Премиерот Виктор Орбан истражува начини да ја задржи контролата врз Унгарија без оглед на исходот од изборите закажани за април, каде што неговата партија Фидес би можела да изгуби по повеќе од 15 години на власт.
Со оглед на тоа што некои анкети покажуваат дека опозицијата е во двоцифрена предност, Орбан размислува да ја преземе претседателската функција и да ги промени законите за да ја направи најмоќната функција во земјата, според лице запознаено со ситуацијата.
Орбан го покрена прашањето за претседателски систем по состанокот во Белата куќа минатиот месец со својот сојузник, американскиот претседател Доналд Трамп, велејќи дека таков план отсекогаш бил на маса.
Унгарскиот парламент во средата усвои закон од партијата Фидес на Орбан со кој ќе им биде потешко на пратениците да го отстранат претседателот во иднина.
Идејата за претворање на церемонијалната улога на шеф на државата во нешто моќно може да биде само размислување на лидер кој ја трансформираше Унгарија во самопрогласена нелиберална демократија. Но, со преседаните во Турција и Русија, приказната во Будимпешта е дека Орбан нема да си оди тивко ако ги изгуби првите избори по две децении.
Петер Маѓар; Фото: Јутјуб/Принтскрин
Потенцијалот за уставен инженеринг е нешто на што опозициската партија Тиса е особено фокусирана. Лидерот на Тиса, Петер Маѓар, има блиски врски со раководството на Фидес преку пријатели и семејство.
Можноста Орбан да протурка претседателска реформа е меѓу неколкуте сценарија што Тиса не ги исклучил, според лице запознаено со размислувањето на раководството на партијата.
Орбан минатиот месец изјави дека размислувал да премине на претседателски систем по секоја од неговите четири убедливи изборни победи, но отсекогаш го исклучувал тоа во земја каде што премиерот има најголема моќ.
Но, со оглед на тоа што слична изборна победа сега е далечна перспектива, според анкетите, расте можноста дека најдолгогодишниот лидер во Европа би можел да одлучи поинаку за преминување на претседателски модел, според разговорите со политички инсајдери и аналитичари.
Доколку Фидес победи во април, Орбан би можел да продолжи да ја води земјата како претседател, додека секојдневното управување со владата би му го предал на доверлив сојузник, како што е амбициозниот министер за градежништво и транспорт Јанош Лазаро. Орбан би продолжил да се фокусира на надворешната политика, која неодамна беше критикувана поради растечката криза со трошоците за живот.
Доколку изгуби, Орбан како претседател би можел да ги попречи напорите на Унгарија да ја врати Унгарија поблиску до ЕУ по години судири со Брисел за сè, од владеењето на правото и корупцијата до ставањето вето на помошта за Украина. Но, овој потег би бил ризичен ако јавноста го сфати како спротивен на нивната волја.
Проблемот е времето. Доколку не се постигне уште една убедлива победа за Фидес, Орбан би морал да го искористи своето сегашно двотретинско мнозинство во парламентот пред априлските избори. Во Унгарија, парламентот го избира шефот на државата. Сегашниот претседател, сојузник на Орбан и поранешен судија на Уставниот суд, Тамаш Суљок, би морал да поднесе оставка, а неговиот мандат трае до 2029 година.
Тоа значи дека транзицијата кон систем во кој претседателот има поголема моќ веројатно би морала да биде завршена до почетокот на следната година, вели Даниел Хегедус од Германскиот Маршалов фонд во Берлин.
„Тоа би бил план за непредвидени ситуации за спасување на системот на Орбан, признание дека победата повеќе не е можна на избори. Тоа е ризично, но не може да се исклучи“, рече Хегедус.
Орбан ги преработува изборните правила откако се врати на власт во 2010 година: го намалува бројот на пратеници и ги прецртува изборните единици.
Анкетата на Унгарскиот институт за политички капитал покажа дека 63% од испитаниците очекуваат Фидес да спроведе повеќе промени пред април. Меѓународниот контекст, исто така, работи во негова корист. По изборите во 2022 година, ЕУ суспендираше голем дел од финансирањето за Унгарија. Овој потег не успеа да го заузда Орбан, кој ги зајакна врските со Русија и Кина и продолжи да ги поткопува граѓанските слободи.
Фото: Фејсбук/Виктор Орбан
Додека САД сега ги расклопуваат трансатлантските безбедносни аранжмани, ЕУ има поголеми загрижености, а минатиот месец Трамп го пофали Орбан како одличен лидер.
„Нема надворешен притисок врз Орбан. Меѓународната средина стана исклучително погодна за уставен инженеринг“, вели Хегедус.
Во споредба со своите соседи, унгарскиот претседател е во слаба позиција.
Во Романија, претседателот ја води надворешната политика и присуствува на самитите на ЕУ. Во Полска, новиот националистички претседател блокираше некои од законите на премиерот Доналд Туск. Во Унгарија, претседателот може да испрати закони на преглед, но тоа ретко влијае на агендата на Орбан.
По средбата со Трамп во Вашингтон, Орбан ја пофали моќта на претседателскиот систем.
„Кај вас, Трамп вели: „Јас го сакам ова“, а вие мислите како да го спроведете“, рече Орбан.
Прераспределбата на моќта меѓу претседателот и премиерот долго време е дел од авторитарниот прирачник.
Турскиот претседател Реџеп Таип Ердоган, кого Орбан го посети во Истанбул во понеделникот, се префрли од премиер во прв директно избран претседател во 2014 година и оттогаш е на власт, а неговиот главен противник е во затвор.
Владимир Путин стана премиер за да избегне ограничување на мандатот, а потоа се врати на претседателската функција.
Во Унгарија расте генерација која не познава друг владетел освен Орбан. Со двотретинско парламентарно мнозинство на секој од последните четири избори, Орбан го назначи лојалистот Суљок за претседател.
Тоа му овозможи да го промени уставот во текот на изминатите 15 години, да владее со декрети и да донесува закони кои понекогаш беа поништени од судот на ЕУ, вклучително и за миграцијата. Брисел сè уште блокира повеќе од 20 милијарди долари унгарски фондови.
Фото: Принтскрин/Европски парламент
Таквата неконтролирана моќ можеби завршува, барем во парламентарниот систем. Маѓар ги обедини повеќето опозициски гласачи зад неговата партија Тиса поради заморот од владеењето на Орбан и состојбата на економијата. Повеќето анкети покажуваат дека Тиса има стабилно водство.
Унгарците ветија дека ќе ја расформираат владата на Орбан и дека дури и високите функционери ќе одат во затвор доколку бидат осудени за кривични дела. Орбан, кој ги отфрла обвинувањата на ЕУ за корупција, ги ротира раководителите на институциите така што нивните мандати ќе траат колку што трае потенцијалната влада на Унгарците.
Порано оваа година, главниот обвинител поднесе оставка, дозволувајќи му на Орбан да назначи наследник за деветгодишен мандат. Потоа Орбан го префрли лојалниот обвинител Петер Полт во Уставниот суд за 12-годишен мандат.
Во меѓувреме, пратениците на Орбан во средата донесоа закон што ќе му овозможи на Уставниот суд да ги блокира обидите за отстранување на претседателот поради неспособност. Тие го наведоа законот како начин да се спречи сè што би можело да го наруши демократското функционирање на земјата.