Саудиска Арабија, Египет, Израел и Турција – четири регионални сили и четири потпорни столбови на кои се потпира целата американска политика на Блискиот Исток повеќе од педесет години – повеќе не ја заслужуваат или треба да ја имаат довербата на Вашингтон, се вели во голема анализа објавена од угледниот магазин „Foreign Policy“.
Анализата потпишана од Хишам Мелхем, дописник на париското радио „Монте Карло“ од Вашингтон, започнува со потсетување дека повеќе од половина век, а особено по иранската револуција во 1979 година, при креирањето на нејзините политички, енергетски и геостратешки цели во Блискиот Исток, САД се потпираат на сложена мрежа на односите што ги развил со текот на времето со гореспоменатите четири сили.
Во текот на сите тие години, САД сами или со своите сојузници постигнаа значајни успеси во тој регион, но светот во меѓувреме се промени. И сите овие промени, предупредува авторот, бараат сериозна, можеби дури и радикална реевалуација на односот меѓу САД и нивните „четири блискоисточни столбови“.
„Советската закана за земјите од Заливот исчезна одамна, а во меѓувреме САД станаа најголемиот производител на нафта во светот. Последните мировни преговори меѓу Палестинците и Израелците под покровителство на САД пропаднаа пред речиси десет години, решението за две држави е одамна мртво, а Израел веќе некое време го водат екстремисти кои сакаат да ја заземат целата палестинска територија во својата месијанска мисија. Понатаму, лидерите на Саудиска Арабија, Израел, Турција и Египет поплочуваат сопствени патишта додека флагрантно ги игнорираат основните интереси на Вашингтон. Тие веруваат дека поблиските до нив политички, економски и воени односи со Русија, Кина, Индија, како и едни со други – отворени или прикриени – ќе обезбедат соодветна алтернатива за Соединетите држави. Сосема искрено, четирите столба на поддршка на Америка на Блискиот Исток сега се премногу кревки за Вашингтон да продолжи да се потпира на нив“, пишува Мелхем.
Промашени анализи
Тој ги смета за неуспешни сите анализи во кои разговорите меѓу Турците, Израелците и Арапите беа прогласени за почеток на нова ера на Блискиот Исток.
„Сето ова треба да се земе со голема претпазливост. Луѓето кои денес пеат за доблестите на помирувањето се истите оние кои го опустошија Јемен, дивееја во Сирија и Либија, го нападнаа сирискиот деспот Башар ал Асад по народното востание, за подоцна да го слават иако изврши воени злосторства и ја претвори нивната земја во нарко-држава. Во реалноста, Саудиска Арабија, Израел, Турција и Египет спроведуваа различни форми на сопствени агресивни национализми. Израел веќе го нормализира верскиот шовинизам и ексклузивизам, и некои од нејзините водачи редовно го поттикнуваат тероризмот и повикуваат на етничко чистење на Палестинците од западниот брег.
Во Саудиска Арабија, престолонаследникот Мохамед бин Салман негува нова култура на хипер-национализам во обид да го намали влијанието на религиозниот естаблишмент и насилно да изгради саудиски национален идентитет центриран околу неговата авторитарна личност. Во Турција, претседателот Реџеп Тајип Ердоган е познат по инаугурацијата на агресивен турски национализам проткаен со религиозни призвук и помешан со отоманска „преродба“ која често го заплашува и го лути Западот.
Меѓутоа, во Египет, долгото владеење на претседателот Абдел Фатах ал-Сиси беше најавтократското и најкатастрофалното во современата египетска историја. Згора на тоа, овие земји во голема мера ја прекинаа соработката со САД за некои од приоритетните прашања. Сиси планираше да и испорачува ракети и артилериски ракети на Русија за нејзината војна во Украина се додека не беше „хакиран“ од американските разузнавачки агенции. Ердоган едвај успеа да се извлече од големата криза која настана бидејќи една година се противеше на приемот на Шведска во НАТО, но затоа продолжуваат неговите уцени на Европа со закани за започнување на нови бегалски бранови. И претходното купување на рускиот противракетен одбранбен систем С-400 од страна на Ердоган требаше да резултира со посилна казна отколку што ја доби.
