Договорот е добредојдена реалност, дури и меѓу многу негови противници, бидејќи повторното отворање на спорот би било многу полошо. Се залагам за покажување лидерство во двете земји, Грција и Северна Македонија, да се соочат со оваа реалност и да престанат да играат ситна политика со ова прашање, пишува Никола Димитров, за Еуроњуз.
Церемонијата на полагање заклетва на новоизбраната претседателка на Северна Македонија, Гордана Давкова Силјановска, предизвика бурни реакции во Атина, Брисел и многу други европски метрополи.
Не затоа што таа е првата жена претседател на земјата или затоа што штотуку извојува убедлива победа. Исто така, не се работеше за нешто што таа го кажа. Всушност, се работеше за она што таа не го кажа.
При полагањето на заклетвата, претседателката Давкова ја испушти придавката „Северна“ и рече само „Македонија“ и покрај тоа што истиот ден потпиша официјална заклетва под уставното име на нејзината земја.
Сепак, имајќи предвид дека таа водеше кампања со ветување дека ќе го почитува, но не и да го изговара целосното уставно име на земјата што сега ја води, наведувајќи го нејзиното лично право на самоопределување и земајќи ги предвид нејзините критики за Договорот од Преспа, нејзиниот гест ја вознемири соседна Грција.
Премиерот Кирјакос Мицотакис предупреди дека секое отстапување од договорот ќе има тешки последици за односите меѓу двете и евроинтегративниот пат на нас овде во Северна Македонија.
Сега озлогласениот проблем за името ги затегнуваше односите меѓу Скопје и Атина цели 27 години, од осамостојувањето на тогашната Република Македонија во 1991 година, сè додека не се реши со потпишувањето на Договорот од Преспа во 2018 година.
Тоа, исто така, го блокираше членството на Северна Македонија во НАТО и пристапувањето во ЕУ повеќе од една деценија.
„Ти си мојот херој, нека гниеш во пеколот“
Јас лично потрошив 15 години обидувајќи се да го решам проблемот: првично како дипломат и главен преговарач, потоа како ко-агент пред МСП за поврзан случај и на крајот како министер за надворешни работи.
Заедно со мојот грчки колега Никос Коѕијас, го постигнавме она што претходно се чинеше невозможно и успеавме таму каде што Сизиф не можеше.
Договорот што го потпишавме е добар компромис, кој се однесува на критичните грижи на двете страни. Тоа ги смири билатералните односи во тоа време и ги започна обновените врски меѓу нашите народи, отворајќи ја вратата за пријателство и соработка.
Средбата на половина пат им одзеде време на двете нации. Коѕијас и јас добивме закани и пошта од омраза од една страна и пофалби од друга.
„Ти си мојот херој“ и „Да гниеш во пеколот“ беа строго контрастните честитки што ги добивав секојдневно во Скопје во 2017 и 2018 година.
Договорот што го потпишавме е добар компромис, кој се однесува на критичните грижи на двете страни. Тоа ги смири билатералните односи во тоа време и ги започна обновените врски меѓу нашите народи, отворајќи ја вратата за пријателство и соработка.
Не можете да им угодите на сите
Преспа има елементи кои се тешки за двете земји. Македонскиот јазик, на пример – израз на правото на самоопределување на етничките Македонци – е нешто што многу грчки политичари се борат да го прифатат или изговорат.
Истото важи и за меѓународните шифри на земјата: сè уште можеме да користиме МК и МКД, освен на регистарските таблички на возилата.
Сепак, иако меѓународните сообраќајни правила велат поинаку, овие шифри не се наоѓаат на патоказите кон Скопје низ Грција. Не би виделе ни „Северна Македонија“ покрај таблите што ве насочуваат кон Бугарија или Турција.
Од наша страна, користењето на „Северна“ останува камен на сопнување за многу македонски политичари, особено кога треба да го кажат тоа дома.
Договорот од Преспа, глобално пофален како триумф на дипломатијата и најзначајниот договор на Балканот… од Дејтонскиот мировен договор на Босна во 1995 година, беше попречен од различни страни.
Меѓутоа, ако не ја прифативме употребата на сложеното име Северна Македонија за сите официјални цели и во секое време, немаше да има договор бидејќи ова беше критично важно прашање за грчката страна.
За многумина во Грција дури и сложеното име е неприфатливо, бидејќи би сакале нивната соседна земја воопшто да го нема зборот Македонија во своето име.
Сето ова покажува дека не може да се постигне договор кој целосно би ги задоволил двете страни.
