Овогодинешниот извештај за напредокот на Србија, кој Европската комисија ќе го усвои во вторник како дел од пакетот за проширување, несомнено ќе биде најнегативниот откако Србија го започна своето патување кон членство во ЕУ. Од критики за анти-ЕУ реторика, прекумерна употреба на сила од страна на полицијата, неподготвеност за гонење на воени злосторства, неисполнување на обврските од договорот со Косово, закани и заплашување на новинари и претставници на граѓанското општество, до назадувања во областа на слободата на изразување, критиките кон Србија се наведени во нацрт-извештајот за напредок до кој „Јутарњи лист“ имал пристап.
Пакетот за проширување треба да биде усвоен на состанок на Колегиумот на Европската комисија во вторник, 4 ноември. Иако овие документи ќе покажат значителен напредок во Албанија и Црна Гора, стагнација или мал напредок кај другите, извештајот за Србија содржи најмногу критики и лоши оценки.
Европската комисија во текстот на нацрт-извештајот наведува дека анти-ЕУ наративот продолжува во Србија, не само во медиумите, туку и на високо политичко ниво. Од Србија се бара да биде повеќе ангажирана во комуницирањето на својата стратешка, декларирана посветеност на интеграцијата во ЕУ и во борбата против дезинформациите и манипулациите.
Во извештајот се наведува дека Србија „сè уште не покажала политичка волја“ за интеграција во ЕУ. Европската комисија верува дека длабоката социјална поларизација, како и постојаната анти-ЕУ реторика, се спротивставуваат на оваа цел. Исто така, се изразува загриженост за ставот на владата кон невладиниот сектор. Некои организации на граѓанското општество престанаа да соработуваат со властите, што ја попречува инклузивноста на процесот на проширување во случајот на Србија.
Во нацрт-извештајот се споменува и уривањето на настрешница во Нови Сад пред една година, наведувајќи дека инцидентот предизвикал масовни блокади и протести против корупцијата и перципирана неодговорност на властите. Комисијата оценува дека инцидентот ја продлабочил социјалната и политичката поларизација во Србија.
Фото: Фејсбук
Србија, исто така, постигнала недоволен напредок по прашањето на демократијата. Во извештајот се наведува дека е особено важно сега да се постигне значителен напредок во изборната реформа, целосно да се спроведат сите упатства издадени од меѓународните набљудувачи по последните избори и пред идните избори.
Комисијата смета дека во српскиот парламент не постои вистинска јавна демократска дебата, дека бројот на состаноци е премал, дека дебатите се обележани со тензии меѓу владата и опозицијата и дека казнувањето на претставниците за нивното однесување не се спроведува подеднакво. Според овој текст, условите за функционирање на граѓанското општество во Србија се сè потешки, а има и интензивни вербални напади врз претставниците на граѓанското општество, вклучително и од високи функционери.
Европската комисија наведува дека, иако Србија има закони и рамка што овозможуваат слобода на собири, безбедноста на демонстрантите не е секогаш загарантирана во пракса. Таа наведува различни извештаи за прекумерна употреба на сила против демонстрантите и дека овие случаи не се соодветно истражени и не секогаш се преземени потребните мерки против сторителите.
Србија најмногу назадува во областа на слободата на медиумите, која ЕУ ја смета за една од клучните области во едно демократско општество и земја која се стреми кон интеграција во ЕУ.
„Србија има одредено ниво на подготвеност во областа на слободата на изразување. Во изминатиот период опфатен со извештајот, имаше назадување, а условите за работа на медиумите и новинарите сериозно се влошија“, се вели во нацрт-извештајот за Србија, конкретно споменувајќи ги изјавите на владини претставници за работата на медиумите.
Во борбата против организираниот и сериозниот криминал, Србија постигнала само „ограничен напредок“, што е многу лоша оценка. А воопшто немаше напредок во областа на надворешните односи.
Функционирањето на демократските институции во Србија е предизвикано од поларизација. Потребна е сеопфатна реформа на изборниот закон и јасна поделба на партијата и државата.
Потребни се и повеќе напори од Србија во областите на владеењето на правото, непристрасноста и ефикасноста на судството. Особено се наведува дека Србија мора да покаже поголема решителност за гонење на воените злосторства. Се забележува дека судовите се воздржуваат од покренување обвиненија против познати личности. Исто така, се наведува дека има мал напредок во соработката со Хрватска и Косово во случаите на воени злосторства.
Фотографија: Кабинет на претседателот на Србија
Во извештајот се критикува и Србија за тоа што им дава јавен простор на осудените воени злосторници и продолжува да ги негира злосторствата, вклучително и геноцидот во Сребреница, без никакви последици.
Србија, исто така, е остро критикувана поради односите со Косово, но Косово беше критикувано и за исполнување на своите обврски според договорите постигнати за време на дијалогот посредуван од ЕУ.
Комисијата наведува дека политичката ситуација и во Косово и во Србија имала последици и за процесот на нормализација и за исполнувањето на обврските според договорите. Таа ги повика и Србија и Косово без одложување да го спроведат Бриселскиот договор од 2023 година и Анекс за имплементација на Охридскиот договор од истата година, предупредувајќи дека ова е еден од клучните услови на патот кон ЕУ.
Србија е особено критикувана за тоа што не презема мерки против одговорните за нападот во селото Бањска во северно Косово, за тоа што не ја почитува својата обврска да не се спротивставува на интеграцијата на Косово во меѓународните организации и за повлекувањето на Србите од косовските институции во северно Косово како „големо назадување“ во исполнувањето на условите од дијалогот. Сепак, фактот дека Србите на Косово сега учествуваа на парламентарните и локалните избори во Косово е добредојден и се смета за почеток на нивното враќање во косовските институции каде што, според договорите, треба да работат во согласност со законската рамка на Косово.
Дури и со толку негативен извештај за Србија, се очекува Комисијата да потврди дека Србија сè уште ги исполнува техничките услови за отворање на Групата 3 во преговорите за пристапување со ЕУ. Но, малку е веројатно дека ова ќе помине во Советот. Поминаа четири години откако Србија отвори поглавје во тие преговори.