Идејата е стара и се чинеше неостварлива, но со новиот мандат на Доналд Трамп станува се погласна – размената на територии како принцип во решавањето на конфликтите. Политикологот Огњен Гогиќ отиде чекор подалеку тврдејќи дека со Трамп ова решение најпрво би можело да се имплементира на Косово, кое, доколку биде успешно, ќе послужи како патент за Палестина и Украина. Тешко остварливо, но со Трамп се е можно“, велат соговорниците за „Косово онлајн“.
Размената на територии како можно решение за косовското прашање беше актуелизирана во првиот мандат на американскиот претседател Доналд Трамп. Клучните актери во Белград и Приштина, а потоа и во ЕУ, на крајот ја отфрлија оваа идеја.
За време на оваа изборна кампања, Трамп вети дека брзо ќе стави крај на руско-украинскиот конфликт, а според „Ројтерс“, на оваа функција ќе го назначи поранешниот амбасадор во Германија и специјален пратеник за Западен Балкан, Ричард Гренел.
За време на тркалезната маса на Блумберг во јули, Гренел предложи создавање на „автономни зони“ како решение за конфликтот.
Поранешните американски дипломати се далеку попрецизни.
Џејсон Стајнбаум, поранешен шеф на кабинетот на американскиот конгресмен Елиот Енгел и коавтор на извештајот за Косово, оцени дека администрацијата на Доналд Трамп може да го врати во игра прашањето за размена на територии меѓу Косово и Србија.
„Доналд Трамп се смета себеси за најголем светски преговарач. Мојата претпоставка е дека тој ќе предложи размена на територии. И ќе изврши притисок врз двете страни да го прифатат тоа“, рече Штајнбуам, кој важи за еден од албанските лобисти во САД.
Поранешниот американски амбасадор во ОН и советник за национална безбедност во првата администрација на Трамп, Џон Болтон, изјави дека Америка се надева оти Белград и Приштина ќе најдат прифатливо решение за двете страни, вклучително и размена на територии.
„Тоа ќе придонесе за стабилноста на Балканот“, рече Болтон.
Меѓутоа, властите во Приштина се децидно против ваквата идеја.
„Владата на Косово отфрла проекти и решенија од територијален карактер“, изјави портпаролот на Владата на Косово, Перпарим Криезиу.
„Патентот“ на Трамп
Во интервју за Косово, онлајн политикологот Огњен Гогиќ објаснува дека доколку Трамп ја реактивира старата идеја, Косово навистина би можело да биде модел кој подоцна ќе се примени во Палестина, како и во Украина.
„Идејата за размена на територии, нејзината изводливост првенствено зависи од локалните актери. Пред неколку години, во 2017 и 2018 година, се чинеше дека и во Белград и во Приштина имаше идеја дека оваа ситуација може да се реши преку демаркација, односно размена на територии. Така всушност администрацијата на Трамп најде плодна почва. Но, самите локални актери, и во Белград и во Приштина, сфатија дека ова не е најпаметниот начин да се реши оваа работа. Не се очекува Трамп да го тера овој проект на сила, веројатно не би го ни форсирал, но веројатно може да биде негов предлог во пакет со други можности што би ги понудил, како што минатиот пат вети одредена економска помош за некои проекти“, вели Гогиќ.
Во моментов, смета тој, нема интерес за ваков тип на решение ниту во Белград, ниту во Приштина.
„Посебно не кога на власт во Приштина е Аљбин Курти, кој всушност изгледа како некој што повеќе би сакал да бара нови територии, а не некој кој би отстапил било кој дел од Косово“, вели Гогиќ.
Запрашан колку е реално ваквото сценарио, тој потсетува дека за оваа идеја активно се разговарало за време на претходниот мандат на Трамп и дека и тогаш никој не очекувал дека Косово може да стане дел од мировниот процес на Блискиот Исток, а се испоставило дека е така.
„Трамп всушност го прогласи договорот од Вашингтон, кој беше прифатен од Белград и Приштина, како договор што доведе до признавање на Израел од една муслиманска држава, а тој тогаш мислеше на Косово. Во тоа време, додека траеја разговорите за тој договор, всушност се поврзуваа две теми, а тоа се прашањето за Палестина и прашањето за Косово. „Со тоа што и во двата случаи се појави идејата за размена на територии“, нагласува Гогиќ.
Тој потсетува дека во планот на Трамп за 2020 година за Палестина експлицитно се споменува идејата за размена на територии како решение за спорот со Израел.
„Истовремено кружеше верзија според која постои подготвеност спорот меѓу Белград и Приштина да се реши со размена на територии. Поточно северот на Косово за Прешевската долина. „Поучени од тоа искуство, можеме да очекуваме дека во одреден момент таа тема може повторно ќе се активира, бидејќи Трамп очигледно е наклонет кон тие територијални решенија за конфликти“, смета Гогиќ.
