Самоконтролата е способност да се спротивставиме на одредени искушенија и да ги приспособиме нашите реакции на одредени ситуации. Нивоата на самоконтрола се разликуваат од личност до личност и може да зависи од генетските предиспозиции, но може и да се тренира, за што постојат техники на самоконтрола.
Преку самоконтрола можеме да избегнеме појава на негативно и непожелно однесување и да ја постигнеме долгорочната цел што си ја поставивме – подобрување или искоренување на негативното однесување.
Покрај прилагодувањето на однесувањето и реакциите во одредени ситуации, самоконтролата има исклучително позитивно влијание и на менталното и на физичкото здравје, бидејќи на крајот се чувствуваме позадоволни и исполнети.
Видови на самоконтрола
Самоконтролата доаѓа во три форми, или типови, имено: контрола на импулсот, контрола на емоциите и контрола на движењето.
Секој од нив е различен, а некои луѓе ќе имаат повеќе, а некои помалку самоконтрола.
1. Контрола на импулси
Овој тип на самоконтрола се однесува на способноста да се контролира импулсивното однесување кое е поттикнато од инстинктивната потреба да се направи нешто без да се размислува за подоцнежните последици.
Некои од импулсивните однесувања вклучуваат клептоманија, пироманија, прејадување, купување работи без размислување за пари и слично.
2. Контрола на емоциите
Самоконтролата на емоциите е способност да се регулираат емоционалните одговори.
Луѓето кои имаат потешкотии да ги контролираат емоциите ретко се способни да се справат со силните емоции, особено негативните како гневот и тагата, па поради тоа често претерано реагираат, долго време се нерасположени и брзо ги обземаат чувствата.
3. Контрола на движење
Овој тип на контрола се однесува на способноста да се контролира кога и како ги движиме нашите тела.
Луѓето кои имаат потешкотии со контролата на движењето не можат да седат или да лежат целосно мирни, односно секогаш мора да прават барем мали движења како што е мрдање на нозете.
Главните техники на самоконтрола
Некои луѓе имаат повеќе или помалку самоконтрола, за која некои научници дури веруваат дека е наследна, но позитивната работа е што самоконтролата може да се практикува и подобрува одново и одново.
Постојат неколку техники за ова:
1. Одложена техника на задоволување
Една од најважните техники за самоконтрола е одложување на задоволувањето, или способноста да чекаме додека не го добиеме она што го сакаме.
Со одложување на задоволувањето, свесно ќе одложиме или игнорираме некое краткорочно задоволство за подоцна да уживаме во нешто многу поважно или за да постигнеме одредена цел.
На пример, во период од шест месеци сакаме да заштедиме за да купиме скап мобилен телефон.
Со оглед на тоа дека се работи за голем трошок, во наредните шест месеци нема да трошиме пари импулсивно на облека, ручек во ресторан и слично што само би ни донело краткорочно задоволство, туку тие пари ќе ги заштедиме за да ја постигнеме крајната цел – купување на мобилен телефон.
2. Техника на избегнување на искушението
Избегнувањето на искушението е многу корисен метод на самоконтрола, бидејќи на тој начин не се доведуваме во ситуација да се однесуваме онака како што не сакаме.
Да речеме, ако нашата цел е да го намалиме внесот на слатки или целосно да престанеме да ги јадеме, најдобро би било да не ги ни купуваме и воопшто да ги немаме во нашиот дом.
Ако се работи за самоконтрола на однесувањето во одредени ситуации, можеме да го избегнеме искушението да реагираме бурно со напуштање на просторијата, одење на кратка прошетка или правење некоја мала задача за да ги оттргнеме мислите од она што би предизвикало несакана реакција.
3. Планирање однапред
Кога немаме дефиниран план или распоред во текот на денот или за одредена активност и едноставно дозволуваме бројни ситуации да се одвиваат сами по себе, сè може многу лесно да излезе од контрола и да нè натера да попуштиме во постигнувањето на целта.
На пример, ако нашата цел е да го намалиме внесот на брза храна, можеме да го искористиме планирањето и подготвувањето здрави оброци барем еден ден однапред како метод на самоконтрола.
Така, кога ќе огладнеме, блиску ќе имаме добро подготвен оброк, кој, всушност, ќе биде единствената опција за задоволување на гладот, што ќе обезбеди дека, доколку немаме доволно време да подготвиме квалитетен оброк во тој момент, нема да бидеме во искушение да нарачаме брза храна, прејадување грицки и слатки и слично.
4. Медитација
Со медитацијата ги успоруваме нашите мисли и се фокусираме на она што сакаме да го постигнеме.
За време на медитацијата, која може да трае само пет минути, можеме да размислиме зошто сакаме да постигнеме одредена цел, кои се нејзините придобивки, како ќе се чувствуваме откако ќе ја постигнеме и слично.
Преку таквиот мисловен процес стануваме сè повеќе самосвесни, а тоа ни олеснува да се спротивставиме на искушенијата.