Азија доаѓа
Историските фактори кои некогаш ги зацврстуваа врските со САД, исто така исчезнаа. Советскиот Сојуз, кој претставуваше закана за земјите од регионот, повеќе не постои. Иронично, рускиот претседател Владимир Путин денес има потопли односи со израелскиот премиер Бенјамин Нетанјаху, Мохамед бин Салман и Ердоган отколку тие лидери со Бајден. Улогата на нафтата во овие односи исто така драстично се промени. Нафтата ги поттикна односите на САД со Саудиска Арабија уште од Втората светска војна, при што САД и нивните сојузници во Европа и Азија се потпираат на нафтата и гасот од Саудиска Арабија и другите земји од Персискиот залив во замена за американски воени гаранции и безбедност за тие трансакции. Но, САД повеќе не се единствената светска сила со огромни економски интереси во Заливот. Азиските сили како Кина и Индија веќе имаат воспоставено сложени економски и трговски односи со земјите од Персискиот залив. И сосема е природно што поголемата економска активност ќе донесе со себе поголемо политичко и воено влијание на азиските сили…
Хипервентилацијата во некои кругови во Вашингтон поради (ограничената) улога на Кина во повторното воспоставување на дипломатските односи меѓу Саудиска Арабија и Иран е неоправдана и претерана реакција“, пишува авторот и тврди дека „во догледна иднина, ниту една земја нема да биде може сериозно да ја поткопа стратешката и економската предност на Америка во Заливот“.
– САД треба јасно да им кажат на арапските држави во Заливот како нивното флертување со Кина ќе има последици на штета на САД – вели тој.
„Опсесијата на администрацијата на Бајден со посредување во договорот меѓу Саудиска Арабија и Израел за формализирање на нивната веќе де факто постоечка соработка е сизифовска работа која и онака не може да им користи на САД на долг рок. Резултатот ќе биде зајакнување на авторитарното владеење на Мохамед бин Салман и да го охрабри Нетанјаху во неговото воспоставување на фундаменталистички Израел. И таков договор, без оглед на какви било гаранции дадени на Палестинците, веројатно нема да ја промени нивната основна реалност – окупација и негирање на основните права. Понатаму, Саудиска Арабија, со оглед на карактерот и агресивната историја на Мохамед бин Салман, не е партнер вреден за цената. Принцот престолонаследник ги искористува претераните стравови на Вашингтон од Кина за да извлече отстапки за кои САД ќе жалат. Саудиско-израелскиот мировен договор, доколку се оствари, во најдобар случај ќе биде договор меѓу постојните елити на двете земји и да го забрзаат регионалното движење кон поголема автократија и авторитарност.
Губење на сојузник
Повторната проценка на односите на САД со Саудиска Арабија, Израел, Турција и Египет треба да се случи во контекст на намалување на нивното воено присуство во регионот. Американските трупи се распоредени насекаде: од Турција и Сирија, до Јордан, Ирак, Кувајт, Саудиска Арабија, Бахреин, Катар, Обединетите Арапски Емирати (ОАЕ) и Оман. Дали навистина се потребни големи американски воздушни бази во Кувајт, Катар и ОАЕ?
САД би можеле да ги бранат своите интереси во Заливот (само) со одржување на клучна поморска база во Бахреин, дом на нивната Петта флота. Еден мудар арапски водач еднаш му рекол на американски дипломат: „Сакаме да бидете како ветрот, сакаме да ве чувствуваме, но да не ве гледаме“. Тоа беше добар совет кој би важел и денес…
Во време кога американскиот демократски систем на владеење, неговото либерално и отворено општество е под закана, сосема е лудо да се продолжи со поддршка и продлабочување на врските со режимите во Средниот Исток чии политики е невозможно да се одбранат“, се вели во анализата што авторот ја заклучува со кристално јасна порака: „Саудиска Арабија, Израел, Турција и Египет можеби некогаш биле американски сојузници во регионот, но тие земји повеќе не заслужуваат таков статус“.