Според западните медиуми, американскиот претседател Џозеф Бајден би можел наскоро и формално да го означи злосторството врз Ерменците за време на Првата светска војна како „геноцид“. Членовите на Конгресот и ерменско-американски активисти вршат притисок врз Бајден по овој повод, а прашањето што се поставува е – што би значел ваквиот потег за веќе оптоварените односи меѓу Турција и САД?
Повеќе од 100 членови на Конгресот на САД, кои ги претставуваат двете партии, му испратиле на Бајден писмо со кое го повикуваат да стане првиот американски претседател кој официјално го признал злосторството над Ерменците како геноцид, додека ерменско-американските активисти лобираат шефот на Белата куќа да го објави тоа на или пред Денот на сеќавањата на ерменскиот геноцид, кој ќе биде одбележан во сабота.
Што ако Бајден го изговори зборот „геноцид“
Како што вели поранешниот амбасадор и универзитетски професор, исламологот д-р Дарко Танасковиќ за „Спутник“, можната одлука на Бајден да го употреби зборот „геноцид“ кога ќе им се обрати на „Urbi et Orbi“ на 24 април, Денот на сеќавањето на масовното страдање на Ерменците од 1915 до 1917 година, би предизвикала лута и жестока реакција во турската политичка и поширока јавност.
„Геноцидот врз Ерменците, злосторство што Турција не го признава под тоа име, е едно од неколкуте прашања во врска со кои нема никакви шеги или претпоставки со Турците. Самиот Бајден е инаку близок со ерменската заедница во САД и во неговите лични говори за време на претседателската кампања на Обама, тој го опиша таканаречениот „голем криминал“ на младотурските власти против Ерменците во Отоманската империја како геноцид, а Барак Обама го стори истото. Дури и Роналд Реган го користеше изразот „геноцид“ во своето јавно обраќање уште во 1981 година. Сепак, од геостратешки и геополитички причини, за да не се предизвика гнев кај значаен сојузник на НАТО, сите американски претседатели избегнаа страдањето на Ерменците официјално да го нарекуваат геноцид, а Конгресот досега не гласаше за резолуција, за разлика од Сенатот кој го стори тоа во 2019 година. што ќе ја потврди таквата квалификација на ова страшно злосторство. Ќе видиме дали Бајден ќе ја смени таа двосмислена позиција на неговите претходници“, наведува Танасковиќ.
Како што додава, внатрешните притисоци да се направи таков потег се силни и доаѓаат од разни страни.
„Особено по војната во Нагорно Карабах / Арках, која ерменската заедница ја прикажува како продолжение на отоманскиот геноцид, односите со Анкара се сериозно нарушени, а Бајден, како Обама во негово време, во предизборната кампања вети дека ќе го сврти страница во оваа крајно деликатна тема. Сепак, реално-политичките причини за тоа да не се стори не ја изгубија силата“, забележува професорот.
Што би направила Турција?
Осврнувајќи се на некои специфични реакции на Анкара што може да се појават доколку САД одлучат да го направат овој потег, Танасковиќ вели дека Турција има повеќе можности и потези со различна острина.
„Мислам дека повлекувањето на амбасадорот од САД за консултации и замрзнувањето на некои билатерално договорени и спроведени активности, секако ќе дојде во предвид. Исто така, сигурно е дека лавина обвинувања против Вашингтон ќе започнат од Анкара, посочувајќи дека Америка не може да се пофали со морален кредибилитет што ќе и овозможи да сподели лекции со некого и да ги обвини за (лошо) дело од минатото. Се сеќавам, во една прилика, претседателот Ердоган потсети дека Америка произлезе од истребувањето и гетоизацијата на староседелците кои го населуваа континентот пред доаѓањето на Европејците“, објаснува поранешниот амбасадор во Анкара.
Тој потсетува дека министерот за надворешни работи на Турција, Мевлут Чавушоглу, одговарајќи на прашањата на новинарите на широко гледаниот ТВ канал „Хабертурк“, истакна нагласено опуштено и без нервоза изјавил дека Турција нема причина за никакви комплекси и стравови пред 24 април , очекувајќи дали американскиот претседател ќе го каже зборот „геноцид“ или не.
„Потоа тој ја повика Америка да го почитува меѓународното право, истакнувајќи дека законски необврзувачките изјави, дури и претседателските, не можат да бидат од корист, но може да има дополнителна штета на веќе затегнатите турско-американски односи. Во таа смисла, можноста за средба на двајцата претседатели, која беше најавувана повеќе пати, сигурно би била сериозно доведена во прашање, барем за некое време, односно се додека не се оцени меѓусебно дека таквата средба може да послужи за надминување длабоката криза во билатералните односи“, забележува Танасковиќ.
Како би реагирала меѓународната јавност?
На прашањето како евентуалното обележување на Бајден за злосторства против Ерменците како геноцид ќе биде примено од меѓународната јавност, како и дали тоа ќе отвори простор за други слични прашања, Танасковиќ вели дека прашањето за американско (не) признавање на геноцид врз Ерменците редовно се шпекулира секој 24 април и се лансираат „сигурни предвидувања“ за тоа дали САД ќе им се придружат на земјите кои сметаат дека масакрите, прогоните и насилните депортации на Ерменците за време на Првата светска војна се геноцид.
„Ако претседателот Бајден го изговори тој познат збор„ геноцид “, ехото ќе биде силно планетарно во симболичка смисла, додека директно политички, освен во нивото на билатералните односи меѓу САД и Турција, тоа нема да донесе значителни поместувања. Исто така, тоа ќе биде дополнителен ветер во едрата на оние сили и движења во меѓународната заедница кои во принцип се за осуда на сите најсериозни случаи на кршење на хуманитарниот и воен закон, но често со идеолошки и политички условена селективност и двојни аршини“, заклучува проф. д-р Дарко Танасковиќ.
Турција прифаќа дека многу Ерменци кои живеат во Отоманската империја биле убиени во судири со османлиските сили за време на Првата светска војна, но го оспорува бројот на жртви и негира дека убиствата биле систематски организирани и претставувале геноцид.
Турскиот министер за надворешни работи ја предупреди администрацијата на Бајден дека признавањето „ќе им наштети“ на американско-турските врски.