Би рекол дека по Студената војна, сè уште сме далеку од постигнување нов, позитивен и одржлив меѓународен поредок, рече кардиналот Пјетро Паролин, вториот човек на Ватикан, во ексклузивното интервју што го направив со него во мај 2019 година за „ Политика“, наведе Жељко Шајн, специјален дописник на „Политика“.
Во продолжение на размислувањата тој го дополни ова тврдење со следнава реченица: „Ако е вистина дека историјата отсекогаш знаела непријателски спротивставени позиции и конфликти, новите сценарија што се отворија пред нашите очи во последните години – се збунувачки“.
Денес, една година по почетокот на „Руската специјална операција против Украина“, целиот свет стравува од употребата на најмодерното оружје против човештвото: атомското оружје.
Двете најголеми воени сили – САД и Руската Федерација – како до крајот на Втората светска војна да не се договорија за сите не само политички, туку и економски сфери на интерес на Јалта, од 4 до 11 февруари 1945 година, со присуство на Велика Британија. Гледано од перспектива на денешните настани, американскиот претседател Труман и британскиот премиер Клемент Атли не беа задоволни од начинот на кој Сталин, Рузвелт и Черчил се договорија на Јалта. Две години по Јалта, започна Студената војна помеѓу капиталистите (САД) и монархистите (Велика Британија), од едната страна, додека комунистите (СССР) беа од другата страна.
Меѓутоа, да не заборавиме дека борбата за денешниот светски поредок е пред се прашање на економска надмоќ, што е видливо од украинското бојно поле, од кое зависи вистинската рамнотежа за зачувување на мирот. За жал, тоа ќе трае со децении, како што пишува Кисинџер, најстариот и најпочитуваниот жив американски дипломат во книгата „Дипломатија“, посочувајќи дека економскиот процес ќе биде уште подолг, бидејќи американската моќ во голема мера опаѓа. На тоа да додадеме дека кинеската, индиската и јапонската економија имаат нагорна траекторија која ги става на самиот врв на светската скала, односно на чело на креаторите на новиот светски поредок. Еден од доказите за тоа колку е важно Кина да се вклучи прагматично во создавањето на идниот поредок, пред се економскиот, е нејзината најава за предлог за ставање крај на војната во Украина и тоа пред средбата на Кси со Путин во Москва, и по посетата на Бајден на Киев.
Секако, меѓу нив е и нашиот, балканскиот регион, кој низ историјата бил опкружен со конфронтација на различни култури и интереси. По воените конфликти, газењето на меѓународното право и заземањето на плодната и убава српска територија, останува борбата за сопствената – пред сè, на економска основа. Тоа не е лесен пат, но е мирен и отвора шанса за дијалог на преговарачка маса. Да потсетиме дека главниот адут на Кисинџер во преговорите секогаш биле фактите на маса, а не желбите и аспирациите.
Можам да кажам дека Мирослав Лајчак, специјалниот претставник на Европската унија за дијалог меѓу Белград и Приштина, ме изненади во интервјуто што го направив со него пред неколку дена за „Политика“, кое подоцна го потврди за „Танјуг“ и ТВК, велејќи дека нема место за шпекулации во врска со нон-пејперот на Франција и Германија, кој треба да добие форма на официјален документ со пречистен текст, и дека пред тоа е обврска на Приштина да потпише документ за формирање на ЗСО со Белград, и конечно ќе започнат процесите на бриселскиот договор за нормализација на нивниот однос. Затоа, можеме слободно да констатираме дека ова е почеток на компромисот на сите компромиси меѓу „Косово и Метохија и Косово“. Крајната цел е мирот и тој е единствениот водич додека човекот е човек кон човек.
Конечно, во име на вистината, да се потсетиме на исходот и компромисите во Втората светска војна, ни помалку – ни повеќе, токму настаните на Крим, а можеме да кажеме и: денешното „Косово“ за Киев и Москва. Што се одлучи за нашата поранешна Југославија? На Јалта, Сталин, Рузвелт и Черчил се согласија дека југословенските граници ќе останат недопрени (вклучувајќи го и Космет), а династијата Караѓорѓевиќ да биде заменета со Тито. До почетокот на Студената војна, Тито балансираше меѓу „големата тројка“, а на почетокот на Студената војна, односите со Сталин, познат како Информбирото, беа затегнати. Со САД и Велика Британија, Југославија имаше цврсти, коректни односи, а особена репутација стекна со формирањето на Движењето на неврзаните земји и тоа во екот на Студената војна. Србија и денес ги ужива овие бенефиции во Индија, Кина, а особено во африканските земји, кои не треба да се занемарат при создавањето на нов светски поредок на економска основа, каде Србија е лидер на Западен Балкан, како кормилар на иницијативата „Отворен Балкан“.
Ќе видиме каква позиција ќе има Србија во новиот светски поредок; како и дали нашиот државен врв ќе го послуша Макрон и ќе успее да го постигне она што ни го претстави претседателот Вучиќ: „Земете колку што можете повеќе за Србија“. Но, нон-пејперот на Макрон и Шолц, кој ќе биде преведен во официјален документ на ЕУ, а за кој Белград и Приштина ќе се договорат во Брисел, нема да остави многу за дипломатски радиус, ниту многу простор за маневрирање, да не кажеме – речиси никаков.
Српските пратеници ја пропуштија шансата да ја дознаат позадината на бриселскиот договор, а за нон-пејперот не можеше многу да каже ниту претседателот Вучиќ, бидејќи тоа го бара правилото за дипломатски преговори меѓу сериозни земји. И Лајчак за „Политика“ потврди и дека се инсистира на дипломатска тајност, но она со што Лајчак го всадил оптимизмот е компромисно решение засновано на политички и економски бенефит, кое би ја зајакнало регионалната стабилност и безбедност на терен. Тоа конкретно значи дека ниту Белград ниту Приштина не можат целосно да го добијат тоа што го сакаат.
Значи, додека нон-пејперот прво не се обликува во концептуален дипломатски документ, а потоа во официјален документ на ЕУ – можеби можеме да бараме можност во разговор со западните сили, со цел да се зачува мирот меѓу квазидржавноста и поделбата на суверенитетот.
Значајна поддршка за Србија можат да дадат токму државите наследници кои учествуваа на Конференцијата во Техеран во 1943 година, како и оние на Јалта во 1945 година, кога Југославија го доби своето место во нејзините граници, но и награда за одлучната борба и придонес против антифашизмот и хитлеровата коалиција, овојпат во рамките на „Отворен Балкан“. Таквата поддршка би ги избегнала стратешките игри како Минските договори, кои горат во вооружениот дијалог. И мирот ќе светне со сонцето на слободата од Исток кон Запад преку Балканот.
Жељко Шајн, специјален дописник на „Политика“