена на знамето, уставот и името, на младата република. За време на бегалската криза предизвикана од војната во Косово, бугарската влада им предложи на властите во Скопје да изградат бугарска воена теренска болница за лекување на болните од бегалските кампови и да изградат бегалски камп во Радуша, во кој ќ3 беа сместени околу 3.000 бегалци. Како земја ќе се грижевме за кампот. Покрај тоа, преку Црвениот крст беа испратени 211 милиони лева во вид на ќебиња, облека и слично.За време на избувнувањето на воениот конфликт во северните делови на земјата во 2001 година, Бугарија го бранеше територијалниот интегритет на РСМ. По сето ова, мора да се запрашаме зошто Скопје го изгуби овој привилегиран статус и бугарската поддршка. Ова бара искрена и одговорна дебата во македонското општество, бара храброст од политичката елита и лидерство од духовната елита, сè додека овие категории постојат во РСМ.
Претстојните парламентарни избори во Бугарија нема да доведат до промена на позицијата на Бугарија во однос на македонското прашање од повеќе причини. Прво, постои целосен договор меѓу политичките сили и институциите за ова прашање. Второ, ниту еден политички водач нема да ризикува да направи компромис за да го постави својот портрет веднаш до оној на комунистичкиот лидер Георги Димитров од 1946 година. Трето и последно, но не и најважно – историското ВМРО ќе продолжи да игра одлучувачка улога во бугарската политика и по изборите.
Како го коментирате фактот дека Чешка и Словачка го блокираа усвојувањето на заклучоците за Западен Балкан во Советот на ЕУ, т.е. не се согласуваат со текстот на РС Македонија предложен од германското претседателство?
-Прво мора да разјасниме дека станува збор за усвојување на заклучок за Процесот на асоцијација и стабилност на Советот на ЕУ во врска со РСМ и Република Албанија, а не за одобрување на рамката за преговори на двете земји за отворање на преговорите за членство. Текстот на заклучокот предложен до Советот на ЕУ беше едногласно усвоен од Комитетот за постојани претставници (КОРЕПЕР II), каде што се застапени земјите-членки. Барањето за одложување на проблемот е мотивирано од обете страни со потреба дискусиите да се одвиваат во Советот за општи работи. Важно е да се напомене дека ставовите изразени од двете страни дека решавањето на споровите, вклучително и оние што се однесуваат на историјата, мора да се решат на билатерална основа е индиректно признавање на блокираната работа на билатералната комисија за историски прашања и во пракса неспроведувањето на Договорот за пријателство, добрососедство и соработка.
Како го оценувате интервјуто на премиерот Зоран Заев за бугарската агенција БГНЕС, кое беше особено ја разбрани јавноста во нашата земја? Што мислите за неговата изјава дека во периодот 1941-1945 година во Македонија немало бугарска окупација, туку администрација?
-За првпат во говорот на македонски државник се слушна гласот на вистината. Во оваа прилика, се сеќавам на уште една изјава на претседателот К. Глигоров по повод 50 години од крајот на Втората светска војна, што е токму спротивното. Глигоров рече дека „ниту еден сојузнички војник не загинал на нашата територија, што покажува дека самите сме се ослободиле“. Очигледна е историската несодветност на ваквата изјава, која го намалува придонесот на две бугарски армии во протерувањето на силите на Вермахт од Вардарска Македонија во есента 1944 година и осудува на заборав на скоро 3.000 бугарски војници кои го дадоа својот живот за Крива Паланка, Страцин, Стражин, Куманово, Штип и Скопје. Претседателот прогласи надворешна политика на „еквидистанца“ со соседите, што всушност беше политика на дистанца од Бугарија, потврдувајќи го митот за „окупација“ и титанскиот НОБ на македонскиот народ против „бугарските фашистички окупатори“.
