Иако на прв поглед делуваат како ведри и топли слики, зад нив се крие комплексна и често меланхолична симболика што продолжува да ги фасцинира историчарите на уметноста, психолозите и љубителите на уметност низ целиот свет.
„Сончогледот е мој“, напишал Ван Гог во едно од своите писма – и навистина, токму овие слики станаа негова уметничка визит-карта. Но што навистина сакаше да каже со нив?
Три фази на инспирација, едно длабоко значење
Серијата „Сончогледи“ е создадена во три различни фази – првата во Париз во 1887 година, втората во Арл во 1888, и третата, копии од претходните, во 1889 година. Најпознатите се оние од Арл, насликани со енергија и ентузијазам, полни со боја и движење, за кои самиот Ван Гог пишува дека се создадени „со жарот на Марсељеза што јаде бујабес“.
Но и покрај нивниот експлозивен визуелен израз, Ван Гог никогаш не објаснил јасно што тие значат за него. Дел од уметничките критичари сметаат дека сончогледите биле експеримент со нијанси на жолта боја, додека други веруваат дека тие биле симбол на неговата желба за пријателство и уметничка соработка – особено со Пол Гоген, за кого ги подготвил делата при неговото доаѓање во „Жолтата куќа“ во Арл. Но нивната заедничка работа заврши трагично, како и животот на Ван Гог, кој почина на само 37 години.
Симбол што го надживеа уметникот
Иако Ван Гог не доживеа успех за време на животот, неговите „Сончогледи“ стекнаа култен статус уште на почетокот на 20 век. Европската авангарда ги прегрна со ентузијазам – писателката Кетрин Менсфилд зборуваше за нив како за инспирација, а критичарот Роџер Фрај ги нарече „триумфални“ и „исполнети со виталност“.
Денес, тие не се само слики – тие се дел од колективното културно паметење. Најновата изложба во Кралската академија во Лондон, „Кифер / Ван Гог“, го истражува токму тоа влијание – преку делата на Анселм Кифер, современ уметник инспириран од сончогледите, кои ги претставува како метафори за циклусот на животот и смртта.
Повеќе од уметност – филозофија за времето
Кураторот Жулиен Домерк вели дека Ван Гог ги гледал сончогледите како симбол на „Југот“ – не само географски, туку и емотивно, како простор на светлина, живот и енергија. Но, тие истовремено се и медитација за минливоста – од силните, исправени цвеќиња до оние што венеат и се наведнуваат кон земјата.
Сончогледите се појавиле релативно доцна во историјата на уметноста – потекнуваат од Америка и се појавиле во Европа дури по ерата на Колумбо. И покрај тоа, тие успеале да станат симбол што го инспирирал не само Ван Гог, туку и други големи имиња како Сер Ентони ван Дајк, Вилијам Блејк, Оскар Вајлд и Ален Гинсберг.
Икона што не избледува
„Сончогледите“ се повеќе од естетска убавина. Тие се симбол на надеж, страст, пријателство – но и на разочарување, меланхолија и времето што минува. Во делото на Ван Гог, тие не се само цвеќиња. Тие се автопортрет на душата.