Денеска се навршуваат 63 години од смртта на советскиот диктатор Јосиф Сталин во момент кога во Русија поради управувањето и пропагандата на режимот на Владимир Путин, социолозите велат дека односот кон најкрвавиот владетел на Русија се претвора од прашање на минатото во прашање за иднината.
Студија на социолошкиот институт “Левада центар” од крајот на февруари покажа дека за 40% од испитаниците времињата на Сталин донесоа повеќе добро отколку лошо, на земјата. Спрема октомври 2012 година оваа група се зголемила за 23 поени, она поради намалувањето на колебливите во оценката (пад од 25% на 16%). Додаденото доаѓа главно од млади Руси, кои никогаш не живееле во сталинизмот, а ликот на таа епоха се создава од моќната пропагандна машина на Кремљ.
Во врска со годишнината , избравме да публикуваме текст од блогот на рускиот филолог и литературен критичар Мариета Чудакова напишан по повод друг настан – т.н.. Таен извештај на Никита Хрушчов на дваесеттиот конгрес на Комунистичката партија од 1956г. Пред неколку дена – на 25 февруари, се навршија 60 години од овој настан, што е шок за болшевичката партија и марионетските режими и партии во Источна Европа. Но до перестројката на Михаил Горбачов не е даван публицитет на целосниот текст и за оценките за теророт на Сталин се зборува со општи термини и како некој вид оправдани мерки од времето , а не како за суштина на советската власт, формирана уште од Ленин .
За Сталин без илузии и оправдување
“… Беше јасно дека е олицетворение на злото. Се беше апсолутно јасно – ниту јас, ниту познатите луше се сомневаа. А ако сепак кај мојата генерација имала некаква сенка на сомнеж, таа беше само до 1956г. Тогаш сестана конечно јасно. во 1956г. бев на 16 години. И оттогаш не ми останале никакви илузии. (Јосиф Бродски. Интервју за Адам Михник, 1995 година)
Во 1956г. бев на 19 години. За разлика од големиот поет дотогаш ништо не ми беше јасно.
Дома имав тројца комунисти – татко ми и двајцата мои поголеми браќа (едниот беше станал член на партијата на фронтот, токму пред да влезе во борба).
Секогаш сум велела – повеќе чесни луѓе не сум сретнала во животот и веќе едвај ќе сретнам. За мене по нив беше откриен вистинскиот пат за влез во партијата.
И сè “стана јасно” за еден ден. Низ филолошкиот факултет на Московскиот државен универзитет се носеа нејасно гласини за некаков нечуен извештај на Никита Хрушчов, прочитан на 25 февруари. И еве што најавија дека ќе го прочитаат пред партиско-комсомолскиот актив на факултетот, а во практика – пред сите, бидејќи за влез во публиката бараа само студентска дозвола.
… Има аксиоми кои нема смисла да се подложуваат на сомнежите, макар и да се за работи кои не се однесуваат на точните науки.
АХА: Ако коитусот е рамноправен чин, зошто „фалусот“ има предност?
Во 30-те години по војната имаше два фундаментални настани – смртта на Сталин и извештајот на Хрушчов.
Во втората половина на дваесеттиот век во Советскиот Сојуз имаше тројца државници, кои пројавиле храброст кои направиле личен чекор – Хрушчов, Горбачов и Елцин. Пред неколку години објавив статијата “омраза кон личните чекори”. Кај нас се навикнати да не веруваат во личната волја зад некоја акција, и сè се објаснува со едни или други позиции. Зад ова стои доволно подла причина – личната неспособност да преземеш нешто.
На највисоката трибина од која ни читаа предавања, излезе секретарот на партиското биро и рече: “Сега ќе биде објавен документ на ЦК на советската комунистичка партија. Не подлежи на дискусија!”
И во целата сала се разнесе незадоволни свирежи на учениците (U-у-у! …). Години подоцна сфатив дека тоа беше придобивка од трите години по смртта на Сталин – додека тој беше жив и збор не можеше да станува за слична манифестација на незадоволство.
… Во извештајот Хрушчов чита извадоци од писмо до Сталин на непознат за нас човек, но добро познат на делегатите на конгресот член на Политбирото, член на партијата од 1905г .: маченичките истражители знаеле дека “по кршење на ‘рбетните пршлени тие зараснуваат лошо и ми предизвикуваат неподнослива болка “, и ме присилија да ” да клеветам и други луѓе “.