Интервјуто на г. Заев беше направено во контекст на обидите на Владата за гасење на пожарите во Скопје да постигне договор со Бугарија за рамката на преговорите. Вистината што беше кажана беше насочена кон бугарската јавност и острата реакција во РСМ беше предвидлива, па дури и корисна за владата. Тоа е еден вид алиби за владетелите во Скопје, кои во Софија се претставуваат како дијалошки и добронамерни, но под притисок на опозицијата и јавното мислење. Познавајќи ги локалните особености на слободата на говорот, не можам да прифатам дека нешто ќе се случи без волја на властите. Ова објаснува зошто, во следната изјава, г-дин Заев се врати во пазувите на политичкиот македонизам и патетично изјави: „Нема да дозволиме антифашистичкиот идентитет на нашата земја да биде загрозен и ставен во прашање. Темелите на нашата државност се антифашизмот на АСНОМ, исто како што темелите на нашиот идентитет се во македонскиот народ и македонскиот јазик “. Како ви звучи изјавата – нација на антифашисти? Ако антифашизмот е основа на македонската држава, логично можеме да го продолжиме она што го рече Заев, тој фашизам е основа на бугарската држава и народ. И сега како ви звучи – нација на фашисти? Љубопитно прашање.
Првиот состанок на АСНОМ беше отворен со изведбата на „Зора на слободата“, химна на историското ВМРО. Песната е напишана во име на Тодор Александров од мојот сограѓанин од Стара Загора, Александар Морфов во 1925 година. Денес оваа химна е заборавена во РСМ. Прашањето за дефинирање на бугарската влада во дел од Вардарска Македонија за време на Втората светска војна како окупација или администрација не е терминолошко во контекст на утврдената историска митологија во РСМ. Тоа е главната пропагандна точка на поделба меѓу Бугарите и Македонците, која се спротивставува на окупаторите и окупираните, фашисти и антифашисти.
Што мислите за назначувањето на поранешниот премиер Владо Бучковски за специјален пратеник на македонската влада за Бугарија? Може ли тој да ги придвижи работите напред и да се најде компромис во преговорите?
-Назначувањето на медијатор меѓу Скопје и Софија е дипломатски потег што мора да демонстрира подготвеност за преговори, но од друга страна може да биде и средство за одложување. Го почитувам господинот Бучковски, со кого се познавам лично и ја поддржувам неговата искрена желба за развој на билатерални односи, но морам да забележам дека одговорни фактори се господинот Заев и владата. Залудни се надежите дека изборите во Бугарија ќе доведат до поволна промена за Скопје. Нема време за чекање, бидејќи граѓаните на РСМ ја гледаат својата иднина во заеднички европски дом заедно со своите браќа од Бугарија. Едноставно, владетелите во Скопје треба да ги завршат домашните задачи. За жал, гледаме дека е поважно владејачката елита да остане на власт отколку да ги решава проблемите на луѓето. Поважно е да се управува отколку да се следи патот на европската интеграција.
Дали мислите дека властите во Бугарија, особено вицепремиерот Красимир Каракчанов, даваат претежно арогантни изјави и одат со радикална национална реторика кон Република Македонија? Како го коментирате фактот дека главните македонски актери во целата ситуација, претседателот Пендаровски, премиерот Заев или министерот Османи, се повнимателни во своите изјави и не сакаат да користат навредлива реторика?
– Красимир Каракачанов е член на обновеното историско ВМРО од 1990 година и е претседател на партијата ВМРО – Бугарско национално движење од 1997 година. Во текот на овие 30 години, г. Каракачанов го кажа истото и ова е вистината за Македонија. Да не прашуваме каде досега беа и што се не рекоа Пендаровски, Заев и Османи, туку и многу други политичари во РСМ и Бугарија. Нема смисла. Денес македонските Бугари не можат да се сметаат за национално малцинство во нивната земја. Во духот на европските вредности, не може да се гледа како закана и национални предавници само затоа што го зачувале идентитетот на предците. За идентитетот се преговара. Во најголем дел, македонските бугари, кои биле дискриминирани како „бугари“ или „бугарофили“, се угледни граѓани и патриоти на својата земја. Сепак, дури и денес тие не се застапени во администрацијата, тие се јавно игнорирани, дискриминирани, па дури и стигматизирани. Сигналите што ги добиваме во Софија се алармантни и не одат во прилог на европската интеграција на PCM. Вистината мора да се каже, дури и ако е непријатна, а вистинските државници мора да ги следат нивните верувања и идеали.
Н.П.