Овогодинешната Нобелова награда за физиологија или медицина им беше доделена на научниците Мери Бранкоу, Фред Рамсдел и Шимон Сакагучи за нивните револуционерни откритија за тоа како човечкиот имунолошки систем се спречува да го нападне сопственото тело, механизам познат како периферна имунолошка толеранција.
Одлуката беше објавена денеска од страна на Нобеловото собрание во Институтот Каролинска во Шведска, истакнувајќи дека истражувањето на триото „ги постави темелите за нова област на имунолошки истражувања и го отвори патот за развој на третмани за автоимуни болести и рак“.
Лауреатите ќе поделат парична награда од 11 милиони шведски круни (околу 1,2 милиони долари), а ќе им бидат врачени медали од шведскиот крал на церемонија на 10 декември во Стокхолм.
Револуционерно разбирање на имунолошкиот систем
Човечкиот имунолошки систем е едно од најсложените достигнувања на еволуцијата, кое нè штити секој ден од илјадници бактерии, вируси и други микроорганизми. Но, оваа моќ има и мрачна страна: ако не е прецизно регулирана, имунолошкиот систем може да почне да ги напаѓа сопствените органи, што доведува до тешки автоимуни заболувања.
На ова прашање, како телото го разликува „себето“ од „туѓото“, Брунков, Рамсдел и Сакагучи дадоа клучни одговори. Нивното истражување ја објасни улогата на посебен вид имунолошки клетки познати како регулаторни Т-клетки (Treg), кои дејствуваат како „чувари“ на имунолошкиот систем и го спречуваат телото да се самоуништи.
„Нивните откритија ги разјаснија основните механизми на имунолошката рамнотежа и отворија нови можности за лекување на болести кои влијаат на милиони луѓе низ целиот свет“, соопшти Нобеловиот комитет.
Јапонскиот имунолог Шимон Сакагучи беше првиот што се посомнева во 1980-тите дека постојат специјални клетки во телото кои ги „смируваат“ хиперактивните Т-клетки. Во експерименти на глувци, тој покажа дека отстранувањето на одредени Т-клетки води до развој на голем број автоимуни заболувања, додека нивното враќање во телото го спречува оштетувањето. Во 1995 година, Сакагучи конечно идентификуваше нова класа на Т-клетки што ги нарече регулаторни Т-клетки, пресвртница во имунологијата.
Во исто време, американските научници Мери Бранкоу и Фред Рамсдел истражуваа мистериозна болест кај лабораториски глувци наречена скурфија. Глувците со оваа генетска мутација претрпеа сериозно оштетување на ткивото бидејќи нивниот имунолошки систем не можеше да се „исклучи“. По години макотрпна работа, Бранкоу и Рамсдел го пронајдоа генот одговорен за овој феномен, Foxp3.
Нивното откритие во 2001 година покажа дека мутациите во овој ген предизвикуваат и ретка човечка болест позната како IPEX синдром, во која имунолошката толеранција целосно се распаѓа. Кратко потоа, Сакагучи и неговите соработници докажаа дека Foxp3 го контролира развојот на регулаторните Т-клетки, со што се затвори кругот и се роди нова парадигма во имунологијата.
Нови патишта во третманот на рак и автоимуни болести
Откритијата на овогодинешните лауреати имаат огромни практични импликации. Докажано е дека регулаторните Т-клетки играат клучна улога не само во спречувањето на автоимуните реакции, туку и во однесувањето на туморите. Некои видови на рак успеваат да ги „привлечат“ овие клетки за да се заштитат од имунолошки напад. Затоа истражувачите сега се обидуваат да развијат лекови што би ја блокирале оваа заштита и би му дозволиле на имунолошкиот систем да го уништи туморот.
Од друга страна, кај болести како што се дијабетес тип 1, мултиплекс склероза или ревматоиден артритис, целта е токму спротивна: да се зголеми бројот на регулаторни Т-клетки за да се намали штетата предизвикана од хиперактивен имунолошки одговор. Клиничките испитувања моментално ја истражуваат употребата на интерлеукин-2 и други методи за стимулирање на овие клетки, па дури и за нивно множење во лабораторија и нивно враќање во телото на пациентите.
Нобеловата награда за физиологија или медицина традиционално ја отвора сезоната во октомври, по што следат наградите за физика, хемија, литература, мир и економија. Наградите се воспоставени по тестамент на шведскиот пронаоѓач Алфред Нобел во 1901 година, а церемониите за доделување на наградите се одржуваат на 10 декември, годишнината од неговата смрт.
Меѓу претходните добитници на оваа престижна награда се Александар Флеминг за откривањето на пеницилинот и бројни современи истражувачи кои придонеле за развој на мРНК вакцини против COVID-19.
Минатогодишните лауреати беа американските научници Виктор Амброс и Гари Рувкун за нивното откривање на микроРНК, мали молекули кои контролираат како клетките се развиваат и диференцираат.
Три научници кои го променија нашето разбирање за животот
Мери Е. Бранкоу (родена 1961 година) докторирала на Универзитетот Принстон и моментално е виш програмски менаџер во Институтот за системска биологија во Сиетл. Фред Рамсдел (роден 1960 година) докторирал на Универзитетот во Калифорнија, Лос Анџелес, и моментално е научен советник во Сонома Биотерапевтикс во Сан Франциско. Шимон Сакагучи (роден 1951 година) е професор на Универзитетот Осака во Јапонија и еден од водечките имунолози во светот.
Нивната заедничка работа, како што е наведено во објаснувачката изјава на Нобеловиот комитет, „обезбеди фундаментално разбирање за тоа како имунолошкиот систем се држи под контрола и со тоа се обезбеди најголема можна корист за човештвото.“