Првата влада во Црна Гора, во која партијата ДПС на претседателот Мило Ѓукановиќ не беше дел од неа, е соборена во парламентот. Таа падна благодарение на гласовите на опозицијата и владејачката коалиција „Црно на бело“ на вицепремиерот Дритан Абазовиќ. Така, по точно 14 месеци заврши мандатот на кабинетот на Здравко Кривокапиќ, во кој Абазовиќ беше единствен политичар, а сите други министри беа експерти.
На падот на владата влијаеле неколку работи, вели за „Локално“, политичкиот и економски аналитичар Предраг Дрецун.
-Кривокапиќ стана премиер по триесет години доминација на еден систем и во тој систем, една партија. Во исто време, таа партија (ДПС) е политичко продолжение на Сојузот на комунистите, и наследник на имотот на Сојузот на комунистите. Сите коалициски партнери на ДПС (СДП, СД, СНП до расколот) се и наследници на комунистичката идеологија. Владата на Здравко Кривокапиќ беше првата во историјата на повеќепартискиот систем која немаше министри од ДПС. Политички неискусен, искрен по карактер и очигледно шокиран кога дозна дека политиката е многу повеќе од јавно искажана позиција, Кривокапиќ ми изгледаше како варијанта на балканскиот Дон Кихот, кој изгоре борејќи се со ветерниците, а во таа борба ни самиот не знаеше дали да биде овчар или витез. Кога требаше да биде овчар беше витез, а кога требаше да биде витез беше овчар. На крајот, во неверување, мораше да го разбере поразителниот факт дека во политиката не е добро дури и кога добро работиш, констатира Дрецун.
Според него, владата имала забележителни резултати во економските ресори и зголемување на животниот стандард што не е забележано во историјата на Црна Гора.
-Никогаш пополна каса на крајот на буџетската година не беше доволно неговата влада да опстане, бидејќи тој не можеше да биде политички еклектичен, а дополнително направи неколку несфатливи и катастрофални кадровски грешки, информира аналитичарот.
За тоа кои се наредните опции, Дрецун смета дека партијата СНП е клучот за оваа дилема.
-Ако СНП ја поддржи владата на Абазовиќ, тогаш ова може да потрае уште една година. Сепак, СНП е традиционално партија предводена од базата, а не лидери, така што не сум сигурен дека базата на СНП сака да има свои министри поддржани од нивниот првичен политички противник, ДПС, вели политичкиот аналитичар, додавајќи дека не очекува некои поголеми проблеми по безбедноста на земјата, но можно е да има протести.
Дрецун смета дека сега Ѓукановиќ има простор за враќање на политичката сцена, затоа што „тој е мајстор за втори шанси“.
-Сите свои големи политички победи ги постигна од втор обид. Ве потсетувам на победата против Момир Булатовиќ, на победата на референдумот во 2006 година по неуспехот во 2002 година. Политичката вештина на Ѓукановиќ е недостижно ниво за неговите сегашни противници. Да не погрешеше кога го „нападна“ имотот на Црногорската-приморската митрополија, денеска ќе формираше влада. Напаѓајќи го имотот на црквата, тој ја испровоцира единствената јавна личност која според анкетите била попопуларна од него, да стане јавно на чело на верниот народ. Секако, станува збор за покојниот митрополит Амфилохије. Сите опозициски политичари треба да му бидат вечно благодарни на владиката Амфилохије, бидејќи не беа способни да го победат Ѓукановиќ. Сега, кога ја загуби таа битка, ќе биде тешко да се врати, но раздорот што тлее во црквата и околу црквата, како и раздорот меѓу имагинарните победници, му даваат простор на Мило да се обиде да ги врати своите поранешни позиции. Сепак, ништо не е како претходно, така што ќе биде тешко, но сигурен сум дека Ѓукановиќ не треба лесно да се отпише. Самиот претседател најави дека ДПС нема да биде на власт во наредните две години, но затоа ќе бара да се исполнат некои услови. Кои се тие услови, засега не е објавено. Се на се, мислам дека нема да го препознаеме ДПС после две години, објаснува аналитичарот.
Тој објаснува дека големосрпскиот национализам е најголемиот сојузник на Ѓукановиќ.
