За Реџеп Таип Ердоган, турскиот владетел со најдолг стаж, изборите во недела би можеле да означат крај на дваесетгодишната победничка серија.
Анкетите покажуваат дека трката за Ердоган – кој ја води земјата од 2003 година, прво како премиер, а потоа и претседател од 2014 година – е блиска, а постои реална шанса тој да загуби, пишува Си-Ен-Ен.
Ова развесели многумина во Брисел и Вашингтон, зголемувајќи ги надежите дека Турција, некогаш сигурен сојузник и партнер, но сега фактор на нестабилност, би можела да се врати во јатото на Западот.
На почетокот на своето владеење Ердоган се залагаше за западна ориентација на својата земја, а имаше и амбиции Турција да влезе во Европската унија. Меѓутоа, во изминатите десет години, сега 69-годишниот Ердоган не само што усвои поагресивен и понепријателски тон кон Европа и САД, туку стекна и агресивни пријатели.
На врвот на таа листа е Владимир Путин.
Путин го освои Ердоган ноќта на 15 јули 2016 година, по обидот за државен удар против владеењето на Ердоган. Рускиот претседател таа вечер му се јави на турскиот колега и му ја понуди поддршката на својата земја. Тогашниот американски претседател Барак Обама му се јави на Ердоган дури четири дена подоцна.
Ова помогна да се шири теоријата на заговор која долго време ја промовираше владата на Ердоган: дека САД, кои одбија да го екстрадираат главниот осомничен за заговорот за пуч (исламскиот проповедник Фетула Ѓулен), се виновни за „валкани заговори“ против Турција. Сето ова уште повеќе ги зближи Москва и Анкара.
Една година подоцна, Турција ги разочара другите членки на НАТО објавувајќи дека купува системи за воздушна одбрана С-400 од руско производство.
Кога Русија започна целосна инвазија на Украина во февруари минатата година, Ердоган одби да воведе санкции или да ги забрани летовите кон Русија. Во последниве месеци, Анкара, исто така, го блокираше приемот на Шведска во НАТО, тврдејќи дека Стокхолм ги поддржува курдските сепаратистички милитанти кои претставуваат закана за Турција.
Ако сето тоа не беше доволно да го вознемири Западот, овој февруари Ердоган почна да и се заканува на Грција во Егејското Море пред земјотресите што ги погодија Турција и Сирија. Грешките во справувањето по катастрофалните земјотреси, како и информациите што се појавија – дека владата на Ердоган им дозволила на градежните компании да ги прекршуваат градежните прописи – го принудија да ја намали својата агресивна реторика.
Сепак, тоа не беше доволно за да се промени правецот на турската надворешна политика. Без разлика дали Ердоган ќе победи или не, тешко дека Анкара ќе се оддалечи од Москва и ќе се врати на Запад. За почеток, Турција не може да си го дозволи тоа. Нејзината економија се опоравува од инфлацијата. Турската лира е слаба. Нема раст. Турција мора да ги одржува трговските врски и извозот во Кавказ, Блискиот Исток и Европа.
Уште поважно, Турција зависи од приходите од туризмот и увозот на енергија од Русија. Москва ја снабдува Турција со природен гас на кредит, бидејќи Турција нема пари. Доколку Ердоган загуби, извесно е дека Путин ќе изврши притисок врз новата влада не само да ги плати долговите, туку и да остане една од неколкуте земји во светот кои не и го свртеле грбот на Русија.
Ако Ердоган биде поразен во недела, тој нема само да исчезне од јавниот живот. Прашањето не е само дали Ердоган мирно ќе ја предаде власта. Ќе стане опозиција. Во длабоко поделена Турција, новата улога ќе му даде значителна моќ.
Заедно со претседателот, Турција в недела ќе избира и парламентарни претставници. Партијата на Ердоган АКП се очекува да освои значителен број гласови, можеби и мнозинство. Ова е говорницата од која Ердоган – доколку загуби на претседателските избори – може да ја нападне новата влада.
И сигурно е дека ќе ја нападне. Популарноста на Ердоган вртоглаво расте секој пат кога тој се повикува на турскиот национализам и ги критикува оние што ги нарекува „противниците на Турција“ – Западот, Израел, опозициската партија – кои сите сакаат, тврди тој, да ја поткопаат Република Турција, која во октомври ќе наполни 100 години“.
Цврстата контрола на Ердоган врз медиумите ќе му биде од голема помош во тоа. Во своите 20 години на власт, Ердоган успеа да ги уништи слободните медиуми и да ги претвори во мегафон за своја употреба. Новинарите кои ја критикуваат власта завршуваат во затвор. Медиумите во голема мера функционираат под контрола на пријателите на Ердоган, а самиот претседател ги отфрла тврдењата за недостаток на слобода на медиумите во неговата земја.
Ердоган успеа да ги прекрои и турските институции по своја волја, а една од нив е и Министерството за надворешни работи. Во неодамнешниот извештај објавен од Фондацијата за одбрана на демократиите, авторот Синан Циди нагласува дека од 2009 година, владата на Ердоган почнала да ги назначува оние кои се лојални на позициите на претседателот или неговата партија и на пониски и повисоки позиции во Министерството за надворешни работи. Власта „овозможи непотизам и кронизам, целосно игнорирајќи ја објективноста и стручноста“. Владата на Ердоган не ги коментираше наводите.
Што може да направи Западот? Дозволувајќи и на Анкара да ја задржи својата позиција. И Вашингтон и Брисел мора да признаат дека Турција е земја која буквално и метафорично се наоѓа на крстопат. Тоа не е ниту целосно на Запад ниту на Исток и може да биде или корисен или проблематичен партнер.
Анкара моментално има блиски односи со Москва, но подеднакво не може да си дозволи да се оддалечи од НАТО или Европската унија. Успехот на Турција зависи од економскиот раст, најмногу преку извозот и странските инвестиции. Токму затоа Турција доброволно продава вооружени дронови на Украина.
Минатото лето Турција успешно посредуваше во договорот меѓу Русија и Украина за извоз на жито од Украина. Ердоган долго време сака да ја претвори Турција во главен регионален играч и прави напори да ги доведе двете завојувани страни во мировни преговори. Турција, која не е целосно усогласена со Западот и која ја чува единствената рута за извоз од Русија и Украина, онаа преку Црното Море, може да биде кредибилен посредник за двете страни.
Тоа е улогата што треба да и се додели на Турција од Западот, улога која Турците, со или без Ердоган, немаат друг избор освен да ја прифатат.