(Потоа станаа познати дополнителни детали за тортура. “Во кабинетот на Берија на негова наредба и пред неговите очи Родос и Есаулов го претепуват Ејхи со гумени палки. Тој паднал, тие го кревале и повторно го тепале. Од тепањето му истекло едното око на Ејхе и тој сепак одбивал да признае дека е шпион. По разбирањето дека напорите се бескорисни, Берија наредил да го одведат и застрелаат. Наредбата ја исполнил специјално пристигнат човек поради Ејхе Блохин, кој по неколку години станува главниот џелатот на Полјаците во Кети. “(од книгата “Каде си?” на Лидија Головкова)
Хрушчов им појаснува на делегатите: истражувани се делата на “шпионите” и “штетници” и се покажало е луѓето биле застрелани по признанија, изнудени “преку сурови, нечовечки мачења” (по конгресот имаше гласини дека требало неколку пати да се прекинува читањето на извештајот, бидејќи стари болшевиците се онесвестувале во салата). Извештајот не оставаше никакви сомнежи – години со знаење и по наредба на Сталин во земјата се прави нешто што се опишува со еден збор – беззаконие. Во ова беше и едвај не најважната заслуга на Хрушчов.
Три и пол часа читање го превртеа мојот живот. Студентката од II курс на Филозофскиот факултет влезе во публика “Комунистическаја” влезе како еден човек, а излезе како друг. Прекрасно се сеќавам на мислите коиго изгореа мојот мозок и тогаш шокирана излегов на најубавите универзитетски скалила: “Не, никогаш нема да тргнам по идеја која вреди животот на милиони луѓе …”
И веќе на никаков начин не можев по слушнатото да верувам во “исправноста на политиката на партијата”, за која тврдеа Хрушчов и неговата партија во годините потоа.
Најдобро го кажал тоа Винстон Черчил: “Хрушчов се обиде да го прескокне јазот со два препреки”.
Важноста на извештајот беше огромен – тој даде поттик на размислување. Се фрлив да ги читам Ленин – том по том.
И од неговите дела и писма го видов директниот учител на Сталин – човекот кој без да се срами, без да се придржува кон што и да е, го следи принципот дека целта ги оправдува средствата.
Глупостите за “враќање на ленинистичките норми на законитост” испарија пред моите очи. Кога во годините на перестројката многумина тврдеа дека дури тогаш биле разбрале сè, а знаев дека тие се лажат или себе или другите. По извештајот на Хрушчов да ја разбереш суштината на Октомвриската револуција и на Ленин беше прашање единствено на техника.
Извонредниот уметник Михаил Герман се сеќава во своите мемоари “Комплицирано минато. Passé composé” впечатоци од читањето на извештајот во Ленинград, каде бил студент:
“Не се сеќавам на таква тишина во текот на целиот свој живот. Според мене луѓето најмногу се плашеа да се погледнат, да се искажат, да искажат каква и да е врска. За овие работи никогаш не се зборуваше пред другите, а во публиката седеа и професори , и студенти.
Нешто како јавен и опасен грев се вршеше пред нашите очи и никој не се осмели да го погледне другиот во очите. Не ми се верува сето тоа веќе да не било познато. Побрзо поразуваше фактот дека за него се зборува не шепот, а пред бројни собрани луѓе.
Нешто како ефектот од првите порно филмови. Сите гледале и знаат, но да гледаш јавно!
И најбитното – страв (ова го сфатив подоцна), страв дека сето ова нема да остане неказнето дека веќе сите се обележани од општа одговорност, сите се во опасност, сите можат да им кажат на спец-службите нешто за другите. Разотидоа се во целосна тишина.
Тогаш за прв пат го видов професорот по латински Марк Науомович возбуден и без маска. “Доживеавме”, рече тај.
Можеби тогаш за првпат сфатив колку страшно и сериозно е она за што го знаел, но го доживуваат како некаква апстракција.
Видов што е омразата кон Сталин, кон сето во кое живеевме, се трудиме да не мислиме, да не го гледаме, да заборавиме. ”
——————————————–
Мариета Чудакова е доктор на на Филолошкиот науки, професор во литературниот институт во Москва, член на Комисијата за прашањата на амнестирање кон рускиот претседател во периодот 1994-2001 г, автор на книги за Зошченко, Булгаков, Олеша, учесник во зборник со историско-литературни текстови “литература на советското минато”.