Поранешниот словенечки претседател и директор на Институтот „Пријатели на Западен Балкан“, Борут Пахор, денес оцени дека мирот на Балканот ќе биде траен кога сите земји ќе се приклучат кон Европската Унија и изрази верување дека единствениот стабилен пат напред е вклучувањето на сите земји од регионот во ЕУ, но изјави дека тоа не е официјална стратегија на Унијата и дека е очигледно дека Брисел во моментов ги фаворизира Црна Гора и Албанија.
Оценувајќи ја моменталната глобална ситуација и начинот на кој таа се одразува на Западен Балкан, Пахор во интервју за „Политика“ изјави дека општо прифатената проценка на глобалната ситуација на Балканот – дека владее мир и основна стабилност – е погрешна или барем недоволно осмислена и дека таа тргнува од, како што истакна, претпоставката дека политичката и безбедносната архитектура се доволно силни за мирот да биде траен.
„Не сум убеден во тоа. Верувам дека мирот ќе биде траен само кога сите земји од Западен Балкан ќе станат дел од ЕУ. За жал, сè уште има долг пат до тој момент. Можеме само да се надеваме дека по патот нема да се случи ништо што би ја загрозило безбедноста на регионот.
Тој изрази уверување дека единствениот стабилен пат напред е вклучувањето на сите земји од регионот во ЕУ, но дека тоа не е официјалната стратегија на ЕУ.
„Очигледно е дека Брисел во моментов ги фаворизира Црна Гора и Албанија. Ова, секако, е добро за тие две земји и му овозможува на Брисел релативно лесно да го оживее оштетениот кредибилитет на политиката на проширување, со пораката: „Видете, сепак се врти“. Ова е чекор напред, но не го решава основниот безбедносен проблем на Балканот“, рече Пахор.
Тој нагласи дека ги поддржува сите иницијативи што го продлабочуваат дијалогот и соработката во регионот, вклучително и Берлинскиот процес, и потсети дека ја поддржува и иницијативата „Отворен Балкан“, во која, како што вели, видел можност за помирување меѓу Белград и Приштина.
„Тоа беше тест за доверба, кој, за жал, не се одржа“, рече Пахор.
На прашањето како, 30 години по потпишувањето на Дејтонскиот договор, ја гледа моменталната политичка ситуација во Босна и Херцеговина и можноста за нејзиниот европски пат, Пахор изјави дека Дејтонскиот договор овозможил мир и дека тоа е од клучно значење не само за БиХ, туку и за стабилизацијата на целиот регион.
Додаде дека, како и секој мировен договор, Дејтонскиот договор се темелел на компромиси кои, како што оценил, станале пречка за побрз развој на БиХ како функционална држава на долг рок.
„Фактот дека уставната структура на БиХ сè уште не е модернизирана во согласност со современите потреби ја покажува и силата и слабоста на Дејтон. Верувам дека процесот на уставни реформи би бил значително поедноставен доколку БиХ веќе беше членка на ЕУ. Сепак, луѓето размислуваат поинаку во Брисел“, изјави Пахор.
Зборувајќи за можноста за решавање на кризата во Украина преку дијалог, Пахор нагласи дека е потребно да се биде особено внимателен, по прекинот на огнот на Блискиот Исток и очекуваниот прекин на огнот во Украина, да не се случи сериозен безбедносен инцидент на Западен Балкан.
„Речиси никој не верува дека такво сценарио е можно, ниту јас го сакам. Но, јас веќе не сум политичар и не морам да бидам политички коректен. Западниот Балкан е прекрасен дел од Европа, со прекрасни луѓе и голем потенцијал. Но, сегашната ситуација е премногу кревка за да ги потцениме опасностите што ги носи“, смета Пахор.
Кога станува збор за преговорите за постигнување мир во Украина, Пахор нагласи дека двете страни мора да бидат задоволни од мирот, оценувајќи дека тоа е исклучително тешко, бидејќи, како што вели, Русија сака политички и воени освојувања.
Убеден е дека договор е сè уште можен, но дека во голема мера зависи од безбедносните гаранции.
„Поради многу ниското ниво на меѓусебна доверба, ова е многу тешко да се постигне. Мораме да ја разбереме и позицијата на ЕУ: на нејзиниот праг, најголемата европска земја ја нападна втората по големина европска земја, што директно ја загрозува европската безбедност. ЕУ има целосно право да се заштити во согласност со сопствените безбедносни интереси“, нагласи Пахор.
Тој верува дека безбедносните гаранции се клучен елемент на мировниот договор и во овој контекст изрази загриженост за новата надворешна политика на САД, која, како што изјави, остава впечаток дека одговара на послаба и поподелена ЕУ.
„Секогаш велев дека е време ЕУ да се поврзе и да дејствува понезависно, иако сè уште се надевам на партнерство со САД засновано на меѓусебно почитување“, нагласи Пахор.
Кога беше прашан за редефинирањето на евроазиската безбедносна архитектура, Пахор истакна дека современата меѓународна заедница е во транзициски период и дека редот воспоставен по Втората светска војна припаѓа на минатото и дека новата ера, која ќе дефинира нови политички, економски и воени односи, сè уште не е консолидирана.
Нагласи дека клучното прашање е дали оваа консолидација ќе се случи мирно или преку употреба на сила, која, како што изјави, не мора да биде „традиционално аналогна“, туку дигитална.
Пахор забележа дека има премалку дијалог и доверба, а премногу потреба да се демонстрира моќ и да се наметнат сопствени правила на игра.
„Потребни се сериозни напори за создавање нова меѓународна правна и политичка архитектура што ќе обезбеди државите да се однесуваат во согласност со правилата, а не против нив. Ова е долг и тежок процес“, заклучи Пахор.