Сепак, Договорот од Преспа, глобално пофален како триумф на дипломатијата и најзначајниот договор на Балканот – регионот има изобилство спорови, но малку решенија – по Дејтонскиот мировен договор во Босна во 1995 година, беше попречен од различни страни.
Колку удари можете да изведете пред да се срушите?
Првиот удар го упати ВМРО-ДПМНЕ, убедливиот победник на неодамнешните избори. Во 2018 година партијата, во суштина, го бојкотираше референдумот за компромисот.
Додека македонските граѓани (или граѓаните на Северна Македонија, ако сакате) гласаа „за“ во огромен број, гласовите „против“ – што се очекуваше да дојдат од поддржувачите на ВМРО-ДПМНЕ – беа премалку, а потребната излезност не беше постигната. .
Бојкотот ја одржа националната рана полуотворена. Народот не одлучи.
Не е изненадувачки, само околу една третина од македонската јавност денес верува дека ЕУ е сериозна во врска со проширувањето – срамен пораз за Брисел, имајќи предвид дека огромно мнозинство Македонци и веруваа на ЕУ само неколку години порано.
Вториот удар — и ова може да биде изненадување за многу читатели кои не се запознаени со нашите болки на Балканот — дојде од самата ЕУ.
Пред референдумот за Договорот од Преспа, многу европски лидери, меѓу кои и германската канцеларка Ангела Меркел (претседателот на Франција Емануел Макрон испрати видео порака), дојдоа во Скопје и јавно му ветија на народот: поддржете го договорот и ќе отвориме пристапни преговори со твојата земја.
Па, тоа ветување беше прекршено. Франција за прв пат го отфрли во 2019 година, со друг сосед, Бугарија, кој оттогаш гордо го презеде факелот за вето.
Политиката на понижување се чини скапа
Уште полошо, Бугарија усвои формален непријателски став против еден од двата фундаментални столба на Договорот од Преспа – македонскиот јазик и идентитет.
Додека Бугарија се извлече од својата непристојна и контрапродуктивна политика кон својот помал сосед и успеа да го трасира европскиот пат за Северна Македонија со бугарските барања, ЕУ како целина стана соучесник во поткопувањето на договорот што гласно го пофали, како и во сопствената политика на проширување. .
Не е изненадувачки, само околу една третина од македонската јавност денес верува дека ЕУ е сериозна во врска со проширувањето – срамен пораз за Брисел, имајќи предвид дека огромно мнозинство Македонци и веруваа на ЕУ само неколку години порано.
Власта во заминување во грубата неспособност на Скопје да организира замена на личните карти, пасошите и возачките дозволи на граѓаните под уставното име … предизвика понижување и до крајни граници го влоши проблемот.Конечно, власта во заминување во големата неспособност на Скопје да организира замена на личните карти, пасошите и возачките дозволи на граѓаните под уставното име — ги принудува граѓаните во ситуација да не можат да патуваат, да возат, па дури и да одат во банка. ги добиваат своите плати или пензии – предизвика понижување и го влоши проблемот до крајност.
Од другата страна на границата, владата на Нова демократија не вложи многу политичка енергија во спроведувањето на Договорот од Преспа. Едноставно го толерираше. Неодамна напишав дека идната влада на Северна Македонија треба да го стори истото. Изгледа згрешив.
Мора да се изјасни за преовладување на причината
Она што ни треба наместо толеранција е лидерство. Договорот е добредојдена реалност, дури и меѓу многу негови противници, бидејќи повторното отворање на спорот би било многу полошо.
И се залагам за покажување лидерство во двете земји, Грција и Северна Македонија, да се соочат со оваа реалност и да престанат да играат ситна политика со ова прашање.
Соочете се со оние во вашите соодветни изборни единици кои би прифатиле само максималистички решенија за своја страна и кои се носталгични за спорови и антагонизми.
Потсетете ги дека изгубиле. И да продолжите со целосна имплементација на Договорот од Преспа, вклучувајќи ги предизвикувачките и понекогаш болни чекори.
Очајно е потребно лидерство и на страната на ЕУ. Исполнете го вашето ветување, ограничете го смешниот број на можности за вето во процесот на пристапување и немојте да станете плен на домашните каприци од минатиот век на која било земја-членка за работи кои навистина се важни.
Бидете сила за добро и не поткопувајте, туку засилете ги напорите на оние кои вложиле политички капитал во решавањето на нерешливите спорови.
Никола Димитров е дипломат, тинк-танкер и политички активист од Северна Македонија. Како министер за надворешни работи преговараше и го потпиша Договорот од Преспа во 2018 година.