Веста за иницијативата Отворен Балкан, објавена од лидерите на Србија, Албанија и Северна Македонија кон крајот на јули, досега беше дочекана со претпазливо охрабрување.
Како дел од проектот насочен кон зајакнување на економската соработка во регионот, Александар Вучиќ, Еди Рама и Зоран Заев ветија дека ќе ја укинат граничната контрола меѓу земјите до јануари 2023 година.
Економската интеграција на регионот е цел поддржана од сите на Запад, велат Вашингтон и Берлин во одделни изјави, и секој напор во таа насока е добредојден. Приватно, сепак, има повеќе двоумење, пишува американскиот магазин „Форин полиси“ (ФП), опишувајќи го Западен Балкан како регион „најпознат по создавањето навидум нерешливи кризи, каде што добрите вести честопати се потценуваат“.
„Европските дипломати се прашуваат дали иницијативата може да ги поткопа воспоставените напори на Европската унија да го поттикне регионалниот дијалог и соработка (т.н. Берлински процес) или, уште полошо, да создаде алтернатива за членство во ЕУ“, се вели во извештајот на ФП во написот насловен „ Балканот повеќе нема доверба во ЕУ “.
Авторите на анализата, Бенџамин Хадад и Дамир Марушиќ, велат дека за време на нивната посета на Северна Македонија, Србија и Албанија во јули, тие се чувствувале оптимисти за иницијативата кај локалните креатори на политики и бизнис лидери, разочарани од доцнењето на процесот на пристапување.
Некои се жалат дека тој не е во мирување, туку целосно застанал. Очекувањата од Европа се повеќе стануваат товар, а избирачите се уморни да зборуваат за неисполнетите ветувања, посочува ФП.
Оценувајќи дека политичарите со право се очајни, ФП потсетува дека европските лидери во Солун во 2003 година им ветија на земјите од Западен Балкан дека нивната иднина е во ЕУ. Фразата „европска перспектива“ на регионот се најде оттогаш во речиси секоја важна изјава, а официјалните лица ја посочија како показател за посветеноста на блокот традиционално да му понуди на своето пошироко соседство кохерентна надворешна политика, пишува ФП. „Меѓутоа, политичката волја никогаш не држеше чекор со таа реторика“.
Поддршката на граѓаните за проширување нагло опадна низ целиот континент откако Хрватска се приклучи во 2013 година, а јавноста во Западна Европа во моментов не сака да им се придружат нов членки.
Дополна на постојните процеси
Анализата посочува дека фактот што Европејците не ги исполнуваат своите ветувања не е единствената причина за застојот.
Се потсетува дека во последната деценија, ЕУ се соочи со серија кризи, од финансискиот шок од 2008 година до мигрантската, чии последици беа влошени од внатрешните структурни недостатоци на блокот.
Францускиот претседател Емануел Макрон, кој ги предводи напорите за воспоставување нова, построга и реверзибилна методологија за проширување, инсистира на обемни реформи на постојните европски институции пред да прими нови членови. Во меѓувреме, загриженоста за организираниот криминал ја намалува поддршката за проширување во земји како Холандија.
Европејците со право ја посочуваат корупцијата и проблемите со владеењето на правото како причина за ќор -сокакот во преговорите, пишува ФП, наведувајќи дека во Индексот за перцепција на корупција за 2020 година, Србија, Албанија и Северна Македонија го заземаат 94 -то, 104 -то и 111 -то место од 180 земји, соодветно. Нагласено е дека фактот дека демократијата опаѓа во Унгарија и Полска, и дека Бугарија и Романија продолжуваат да се борат со корупцијата на високо ниво скоро една и пол деценија од пристапувањето, не е баш препорака за избрзан прием на нови членки.
Авторите на анализата наведуваат дека никој од основачите на Отворениот Балкан не ја гледа оваа иницијатива како алтернатива за пристапување во ЕУ, туку како додаток на неактивни процеси, и дека Вучиќ, Рама и Заев нагласиле дека целите на проектот се базираат на единствениот европски пазар, особено во напорите да се гарантираат. „четири слободи“ (слободно движење на стоки, капитал, услуги и луѓе). Тие посочија дека нивната цел е нивните граѓани да ги почувствуваат придобивките што е можно поскоро.
