Светската економија функционира како суперкомпјутер – континуирано обработува трилиони податоци за цените, производството, приходите и богатството, создавајќи ја рамката за она што сега го нарекуваме капитализам.
Но, исто како и секој компјутер, овој систем зависи од хардвер (пазари, институции, регулативи) и софтвер – односно доминантните економски идеи што ја дефинираат целта на економијата во дадено време.
Во моментов, тој „компјутер“ повторно се ресетира.
Големо економско ресетирање
Се соочуваме со крајот на ерата на глобализација, слободна трговија и отворени општества предводена од Америка. По години царински војни, недоверба во пазарите, пад на доларот и растечки популизам, светската економија не бара само нов софтвер – туку и целосно реновирање на хардверот.
Со други зборови: започнува нова ера на капитализмот, но никој сè уште не знае точно каква ќе биде.
Од Нов договор до неолиберализам
Последното големо ресетирање се случи во 1930-тите по Големата депресија, кога „Новиот договор“ на Франклин Д. Рузвелт го редизајнираше системот околу идејата за целосна вработеност. Таа парадигма траеше до средината на 1970-тите, кога зголемувањето на платите и инфлацијата почнаа да ги поткопуваат профитите.
Потоа дојде нова ера: неолиберализмот. Движењето предводено од Реган и Тачер го трансформираше системот – целта повеќе не беше вработување, туку стабилност на цените, мобилност на капиталот и раст преку глобализацијата. Централните банки станаа независни, синдикатите ослабеа, а пазарите беа дерегулирани.
Следниот пад – и популистичкиот одговор
Но, тој систем имаше грешка – зголемувањето на профитот беше придружено со пад на платите, деиндустријализација и зголемување на нееднаквоста. Кредитот ги замени платите. Кога меурот пукна во 2008 година, централните банки обезбедија спасување, но по цена на зголемување на јавниот долг и мерките за штедење кои најтешко ја погодија работничката класа. Веќе во 2016 година, доаѓа политичкиот одговор: Брегзит, потоа Доналд Трамп.
Политиките на Трамп – прво одвнатре – не донесоа кохерентен нов модел, но отворија врата за ресетирање. Неговиот втор мандат е фокусиран на индустријализација преку царини, намалување на имиграцијата и промовирање на традиционалните семејни вредности – она што аналитичарите го нарекуваат „регресивна модернизација“, пишува Investitor me. Тоа е враќање кон идеите од 1940-тите и 1950-тите, без јасна визија за 21 век.
Иднината на капитализмот: Три начини напред
Левичарите моментално нуди три одговори:
– Статус кво – чекање популизмот на Трамп да се самоуништи.
– Левичарски популизам – движењето околу Берни Сандерс и AOC кое сака економија за обичните луѓе.
– Агенда за изобилство – прогресивни реформи со помалку регулатива и поголем раст.
Но, ниедна опција сè уште нема доминантна поддршка.
Време е за решителни идеи
Едно е јасно: новиот светски поредок не се случува – тој веќе се обликува. Не е фиксиран, сè уште може да се обликува. Но, ако ништо не се понуди како алтернатива на регресивната модернизација, таа може да преовлада.
Потребни ни се нови идеи – но повеќе од тоа, политичари со храброст да ги спроведат.