Лидерите на НАТО ќе се сретнат во Вилнус, Литванија на 11 и 12. јули и ќе се осврнат на широк спектар на теми – од поделби околу кандидатурата на Украина за членство и пристапувањето на Шведска до зголемување на резервите на муниција и дискусија за првите одбранбени планови по децении, пишува Ројтерс.
Тоа ќе биде четврти самит на НАТО од руската инвазија на Украина, а првиот се одржа виртуелно на 25 февруари 2022 година, само еден ден по нападот, а потоа ќе следат состаноци во Брисел и Мадрид.
Почестите собири се во спротивност со претходниот ритам на годишни самити на НАТО и покажуваат како војната на нејзиниот праг ја врати Алијансата во фокусот.
Безбедноста во Вилнус ќе биде висока, со три германски противвоздушни единици „Патриот“ распоредени за заштита на местото на одржување, што е прв пат за самит на НАТО.
Дополнителни борбени авиони ќе патролираат на небото над Литванија, која е заглавена меѓу руската енклава Калининград и Белорусија и долго време се смета за ранлива точка на источното крило на НАТО.
Се чини дека начинот на кој НАТО ќе ги дефинира своите идни односи со Украина ќе доминира на самитот, во услови на постојани повици на претседателот Володимир Зеленски Киев да добие покана да стане членка на Алијансата во Вилнус.
Генералниот секретар на НАТО Јенс Столтенберг јасно стави до знаење дека Киев нема да стане членка додека трае војната и дека нема да биде испратена официјална покана за самитот во Вилнус.
Сепак, сојузниците се поделени околу тоа колку брзо треба да и се дозволи на Украина да се приклучи по завршувањето на борбите.
Додека источноевропските земји велат дека самитот треба да му понуди на Киев патна карта, САД и Германија се претпазливи од каков било потег што би можел да ја доближи Алијансата до војна со Русија.
Пред Вилнус, неколку земји го поддржаа британскиот предлог да му се дозволи на Киев да ја прескокне таканаречената програма Акционен план за членство (МАП), која поставува политички, економски и воени цели што кандидатите мора да ги исполнат и кои другите источноевропски земји мораа да ги поминат пред да се приклучат на НАТО.
Со таков потег, алијансата би можела да одговори на барањата да се оди подалеку од декларацијата на самитот во Букурешт во 2008 година, во која се вели дека Украина на крајот ќе стане членка, без да му понуди на Киев вистинска покана или распоред.
НАТО, исто така, најверојатно ќе најде посилна формулација од 2008 година за да ги нагласи изгледите на Киев за пристапување во алијансата.
Лидерите би можеле да се договорат, да речеме, за „местото на Украина во НАТО“ или да нагласат дека „трансатлантската безбедност не би била целосна без Украина“.
Безбедносни гаранции за Украина
Се очекува лидерите да разговараат за тоа какви безбедносни гаранции треба да добие Киев во повоениот период, иако тие ветувања ќе бидат билатерални и нема да бидат издадени од самата Алијанса.
Тие најверојатно ќе вклучат ветување за континуирана воена и финансиска помош за Киев, за да се одврати Русија од повторен напад откако војната ќе заврши.
Столтенберг подвлече дека НАТО – според член 5 од Вашингтонскиот договор – ќе обезбеди целосни безбедносни гаранции само за полноправните членки на Алијансата.
Зајакнување на источното крило на НАТО
Лидерите ќе ги разгледаат првите одбранбени планови што Алијансата ги подготви по Студената војна, со детали како НАТО ќе одговори на руски напад. Заживувањето на таканаречените регионални планови означува суштинска промена. Заедно со плановите, Алијансата им дава на нациите насоки како да ги подобрат своите сили и логистика.
Сојузниците ќе покажат како имаат за цел да ја спроведат целта на НАТО, договорена на минатогодишниот самит во Мадрид, за ставање на подготвеност повеќе од 300.000 војници, од 40.000 во минатото, за да се спротивстават на Русија.
Членство на Шведска
НАТО имаше намера да ја пречека Шведска како 32-ра членка на Алијансата во Вилнус, но Турција продолжува да го блокира приемот на Стокхолм.
Сојузниците се надеваат дека турскиот претседател Таип Ердоган ќе го повлече своето противење на самитот, но не е јасно дали тоа ќе се случи.
Анкара ја обвинува Шведска дека на нејзина територија засолнила членови на милитантни групи и вели дека мора да се справи со нив пред да може да се приклучи на НАТО.
Столтенберг има за цел сегашните воени трошоци на НАТО од два отсто од националниот БДП да ги направи минимален услов, а не цел кон која треба да се стремиме.
Но, во 2022 година, дури и старата цел беше исполнета од помалку од една четвртина од тогашните 30 членки на Алијансата, според проценките објавени од НАТО во март. Целта беше поставена во 2014 година кога лидерите на НАТО се согласија да ги зголемат трошоците за одбрана на два отсто од нивниот БДП во рок од една деценија.
Годишниот извештај на НАТО покажа дека Грција, САД, Литванија, Полска, Велика Британија, Естонија и Летонија ја исполниле целта. Назад се Белгија, Шпанија и Луксембург, чии трошоци за одбрана беа под 1,2 отсто од БДП.