Кога сфатиле дека постигнале убедлива победа на изборите, членовите на тимот на Герт Вилдерс почнале да се гушкаат и да навиваат од среќа. Новинарите кои ја гледаа оваа десничарска еуфорија низ заштитно стакло во хашкото предградие Шевенинген можеа да ги слушнат ритамите на песната „Окото на тигарот“, хит кој стана познат во осумдесеттите во првиот „Роки“. Победата на Вилдерс е доказ дека на политичката карта на Европа се случуваат тектонски промени. Виктор Орбан и Марин Ле Пен веднаш му честитаа на Вилдерс за изборната победа – и тоа со големи дози на ентузијазам. Ле Пен го прогласи успехот на Вилдерс за „спектакуларен“ и го истакна „растот на приврзаноста кон одбраната на националните идентитети“. Што може да се заклучи од очигледниот раст на политичката популарност на крутите десничарски движења во ЕУ? Едно е сигурно – политичките трендови откриваат дека во поголемиот дел од стариот континент, партиите од класичниот лев политички спектар немаат соодветен одговор на актуелните грижи на електоратот.
Фактот што Орбан му ја честиташе изборната победа на Вајлдер со хитот на Scorpions „Winds of Change“ веројатно има врска со селскиот афинитет на десницата кон веќе малку декадентната поп-метал-хард-рок сцена, но многу повеќе со многу директна политичка порака – ветер на промени! Тој ветер на промени на кој се повикуваат и Ле Пен и Орбан во „политичката метеорологија“ може да се толкува како генерирање на европската бура на векот.
Во Италија, екстремно популистичката влада на поранешната неофашистка Џорџија Мелони успеа да преживее цела година на власт, што дури и сериозни медиумски аналитичари го толкуваат како „доказ“ за приспособливоста на еден многу необичен режим. Кога аналитичарите на Мудис во петокот дури и го подобрија кредитниот рејтинг на Италија, кој требаше да падне во категоријата „чисто инвестициско ѓубре“, тие всушност му дадоа легитимитет на збунетиот и нестручен менаџмент на третата европска економија. Иако е сосема јасно дека она што Мелони го прави во Италија не е ни приближно до она што треба да го пофали просечен аналитичар на која било рејтинг агенција, дури и најугледните рејтинг куќи се прилагодуваат на политичката доминација на евтиниот десничарски популизам. Друга причина зошто Италија го задржа својот рејтинг и покрај популистичките јавни политики е наводниот страв на Мудис од поширок пан-европски финансиски колапс доколку го намалат кредитниот рејтинг на Италија, пишува „Јутарњи“.
Во Германија, зајакнувањето на екстремната AfD стана вообичаено во новинарските извештаи, но уште поважно, дел од реториката на радикалната десница почна да се користи од главните партии, како што е ЦДУ. Големите партии се прилагодуваат на политичкото барање на гласачите. Пресвртот во прашањата за заедничка зелена иднина, енергетската безбедност, миграцијата…, е импресивен и на германската медиумска сцена. Од нападот на Газа, на пример, водечкиот германски весник Билд направи остар пресврт во својата уредувачка политика кон цела низа прашања; тие дури издадоа манифест од 50 точки, кој во основа прогласи крај на толеранцијата на обичајната, културната и религиозната различност на имигрантите. Вакво нешто до неодамна беше незамисливо во германските медиуми во кои владее екстремна политичка коректност.
Победата на Вилдерс во овој поширок европски контекст – каде во две од трите најголеми земји-членки забележуваме забележлива евакуација на гласачите кон десничарскиот популистички спектар – ја носи пораката дека класичниот центар, десниот и левиот не само што не се осврнуваат на лоша загриженоста на граѓаните, но јасно е дека нивните неубедливи или погрешни политики се причина за турбулентните политички трансформации.
Дури 80 отсто од Холанѓаните кои го поддржаа ПВВ на Вилдерс ги открија имигрантите, односно националните процедури за барање азил како важно прашање. Треба да се земе предвид дека 52,5 отсто од гласачите го оцениле прашањето за имиграцијата како најважен проблем во Холандија. Со оглед на тоа дека Холандија има 10,4 милиони гласачи, а ПВВ на Вилдерс доби околу 2,5 милиони гласови, излегува дека само половина од оние кои политиката кон имигрантите ја сметаат за главен национален проблем на Холандија гласале за радикалната ПВВ. Со други зборови, има уште 2,5 милиони Холанѓани кои не се гледаат себеси во малку чудното општество на силно антиисламистичката ПВВ, но кои исто така чувствуваат дека нивното општество има голем проблем кој не е добро регулиран. Дали ова значи дека ПВВ има дополнителен потенцијал за раст за уште 2,5 милиони гласови и достигнување несомнена политичка доминација во Холандија или некои други политички партии ќе ги приспособат своите наративи, односно нивните политики? Во основа, ова прашање не претставува дилема, бидејќи е сосема логично да се очекува прилагодување на политичарите на политичкото барање, односно на ставовите на граѓаните кои преовладуваат. И сличен тренд може да се забележи кај неколку членки на ЕУ, кои како заедница на европски нации се под притисок на големите членки да ги променат своите фундаментални правила.
