Цената на нафтата порасна за повеќе од два отсто на почетокот на октомври откако Иран изврши ракетни напади врз Израел. Израелските напади врз цели во Иран сега јасно покажуваат кои интереси се во прашање.
Според портпаролот на израелската војска Даниел Хагари, израелските ноќни напади на 26 октомври биле насочени кон иранските ракетни фабрики. САД, како клучен сојузник на Израел, побараа од израелската влада да избегне напади врз иранските нуклеарни постројки и нафтените полиња.
Има важна причина за ова барање: според аналитичарите на Capital Economics, Иран покрива околу четири отсто од потребите за нафта во светот, пренесe DW.
Извозот на нафта е важен извор на приход за Иран. Иако САД го напуштија иранскиот нуклеарен договор во 2018 година и повторно воведоа санкции за иранската нафта, Иран сè уште успева да продава нафта – најмногу на Кина. Министерот за нафта Џавад Овји во март објави дека извозот на нафта во 2023 година ќе донесе повеќе од 35 милијарди долари, што беше објавено и од „Фајненшл Тајмс“.
Дневниот извоз на Иран се зголеми на просечни 1,56 милиони барели од јануари до мај 2024 година, според аналитичката куќа Vortex, специјализирана за енергетскиот сектор.
„Зголемувањето на извозот беше овозможено со растот на производството на сурова нафта, зголемената побарувачка од Кина и проширувањето на т.н. „темни флоти““, објави Vortex кон крајот на јуни 2024 година.
Терминот „темна флота“ се однесува на бродови кои шверцуваат нафта за да избегнат санкции. Според американската организација Обединети против нуклеарниот Иран (УАНИ), иранската „темна флота“ брои најмалку 383 бродови.
Иранската нафта се продава со попуст од 20 отсто во однос на цената на светскиот пазар, како што објави англиската телевизија „Иран Интернешнл“, што претставува компензација за ризикот што го преземаат купувачите поради потенцијалните американски санкции.
„Главните купувачи на илегалните ирански пратки на нафта се кинеските рафинерии, кои ги мешаат овие пратки со нафта од други земји и ги декларираат во Кина како увоз од Сингапур или други земји“, вели истиот извор.
Слаб риал и висока инфлација
Западните санкции влијаат не само на нафтената индустрија, туку и на меѓународните финансиски трансакции со Иран, што доведе до драстичен пад на вредноста на риалот. На црниот пазар од 2 октомври 2024 година за еден американски долар Иранците мора да платат 580.000 риали. За споредба, по потпишувањето на нуклеарниот договор во 2015 година, доларот вредеше 32.000 риали.
Санкциите и падот на вредноста на риалот ги поскапуваат основните потреби, што ја влошува ситуацијата бидејќи Иран не може самостојно да произведува доволно храна за своето население. Сегашната инфлација е околу 40 проценти.
Компаративна анализа на економската сила
Иако приходите од извозот на нафта се стабилизираа, Иран е далеку од тоа да стане економска сила.
Оваа земја со 88 милиони жители има речиси десет пати повеќе од Израел, но е многу послаба економски. Во 2023 година, БДП на Иран беше околу 403 милијарди долари, додека на Израел беше околу 509 милијарди долари.
Разликата е јасна кога се гледа БДП по глава на жител: според Меѓународниот монетарен фонд, БДП по глава на жител во Иран изнесувал 4.663 долари, додека во Израел бил над 52.000 долари.
„Поради санкциите, животниот стандард на средната класа се врати на нивото од пред 20 години“, вели за ДВ Џавад Салехи-Исфахани, професор по економија во Virginia Tech.
Корупција и недостиг на транспарентност
Значајна сума на пари исчезнува во рамките на нетранспарентните структури на владејачките елити во Иран. На листата на Транспаренси интернешнал, Иран се наоѓа на 149 место од 180 земји, додека Израел е на 33 место.
Улогата на Револуционерната гарда и верските фондации кои ги контролираат клучните сектори на економијата е особено нејасна. Овие институции не плаќаат даноци, не се обврзани да објавуваат финансиски извештаи и директно да одговараат на политичкиот и верскиот лидер, ајатолахот Али Хамнеи.
Незадоволство на населението
Иран има претседател избран од народот, последен пат избран во јули 2024 година, но земјата не е демократска. Од 80 кандидати за претседателската функција, конзервативниот Совет на чувари дозволи само шест кандидати.
Власта се обидува да го одржи социјалниот мир со субвенции за храна и гориво, но сепак стравува од незадоволството на народот, кој незадоволството често го изразува преку протести против политичкиот режим поради поскапувањето или задолжителното носење шамии за жените.
Војната со Израел би била огромен економски товар за Иран, што би можело да ја принуди владата да ги намали трошоците во други области, што дополнително ќе го зголеми незадоволството кај народот.