– Многу добро знае дека големосрпскиот национализам не е опасен за Црна Гора, бидејќи Црна Гора е членка на НАТО, на прагот на ЕУ, а такви Срби во Црна Гора има многу малку, но тоа е добра политичка мантра околу која се собираат неговите поддржувачи и го прави лидер на Црна Гора.блок. Во Црна Гора нема повеќе од пет до седум отсто поддржувачи на големосрпскиот национализам, но затоа има значителен процент на „црногорските Срби на Његош“. Тоа се оние Срби кои ја сакаат традиционалната „Црна Гора на Петровиќ“ и кои никогаш не би работеле против интересите на Црна Гора. Мислам дека таквите Срби се политички опасни за Ѓукановиќ, но не и за Црна Гора, особено што ДПС е полна со такви Срби. ДПС до последните избори беше партија со голем број Срби меѓу членовите и гласачите, но тоа полека се менува, по литиите, вели Дрецун додавајќи дека е речиси сто проценти дека нов премиер ќе стане Дритан Абазовиќ.
Аналитичарот појаснува дека СПЦ е во право „кога вели дека нема да се меша во ваквите партиски натпреварувања“.
-Црквата во Црна Гора треба да биде заштитена од Цетинската митрополија. Секое мешање од Белград, било црковно или политичко, не е добро за Србите во Црна Гора, бидејќи матичната држава на Србите во Црна Гора не е Србија, туку Црна Гора. Отвореното мешање од Белград само им помага на антисрпските сили. Белград мора да разбере дека Србите и Црногорците во Црна Гора се двајца браќа, а не два политички субјекти кои треба да се впрегнат во политичките коли на една или друга политика, рече Дрецун, појаснувајќи дека со ваквата ситуација нема да се забави патот на Црна Горан кон ЕУ.
-Брзината на пристапувањето во ЕУ не зависи од Црна Гора, туку од политиката на Брисел. Мислам дека го забавија приемот на нови членови, поради некоја причина.
На прашањето како ги коментира повиците на ЕУ и САД за брзо формирање нова влада без непотребно одлагање, Дрецун се плаши дека со падот на владата и смената на претседателот на собранието повторно се воспостави линијата на разграничување меѓу српскиот и црногорскиот блок.
-ДФ во суштина ја сруши владата на Здравко Кривокапиќ, нарекувајќи ја граблица, неспособна, тајкунска итн. Сепак, ДФ не смее отворено да ја поддржи идната влада на Абазовиќ, туку сака да ги задржи директорските мест. За падот на владата придонесе и СНП, со што беше соборен министерот Братиќ. Во такви услови УРА ќе треба да формира влада со ДПС и малцинските партии, но начинот на учество на просрпските партии се уште не е познат. Некои помали просрпски партии веќе кажаа дека нема да ја поддржат владата на Дритан Абазовиќ, па сега се отвора партиска борба за српскиот електорат. Доколку СНП не прифати да влезе во владата, наскоро ќе имаме избори. Ако прифати СНП, ќе имаме жестока борба за српското гласачко тело. Сигурен сум дека Абазовиќ ќе почне многу енергично со новата влада, ја има силната поддршка од САД, но производ на сценариото во кое беа соборени и Кривокапиќ и Бечиќ е за жал повторното поларизирање на Србите и Црногорците. Сметам дека ова е најголемиот предизвик пред идната влада, заклучува политичкиот и економски аналитичар.
Директорот на Друштвото за истражување на политики и политички теории, Владимир Павиќевиќ во разговор за „Локално“ констатира дека падот на владата на Кривокапиќ е добра и очекувана работа.
-На влада која нема реални резултати и одамна ја загуби поддршката во Собранието, треба да ѝ се изгласа недоверба. Се случи тоа што е рационално и очекувано, вели Павиќевиќ.
Од тука натаму има две можности, додава аналитичарот – да се формира малцинска влада на чело со Дритан Абазовиќ или да се оди на предвремени избори во мај или јуни годинава, при што во овој момент пореално е дека за релативно краток временски период ќе се формира малцинска влада, смета Павиќевиќ. Тој додава дека во моментов не очекува никаква дестабилизација во земјата со оглед на ситуацијата.
Според него, со ова не се отвора врата на Ѓукановиќ и неговата партија за враќање на големата сцена.