Друго важно прашање за кое порасна популарноста на ППВ се трошоците за живот, кои по две години неконтролирана европска инфлација може да се третираат како политичко антиизненадување. За дури 75 отсто од гласачите на ПВВ, трошоците за живот се многу важно прашање, додека дури 61 отсто од холандските гласачи во анкетите изјавиле дека најважно е прашањето за трошоците за живот. Според тоа, во Холандија, околу 6,5 милиони гласачи проценуваат дека инфлацијата го нарушила нивниот животен стандард, што пак е поврзано со поширок опсег на зелени, енергетски и безбедносни политики. Но, како и со прашањето за имигрантите, така и со прашањето за трошоците за живот, имаме уште 4 милиони Холанѓани кои најмногу се загрижени за стандардите, но не гласаа за Вилдерс, т.е. ППВ. По последните изборни резултати, јасно е дека сите холандски политички партии многу посериозно ќе се осврнат на трошоците за живот како детерминанта за политички успех. Сличен развој, со одредено поедноставување, може да се очекува и во другите земји-членки на ЕУ.
Од холандските податоци за перцепцијата на важноста, односно тежината на одредени политички прашања кај гласачите, може да се заклучи дека класичните умерени партии дури поминале многу добро затоа што главно го игнорирале моменталното расположение на гласачите во однос на клучните прашања. Помалку или повеќе, холандскиот политички мејнстрим остана вкоренет во реториката чијашто одржливост или рационалност беше нагризана во првата половина на 2000-тите, но која опстана низ инерција до денес, претворајќи цела низа големи дилеми во „проверени“ вистини, т.е. догми. Тоа, пак, го предизвика третиот клучен проблем за традиционалните партии кој, симптоматично за цела Европа, беше идентификуван како многу важен на холандските избори – тоа е општ пад на довербата во политиките на партиите на власт. Во Холандија 60 отсто од граѓаните изјавиле дека немаат доверба во владата, нејзините норми и вредности. Значи, зборуваме за 6,5 милиони Холанѓани кои чувствуваат дека нивната влада едноставно нема насока, па не изгледа дека 2,5 милиони гласови за ПВВ се огромен политички успех. Пред да се испостави дека во Холандија, десничари гладни за изборен успех упорно и неодговорно го повторуваа она што мислеа дека гласачите сакаат да го слушнат. Како и со имиграцијата и животниот стандард, ова прашање на зголемена недоверба во способноста на традиционалните партии да ги решат најчувствителните прашања во скршената политичка сцена всушност делува како ракетно гориво за популизмот.
Изборните резултати во Холандија – победата на Вилдерс беше шокантно убедлива и затоа емитува поширока паневропска порака до традиционалните партии од центарот, лево и десно – не сте се приспособиле на емоциите на гласачите, ниту на нивната несигурност.
Вилдерс е специфичен десничарски популист. Тој до пред неколку години силно се оградуваше од Ле Пен и особено од италијанската неофашистичка сцена. Не му одговараше што холандските гласачи го поврзуваа со политички и етички контроверзни движења. Сега таа разлика повеќе не е важна. Благодарение на комбинацијата на незадоволство, чувства на несигурност и антиисламистички чувства, кои Вилдерс особено вешто ги користеше, сега на ниво на целата Унија се отвора стратешкото прашање што и како да се оди напред заедно.
Покрај тоа што Вилдерс е квази-либерал-исламофоб (тој се залага, на пример, за слобода на говорот, но повикува на забрана на Куранот), тој е изразен евроскептик. Вилдерс веќе им вети на Холанѓаните референдум за напуштање на ЕУ. Со оглед на тоа што Холандија е една од шесте држави основачи на ЕУ, секое оддалечување на државата што може да се смета за јадро на единството во Европа од заедничките европски норми, политики, институции… би било непремостлив предизвик за ЕУ. . Можно е Холанѓаните да не бидат за излез од ЕУ како Британците, но не треба да заборавиме дека ова е една од штедливите, богати и фискално стабилни нации, кои повнимателно гледаат на прашањето за финансиската субвенција на понеодговорните членови.
Дури и да не ја извлече Холандија од ЕУ, јасно е дека Вилдерс би можел значително да влијае на измената на заедничките рецепти на ЕУ за запирање на климатските промени и менување на миграциските стратегии. Ако замислиме како би можела да изгледа политичката ситуација во ЕУ следната година со хипотетичка победа на Доналд Трамп на американските избори, станува јасно дека – со европскиот Вилдерс… и дезориентираните политичари на традиционалните партии, можеме да ја очекуваме бурата на векот по ветровите на промени на Орбан.
Во Холандија останува сценарио каде сите други партии се обединуваат против Вилдерс, но тоа е политички лизгава патека. Ако од оправдана параноја спречите изборен победник традиционално да формира влада, создавате огромен број гласачи кои со право можат да кажат дека биле измамени.
Вака Блумберг ја опишува ситуацијата: „Надежта на холандскиот народ е да ја вратат својата земја“, рече Вилдерс. Неговите шанси да ја води идната влада ќе зависат од неговата способност да склопи сојузи со повеќе центристички ривали. Во својот постизборен говор, Вилдерс повика на коалиција во која ќе биде вклучена либералната ВВД, до неодамна предводена од премиерот во заминување Марк Руте, што укажува дека можеби е подготвен да владее со него.
„Подготвен сум на компромис во разговорите со другите страни“, рече тој.