На крајот на неделата, кога конфликтот меѓу администрацијата на американскиот претседател Доналд Трамп и Кина достигна ново ниво, растат стравувањата дека ова е само почеток. Кина, која децении се подготвува да ја преземе улогата на најмоќната нација во светот, сега е многу поблиску до својот момент.
Трамп и неговите помошници се обидоа да го решат трговскиот дефицит, кој минатата година надмина 295 милијарди долари во корист на Кина. Но, нивниот пристап само ги откри димензиите на предизвиците со кои се соочува Вашингтон, пишува Њујорк Тајмс.
Се сметаше дека демографските и економските проблеми на Кина ќе ја обесхрабрат да влезе во трговска војна со САД, со оглед на важноста на пристапот до американскиот пазар. Но, царините на Трамп предизвикаа контрамерки кои го урнаа тоа верување.
Белата куќа објави 90-дневен мораториум на повеќето царини, но истовремено ги зголеми царините на кинеските стоки за 145%. Пекинг одговори со царини од 125% за американскиот увоз, додека кинеското Министерство за трговија изјави: „Кина никогаш нема да го прифати ова. Кина ќе се бори до крај.“ Кина возвраќа од позиција на моќ, бидејќи продажбата во САД претходно претставуваше само два отсто од вкупниот кинески БДП.
Настаните на пазарот, кои доведоа до најлошиот ден за американскиот долг во последните 40 години, ги натераа банкарите да се запрашаат дали ерата на доларот како безбедно засолниште заврши. Турбуленциите беа предизвикани од финансиските актери кои продаваа американски обврзници, но дури и индикациите дека Кина ја иницира продажбата, ја истакнаа моќта на Пекинг да и наштети на американската економија, имајќи предвид дека Кина е голем носител на американскиот државен долг.
Некои аналитичари сметаат дека Пекинг нема да го продава американскиот долг во големи количини, бидејќи последиците би и наштетиле на самата Кина. Но, слични размислувања беа изнесени и за трговската војна.
Јоргос Саравелос од Дојче Банк предупредува: „Следната фаза може да стане отворена финансиска војна. Губитник ќе биде глобалната економија“. Кинеското поседување на американски државни обврзници изнесува 2,6 отсто или повеќе од 750 милијарди долари од вкупниот национален долг од 36 трилиони долари.
Претпоставката дека САД ја одржуваат воената надмоќ исто така може да пропадне. Големите воени вежби во близина на Тајван стануваат толку чести што Кина може брзо да воведе блокада на островот. Поморската рамнотежа на сили во последните години почна да се врти против Американците.
Контраадмиралот Мајк Студман, кој беше на чело на Канцеларијата за поморско разузнавање на Пентагон до 2023 година, рече дека Кинезите многу лесно можат да победат против американската морнарица. Оние кои се прашуваа дали Кинезите можат да победат во 2027 или 2030 година, ја пропуштија поентата, бидејќи Кина денес веќе е рамноправна во секој поглед.
Студман тврди дека новата реалност на море е дел од долгорочниот пристап на Народната Република: „Кинезите се организираат на индустриски размери за да ја претворат латентната моќ во вистинска моќ, а слабоста на САД беше што не успеавме да го препознаеме тој факт.“
Трендовите во бродоградбата претставуваат посебна фрустрација за Трамп. Кинеските бродоградилишта лансираа повеќе од 250 бродови во 2024 година, во споредба со само пет изградени во Америка. Вкупната тонажа на бродови произведени во Кина во таа година го надмина вкупниот број на бродови произведени во сите американски бродоградилишта од 1945 година.
Овие бројки ја истакнуваат доминацијата на Кина во комерцијалната бродоградба. Кога станува збор за изградба на воени бродови, Американците не успеале да ја сменат динамиката, а недостигот на квалификувани работници сугерира дека овој проблем нема да се реши брзо.
Поминаа неколку години откако Кина ги престигна САД по бројот на големи воени бродови и подморници, со вкупно 234 наспроти 219 на САД. Американците не можат да продолжат. Иако американската морнарица ги задржува предностите во некои области, особено во квалитетот и бројот на подморници, дури и тоа може да биде доведено во прашање. Американците се борат да го задржат темпото на изградба на две подморници годишно потребни за одржување на флота од околу 60 бродови.
Партнерството меѓу претседателот Кси и Владимир Путин, кое се интензивираше по руската инвазија на Украина во 2022 година, може да и помогне на Кина бидејќи трансферот на технологија може да понуди решенија за развој на подобри подморници. Иако конкуренцијата со Кина поттикна многу американски одбранбени програми, скапите неуспеси доведоа до намалување на бројот на бродови подготвени за акција. Ова ја враќа дипломатијата на прашањето како тарифната војна и финансиската нестабилност ја промениле глобалната динамика.
Во регионот на Пацификот, Јапонија и Јужна Кореја остануваат клучни партнери на САД. Белата куќа се обиде да го заживее секторот за бродоградба со извршна наредба, која наметна дополнителни трошоци за увозниците кои користат трговски бродови произведени во Кина. Најавено е и партнерство меѓу американските и јужнокорејските бродоградители за зголемување на производството во Америка, но тоа е долгорочен потег.
Американците исто така сакаат да користат бродоградилишта во Јужна Кореја и Јапонија за ремонт на воени бродови. Сепак, овие сојузници беа меѓу најтешко погодените од царините на Трамп. Кина веќе се обидува да ја искористи недовербата за да ги повлече традиционалните сојузници на Вашингтон.
„Мислам дека ја трошиме секоја предност што ја имавме“, рече Студман за тарифните војни. Градењето поблиски врски со Кина би било „стратегија на загуба“, изјави американскиот министер за финансии Скот Бесент пред европските лидери, предвидувајќи дека кинеските компании ќе почнат да ги извезуваат своите евтини производи на друго место. „Погодете каде ќе заврши? Во европските пристаништа.“
Европската комисија го одложи зголемувањето на царините за американските производи, што е делумна победа за пристапот на Трамп. Дали ЕУ сега ќе го направи она што го сака Вашингтон и ќе подигне бариери за кинеските извозници? Унијата ги зголеми царините за кинеските електрични возила, но поверојатно е дека Европејците ќе се воздржат од воведување општи царини за кинеските стоки. Непредвидливоста на шоковите на глобалната економија ги турка во спротивна насока. Саут Чајна Морнинг Пост објави дека лидерите на ЕУ ќе одржат разговори во Пекинг во јули, каде што двете страни ќе се обидат да ги ублажат последиците од американските царини.
Иако Трамп тврди дека сè оди според планот, изгледите се мрачни. Не постои брз лек што може да го спречи подемот на Кина како голема сила и ерозијата на позицијата на Америка во светот. Американските обиди да го запрат кинескиот економски и воен моментум датираат од првиот мандат на Трамп. Сепак, долгот на САД продолжува да расте, а другите клучни показатели, од производството до јачината на поморската флота, продолжуваат да паѓаат. Засега, Кина може да се согласи на компромиси за трговските услови додека реалноста на изгубените милијарди од продажбата во САД не почне да ја нагризува економијата. Но, таквиот исход би имал цена – колатерална штета по животи, пазари и сојузи ширум светот.