Што би значело за европската безбедност ако Италија одлучи да се приклучи на сателитскиот систем на SpaceX? Дали ова ќе ја натера владата на Џорџа Мелони да го остави настрана проектот предводен од ЕУ кој моментално се развива?
Италијанската влада наводно е во напредни разговори со SpaceX на Илон Маск во врска со системите за шифрирање за владините комуникации преку сателитската мрежа Starlink. Ова го покренува прашањето дали таков договор би можел да се коси со значајните обврски на Италија кон конкурентниот проект на ЕУ, IRIS², кој треба да започне во 2029 година?
Предложениот петгодишен договор со SpaceX, вреден 1,5 милијарди евра, би бил најголемиот од ваков вид во Европа и е поблиску по неодамнешната средба меѓу италијанската премиерка Џорџија Мелони и Маск во Мар-а-Лаго, резиденцијата на Доналд Трамп на Флорида.
Ден по состанокот, италијанската влада негираше дека потпишала какви било договори со SpaceX.
Сепак, нивното признание дека разговорите се во тек предизвика загриженост кај инсајдерите во индустријата и политичарите, особено со оглед на улогата на Италија во развојот на конкурентна сателитска мрежа на ЕУ, IRIS², која треба да биде лансирана во 2029 година.
Европската комисија изјави за Euronews дека евентуалното учество на Италија во Starlink е прашање на национална надлежност и дека земјите-членки на ЕУ можат да учествуваат во IRIS² и да потпишат дополнителни договори на национално ниво.
„Сигурно е дека Италија ќе биде дел од проектот IRIS²“, рече портпаролот на Комисијата.
Што знаеме досега?
И покрај тоа што го негираше постоењето на конечни договори, Италија не ја отфрли можноста за разговори со SpaceX, што првично ја доведе во прашање нејзината посветеност на проектот IRIS² предводен од ЕУ.
„Разговорите со SpaceX се дел од нормалните дискусии што државните органи ги водат со компаниите“, се вели во соопштението од канцеларијата на Мелони.
Маск изрази ентузијазам за соработката на платформата X (поранешен Twitter), наведувајќи дека SpaceX е „подготвен да и обезбеди на Италија најбезбедно и најнапредно поврзување“.
Starlink, кој работи во Италија од 2021 година, веќе опслужува околу 50.000 корисници, но би можел да ги прошири своите услуги во области како што се итни случаи, како што се природни катастрофи или терористички напади.
SpaceX, исто така, развива уште еден одбранбен и чувствителен оперативен проект наречен Starshield, кој италијанскиот министер за безбедност Гвидо Крозето го бранеше за време на парламентарното сослушување, тврдејќи дека доминацијата на Маск во поврзувањето со ниска орбита го прави незаменлив партнер.
„Европа работи на алтернативен систем, но за тоа ќе бидат потребни 10-15 години“, рече Крозето.
Европски проект
Проектот на ЕУ IRIS², иницијатива од 11 милијарди евра, има за цел да создаде безбедна, повеќеорбитална сателитска мрежа за владите и компаниите на ЕУ.
Се планира операциите да започнат во 2030 година, а мрежата е дизајнирана да ја намали зависноста од неевропски играчи како SpaceX на Илон Маск или Kuiper на Џеф Безос.
„Во време на криза, не можеме да си дозволиме да бидеме премногу зависни од земји или компании надвор од ЕУ“, рече Андриус Кубилиус на потпишувањето на 12-годишниот договор за IRIS² во средината на декември.
Кубилиус, првиот комесар за одбрана и вселена на ЕУ, го опиша IRIS² како „промена на парадигмата за Европа“ што експлицитно ќе придонесе за безбедносните и одбранбените потреби на земјите-членки, овозможувајќи и безбедни воени комуникации во иднина.
Италија може да ризикува дуплирање на услугите ако одлучи да ги користи Starlink и IRIS².
Последици за Италија
Додека SpaceX нуди тековни способности, Италија има клучна улога во развојот на IRIS², водечкиот сателитски проект на ЕУ.
Италија ќе биде домаќин на главниот оперативен центар за IRIS² во вселенскиот центар Фучино. Тој е еден од најголемите цивилни вселенски центри во светот, кој управува со европскиот сателитски систем за навигација Галилео.
Планирано е проширување на центарот во вредност од 50 милиони евра за поддршка на IRIS², што ќе отвори 200 нови работни места и дополнително ќе ја зајакне улогата на Италија во европската вселенска инфраструктура.
Покрај тоа, италијанските воздушни компании, како што е Леонардо, даваат клучен придонес во технологијата за лансирање на сателити на Европската вселенска агенција (ESA). Подружницата на Леонардо, Авио, е главниот производител на ракетата Вега-Ц, а нејзиниот наследник, Вега-Е, се планира да биде лансиран помеѓу 2027 и 2028 година за поддршка на IRIS².
И покрај овие стратешки инвестиции, некои законодавци на ЕУ изразија загриженост за потенцијалниот договор на Италија со SpaceX.
„Ако го цените „Made in Italy“, не потпишувајте договор за сателити со Маск“, рече европратеникот Кристоф Грудлер (Обнови ја Европа/Франција) на платформата X.
Тој тврди дека програмата GovSatCom на ЕУ, која започнува оваа година, нуди покохезивен пристап за здружување на сателитски капацитет меѓу Италија, Франција, Луксембург, Грција и Шпанија.
Пошироки импликации за Европа
Друго клучно прашање е потенцијалното изложување на чувствителни италијански податоци на SpaceX, што може да има пошироки импликации за европската безбедност и одбрана.
Покрај ризикот од дуплирање на услугите за Италија, критичарите предупредуваат и на економските последици.
Поранешниот италијански премиер Марио Драги во својот извештај за конкурентност истакна дека брзото проширување на Starlink ги наруши европските телекомуникациски оператори и производители на сателити.
Извештајот нагласува дека ЕУ веќе ја изгубила својата водечка позиција во комерцијалните лансирања и геостационарни сателити, додека исто така заостанува зад САД на клучните вселенски пазари, како што се ракетниот погон, мега-соѕвездијата и сателитски апликации.
Како што се одвива дебатата, одлуката на Италија не само што ќе влијае на нејзината технолошка насока, туку може да има и долгорочни последици за амбициите на ЕУ за автономија во вселената.