Тој наведува дека таквата поврзаност е можна и покрај тоа што има вооружени конфликти во Појасот Газа и Украина, а политички конфликти околу Косово.
„Но, сè уште има нерешени прашања и всушност е можно да се замисли дека Трамп во истиот пакет, како и за Украина, каде предлага отстапување територии на Русија и на тој начин да се стави крај на војната, сличен предлог има и за спорот меѓу Израел и Израел, односно да се реши со размена на територии. Исто така, прашањето за Косово може повторно да се најде на дневен ред. Всушност, во Косово размената на територии и разграничувањето може да се патентираат како начин за решавање на споровите. Ако за прашањето за Косово се покаже дека работи како механизам кој може да доведе до договор, тогаш истото може да се предложи и за Украина и за Палестина“, заклучува Гогиќ.
Погрешна перцепција
„Идејата за размена на територии не е добра идеја“, истакнува за „Косово онлајн“ Томас Кантримен, поранешен помошник државен секретар на САД за Европа.
„Реков пред пет години кога првпат беше спомнато дека тоа не е добра идеја. Не е добра идеја бидејќи тогаш нема да има крај. На Балканот нема етнички чисти држави и ако една земја не може да живее како мултиетничка земја, проблемот не може да се реши со размена на луѓе или територии“, рече Кантримен.
Запрашан да ја коментира можноста новата американска администрација на чело со Доналд Трамп да го реши прашањето за Косово и Израел преку „територијално решение“, поранешниот американски висок дипломат е скептичен дека тоа ќе се случи.
„Нема да коментирам за Палестина и Украина, но кога станува збор за Балканот, српско-косовскиот проблем нема да биде прв приоритет на Доналд Трамп. Всушност, нема да биде ниту меѓу првите 50 приоритети“, истакнува Кантримен.
Тој додава дека е погрешна перцепција дека најодговорни за застојот во преговорите се САД и ЕУ.
„Ми се чини дека проблемот на дијалогот меѓу Белград и Приштина не е ниту во Вашингтон, ниту во Брисел, проблемот е во Белград и Приштина. И новиот американски претседател не може да го промени тој факт“, нагласува Кантримен.
Тој смета дека е невозможно на ист начин да се решат конфликтите во Појасот Газа и во Украина.
„Не гледам каква е врската помеѓу овие два спора“, вели Кантримен.
Забрзување на дијалогот
И поранешната амбасадорка во ЕУ и членка на Форумот за меѓународни односи, Бранка Латиновиќ, се сомнева во можноста Косово да биде модел за решавање на кризите на Блискиот Исток и Украина на овој начин.
„Не мислам дека прашањето ќе се отвори на таков начин. Но, тоа е двојна патека. Територијализација може да значи интегрално, одржување на суверенитетот како таков, а може да значи и некои други комбинации и некои други модели. За еден вид замрзнат конфликт говори и она што сега се зборува и се појави во јавноста во врска со Украина. За да нема да има ниту територијализација, ниту обратно. Мислам дека се уште е рано да се извлечат какви било заклучоци за тоа како ќе се одвива. Но, на крајот на краиштата, знаеме дека Трамп е непредвидлив, дека е многу импулсивен и можни се некои изненадувања“, објаснува Латиновиќ за Косово онлајн.
Таа предупредува и дека прашањето за територијализација како решение за ставање крај на конфликтот во Украина би значело и извесна промена во политиката на Москва кон косовското прашање.
„Кога се зборува за Косово и Метохија и Украина, пред сè е поврзано со тоа дали Путин би барал некакво решение, некаков вид на спогодба, договор, па ако за возврат го признае Косово, да побара да се признаат териториите што ги припои. Во оваа смисла, може да се очекува некаков предлог од него. Сега, дали ќе се случи или не, тоа се само прогнози, нема официјална изјава со која тоа се побива“, посочува Латиновиќ.
Тој додава дека многу повеќе ќе се знае дури кога ќе се седне на преговарачка маса, кога ќе бидат понудени голем број различни опции.
Овој дипломатка од кариера е убедена дека новата американска администрација ќе и остави на Европската унија да го заврши процесот на нормализирање на односите меѓу Белград и Приштина, но дека тоа не значи дека новиот американски претседател наме да врши притисок, стимулации или одредување рокови за забрзување на процесот.
„Не треба да очекуваме поголем ангажман на САД во Западен Балкан. На Европската унија ќе и се остави да го заврши процесот на нормализирање на односите меѓу Белград и Приштина. Она што е потребно и што може да се очекува е САД и Трамп лично да вршат притисок да го завршат побрзо овој процес. Познато е дека Трамп не сака кризи, какви било конфликти, неизвесности и веројатно на тој фронт треба да очекуваме соодветни потикнувања од него, а можеби и давање рокови до кои треба да се заврши“, смета Латиновиќ.