-Токму спротивното. Формирањето малцинска влада и евентуалното организирање на предвремени избори ќе значат слабеење на влијанието на Мило Ѓукановиќ во црногорската политика. Доколку Дритан сега биде избран за премиер, веќе се знае дека за една година Мило повеќе нема да биде на чело на ДПС, ниту пак ќе биде кандидат на претседателските избори следната година, појаснува аналитичарот, согласувајќи се со Дрецун дека големи се шансите иден премиер да биде Дритан Абазовиќ.
-Ова е најреалната опција во актуелните околности на црногорската политика.
Павиќевиќ потенцира дека долго време претседателот Ѓукановиќ ја засновал својата политика на антисрпски чувства.
-Половина од граѓаните на својата земја ги прогласи за непријатели, а тоа едноставно не е нормално. Тој изгради лажна културна матрица според која црногорскиот мултикултурализам значи дека сите се на едната страна, а Србите се сами на другата страна. Тоа се менува по распадот на ДПС во 2020 година, а денес е јасно дека Мило е најголем товар за Црна Гора, но и за неговата партија, посочува аналитичарот.
Павиќевиќ наведува дека Црквата треба да остане на страна во моментов.
-На почетокот на минатата година во Црна Гора беше ревидиран Законот на Мило за слобода на вероисповед, со кој претседателот удри на Црквата. Со оваа ревизија СПЦ беше заштитена и од тој момент црковните великодостојници не се мешаа во политиката. Така треба да остане, вели тој, додавајќи дека процесот на пристапување на Црна Гора во ЕУ се уште е во тек и моменталната ситуацијата нема да го влоши патот.
-Тоа нешто може само да се подобри.
Можно е да се нова влада во брзо време, заклучува аналитичарот. Според него, до крајот на февруари во Црна Гора се ќе биде јасно околу прашањето за формирање нова влада или одење на предвремени избори.
Политичкиот аналитичар Срѓан Периќ исто така ја поздравува смената на власта и вели дека демократијата подразбира променливост на власта и „ако чекавме 30 години тоа да се случи еднаш, очигледно сега сме влегле во многу подинамична политичка фаза“.
-Владата за недоверба се карактеризираше со лоша комуникација со парламентарното мнозинство и отсуство на поширок социјален дијалог. Имаше и други, најблаго речено, недоразбирања, но двата споменати фактори го забрзаа неговиот пад. Имаше одлична можност да направи големо отстапување од досегашните практики, но веќе може да се каже дека беше Владата на пропуштената историска можност да го трансформира не само политичкиот, туку и целокупниот општествен амбиент, појаснува Периќ во разговор за „Локално“.
За кои се наредните опции во моментов, аналитичарот објаснува дека постојат три.
-Предвремени парламентарни избори, нов договор во рамките на постоечката мнозинска или малцинска поддршка за коалицијата Црно на бело од ДПС и актуелната опозиција, вели тој, додавајќи:
-Сите други хибридни опции не изгледаат веројатни. Се чини дека од досега кажаното, сè уште сме најблиску до опцијата за поддршка на малцинствата за коалицијата Црно на бело, затоа што кога давате збирна најава, доколку ставовите драматично не се променат, работите одат во таа насока. Значи, има посилен конфликт меѓу две од трите коалиции кои досега го формираа мнозинството, ДФ јасно стави до знаење дека не сака да биде дел од мнозинството со ДПС во ниту една варијанта, а ДПС е подготвена да обезбеди поддршка на малцинствата. Кога ќе направите пресек на овие изјави, доаѓате до горенаведеното. Дали Владата би била техничка или малцинска е прашање на доживување, но според црногорскиот устав тоа е Владата, без дополнителни описни одредници. Таа води надворешна и надворешна политика и спроведува закони – а прашањата за нејзиниот опис што ги слушаме сега се повеќе прашање на политичка стратегија на медиумско претставување отколку на опис на суштината.
На прашањето дали се очекува деескалација по безбедноста на државата, Периќ информира дека црногорските граѓани во изминатите неколку години покажаа голема зрелост.
