Едно истражување минатата година покажа дека, за прв пат, повеќе демократи во САД имаат попозитивен став кон социјализмот отколку капитализмот.
Или, капитализмот (економски систем кој се карактеризира со приватна или корпоративна сопственост на капитал, инвестиции определени со приватна одлука и цени, производство и дистрибуција на стоки утврдени во голема мера од слободниот пазар – дефиниција за речникот на Мериам Вебстер) е подготвен да влезе во нова фаза.
Се чини дека на ова му се ближи крајот кога дури и оние кои го извлекоа максимумот од современиот капитализам бараат промена.
Некои од најголемите милијардери и најбогатите луѓе во светот, претежно во САД, со години тврдат дека современиот капитализам е неодржлив и дека е време за промени.
Тајкуните како Бил Гејтс, основач на „Мајкрософт“, познатиот инвеститор Ворен Бафет, сопственик на „Беркшир Хатавеј“ или дури и ајкули од Волстрит, како што се „хеџ фонд“ менаџерот Реј Далио и извршниот директор на „Џеј Пи Морган Чејс“, Џејми Дејмон, ја повикуваат државата да ги зголеми даноците на богатите и парите да ги инвестира во јавно образование за да можат младите да имаат шанса повторно да напредуваат.
Бил Гејтс собра ветувања од 190 милионери и милијардери дека ќе и остави половина од своето богатство на државата. Денес, само 30 проценти од 30-годишниците во САД заработуваат подобро од своите родители, додека во 70-тите години од минатиот век, дури 90% од нив биле поуспешни од своите родители.
Проблемите на современиот капитализам се многубројни, немилосрдното извлекување ресурси и емисиите на стакленички гасови, загадувањето на планетата со пластика, неморално производство во кое се користи и детски труд, но се чини дека најголем спектар е нееднаквоста. И тоа не е глобалната нееднаквост што се намалува со подемот на Кина и другите земји во Југоисточна Азија, туку нееднаквоста во рамките на развиените земји.
Нееднаквост што го достигна нивото од 1930-тите во Америка. Нееднаквост во која извршниот директор на корпорацијата заработува 1.000 пати повеќе од просечниот работник. Нееднаквост во која богатството на најбогатите еден процент е поголема од комбинираното богатство на 90 проценти од општеството.
По Втората светска војна, капиталистичкиот Запад имаше непријател во Советскиот Сојуз, а самата закана од социјализмот ги принуди западните капиталисти да ги зголемат работничките права.
По падот на Берлинскиот ѕид, заканата исчезна, а акумулацијата на пари во самиот врв на деловната и политичката елита се интензивираше до невидени размери.
Значи, дали социјализмот е повторно закана што ќе ги принуди богатите да споделат малку од своето богатство со останатите 99 проценти?
Истовремено со растот на поддршката за социјализмот кај демократите, од републиканска страна, социјализмот сè уште се перципира како чума, па американскиот претседател Доналд Трамп се плаши од гласачите дека ако изгуби, ќе добие социјализам.
Интересно е што повисок данок за богатите, предложен од колегите милионери, ќе го погоди Трамп, кој во 2016 година плати „дури“ 750 долари за федералниот данок на доход.
И дали тоа е токму проблемот или можеби нешто што се нарекува „корона капитализам“?
Економистот Рандал Холкомб го дефинираше како „систем во кој економските и политичките елити работат заедно за заемна корист“.
Инвеститорот Бери Ритолц истакнува дека ризикот за Америка не е социјализмот, ниту задолжителното здравствено осигурување за сите, ниту растот на Кина, туку фактот дека САД ја напуштија филозофијата на меритократија, слободен пазар и конкуренција.
Овие дебати не се само во САД, туку идејата за нов капитализам, кој ќе се заснова не само на интересите на акционерите, туку и на интересите на сите засегнати страни, од сопствениците, вработените, државата до заедницата и општеството, активно ја застапува Клаус Шваб, основачот на Светскиот економски форум.
Тоа би било напуштање на идејата сумирана во зборовите на славниот Милтон Фридман: „општествената одговорност на компанијата е да се зголеми профитот“ што доведе многу деловни луѓе во втората половина на 20 век.
Денес се наметнуваат други цели, родова еднаквост, еколошка свест, обновливи извори на енергија, грижа за вработените.
Многу компании воведуваат нови стратегии за одржливост, „Унилевер“, „Панасоник“, „Икеа“, „Најк“… Ова главно се однесува на употреба на обновливи извори на енергија, рециклирање на амбалажи и помалку создавање отпад. Сепак, има уште многу други од оние кои го прават она, што се исплати повеќе на краток рок.
Ако ја погледнеме историјата на индустриската револуција, која најчесто се дефинира како почеток на капитализмот, ќе видиме дека овој економски систем е прогласен за мртов повеќе пати, но секогаш се прилагодувал на новите околности.
Да заклучиме со зборовите на Џејми Дејмон, првиот човек на компанија која е заштитно лице на капитализмот веќе 100 години – „Џеј Пи Морган“: „Капитализмот е најуспешниот економски систем во историјата, но сега е во пресвртница. Можеме да го поправиме за да му помогнеме на општеството да ги реши проблемите. Сега е време“.