„Србија особено се соочува со недостаток на работна сила и сака да им олесни на Македонците и Албанците да ја преминат границата за работа. На долг рок, ниту една од овие земји не е доволно големи сами по себе за да привлечат големи, трансформативни инвестиции од западните компании. Единствениот пазар може да испадне многу поатрактивен “, пишува ФП.
Неоправдан страв од Црна Гора, БиХ и Косово
Хадад и Марушиќ наведуваат дека забележливо било отсуството на Косово, Босна и Херцеговина и Црна Гора на самитот во Скопје. Трите земји остануваат скептични, тврдејќи дека новата иницијатива е копија на Заедничкиот регионален пазар за кој сите шест се согласија минатата година во Софија, како дел од Берлинскиот процес.
„Се плашат дека учеството во иницијатива што не е дизајнирана во Европа, ќе влијае на нивните изгледи за членство, без разлика колку е далеку. Тоа, се разбира, не е точно. Европската врата, барем засега, е подеднакво затворена за сите. Иако и американските и европските лидери се загрижени за иницијативата за Западен Балкан, намерната двосмисленост на нивните изјави – изразување поддршка за регионална економска интеграција без наведување на најдобриот начин да се постигне тоа – исто така, покажува вистинска амбивалентност по ова прашање“, се вели во анализата.
Авторите очекуваат дека иницијативата на Вучиќ, Рама и Заев ќе има проблеми со имплементацијата.
На неодамнешниот состанок, беше потпишан само еден обврзувачки договор кој ветуваше взаемна помош во итни случаи, а остатокот од амбициозните предлози ќе бидат разработени на пониски нивоа на влада во наредните месеци.
Западот, проценува ФП, треба да и помогне на иницијативата да успее додека се осигура дека нејзиното ветување за отвореност кон целиот регион останува на сила. ЕУ беше создадена како резултат на многу истовремени иницијативи и билатерални договори кои со текот на времето се споија во аранжманот што сега го имаат, така што раѓањето на траен поредок на Западен Балкан веројатно нема да биде различно, проценува ФП. Западот треба да се погрижи учесниците да ги исполнат своите ветувања, додека гледаат во поголемата слика, осигурувајќи дека исходот е што е можно поинклузивен, функционален и отворен, сметаат авторите.
Хадад и Марушиќ оценуваат дека пошироката слика е најважна и дека иницијативите како што е Отворениот Балкан се сигнал дека нешто важно и навистина здраво се случува на теренот – локалните лидери ја земаат судбината во свои раце и покажуваат креативност “. Тие посочуваат дека ова треба да се прифати и поттикне и дека особено ЕУ треба да ја искористи можноста да биде пофлексибилна.
„Додека се прилагодува на светот што се менува, треба да почне да размислува како треба да изгледа нејзиниот однос со блиска странска земја. Можеби концентричните кругови на продлабочување на интеграцијата со текот на времето можат да го заменат бирократскиот пристап „за сите одговара на сите“, кој очигледно не функционира“.
Затоплување на односите меѓу Србија и Албанија
Вучиќ го искористи неодамнешниот самит како повод да напише авторски текст за „Политика“, повикувајќи ги своите сонародници да се свртат кон оптимистичка иднина, наместо да продолжат да негуваат омраза кон Албанците.
Опишувајќи ги историските договори потпишани на 29 јули во Скопје, тој рече дека немало важен чекор напред на Балканот предолго за да се повлече регионот напред и дека ова е првпат некој да започне нешто добро за сите земји во регионот.
Тој оцени дека во Србија се уште не е разбрано дека работите се менуваат, дека политиката е жива работа, односите и во регионот и дека омразата, најчесто кон Албанците, не носи ништо добро.
ФП пишува дека ова е најновата демонстрација на затоплување што трае повеќе од една година. Српските туристи се втори по број на албанските плажи ова лето, што, според американскиот весник, е неверојатна бројка со оглед на поновата историја.