-Тие со години бараат промени и тоа го прават мирно преку протести и избори. Политичката класа не го следеше во тоа. Таа беше таа што ја разбранува јавноста. Убедувањето созрева, постепено и полека, но се повеќе се сфаќа дека системот може да биде пофункционален и поправеден само доколку постои одреден степен на толеранција во заедницата. Кога станува збор за безбедноста на државата во однос на случувањата на политичката сцена, верувам дека на секој субјект му е јасно дека никој не е заинтересиран за нестабилност на ова поле, категоричен е аналитичарот.
Периќ е согласен со претходните соговорници дека позицијата на Ѓукановиќ и на неговата партија сега е значително подобрена.
-Од ситуацијата дека важеа за апсолутно непожелен партнер, дојдоа до тоа дека изборот на нова влада ќе зависи од гласовите на нивните пратеници, доколку работите се одвиваат според планот. Веќе се слушнаа изјави од пратеници до нивниот партиски претседател дека се на пат да се вратат на власт. Сепак, треба да се разбере дека во политиката се трудите да ја покажете својата позиција подобро отколку што навистина е, за да ги охрабрите оние кои ви припаѓаат или кои се ваши симпатизери и гласачи. Тешко дека ДПС може да биде политички силна како што беше пред 30 август 2020 година, но сега можеме да констатираме дека нема ништо од демонтирање на нејзините практики, барем не во блиска иднина, а за тоа „заслужна“ е сегашната влада која не успеа да отстапи од портитократските практики, односно клиентелизмот и кронизмот пред се, оценува политичкиот аналитичар, појаснувајќи дека Ѓукановиќ сака да се прикаже како гарант на стабилноста, а подеднакво делови од досегашната власт, свесно или не, му даваат гориво да ја изгради таа позиција.
И аналитичарот смета дека е реална сликата Абазовиќ да биде нов премиер.
-Има неколку најави кои одат во таа насока, а и самиот тој изрази подготвеност за ваков политички исход, доколку тоа е случај. Доколку се работи за дефинитивна одлука, тогаш политичката одговорност за успехот на таа Влада би била доста голема, особено што би била создадена по моделот што го креираше коалицијата Црно на бело, вели Периќ.
За разговорот на српскиот партијарх со црногорските политичари, аналитичарот наведува дека клучното прашање овде е дали политичарите разбираат каде добиваат легитимитет.
-Треба да биде на избори. Не можете никого да обвините што ве примил на разговор што го барате, но нашата политичка класа стана на ставот дека мораме да ги решаваме проблемите што ги имаме во заедницата, а кои се многу поважни во општеството. Очигледна е желбата за дисквалификување на политички поконкурентните, а потоа и напорот за менаџирање на процесите со помош на надворешна поддршка од различни страни. Прекинот со оваа практика ќе биде болно, а се плашам дека ќе биде бавно, бидејќи политичарите се во комфорна зона кога нивниот изборен резултат е во втор план. Ова значително ги отежнува демократските процеси, но очигледно и оваа фаза треба да ја поминеме, слободно можам да кажам, политичка ако не незрелост, а потоа и суштински недоследности. Да разјасниме, Црна Гора има свои сојузници и има соодветни обврски кон нив и ужива одредена сигурност од тие сојузи. Од друга страна, ќе бидеме посигурен партнер кога ќе имаме поинтегрирана заедница, наместо долгорочна поделба, кажа Периќ.
Според него, евроинтеграцискиот пат на Црна Гора ќе зависи од успехот на новата влада.
-Пред неа има многу работа, особено на полето на владеењето на правото, каде што досега имавме горе-долу силни ветувања, некои крупни акции, но малку конечни епилози. Веќе нема оправдување. Промената на стратегијата и реториката е предизвикана од потребата да се забрза овој пат и беше ветено дека новото мнозинство ќе го гарантира, иако, морам да забележам, постои логична „напната“ ситуација, додава аналитичарот.
Сигурно е дека овој процес нема да потрае долго, вели Периќ на прашањето дали Црна Гора ќе го следи апелот на ЕУ за брзо формирање на влада, бидејќи никој од мнозинството кое би формирало нова влада не е задоволно од пролонгирањето на овој процес.
-Во политиката, работите одат многу побрзо кога интересот на некоја акција е споен со интересот на одредено јасно мнозинство во парламентот. Доколку се формира, на новото мнозинство ќе му требаат брзи резултати и дејствување на секој чекор, почнувајќи од првиот – формирање Влада, јасен е ставот на аналитичарот.
Н.П.