20
Ова е едно од најчестите и најдискутираните „што ако“ прашања во Македонија. Ќе го разгледам прашањето чисто економски и фактички, без носталгија или идеологизација.
Клучни факти за споредба
| Показател | СФРЈ (кон крајот, 1980-ти) | Македонија 2025 | Белешка |
|---|---|---|---|
| БДП по жител (ППС, во USD) | ~7.500–8.000 | ~20.000–21.000 | Денес сме 2,5–2,7× повисоко |
| Просечна плата (реална, 1980=100) | 100 (1980) → ~60 (1989) | ~180–200 (2024) | Реалните плати денес се повисоки од 1980-тите |
| Стапка на невработеност | 10–12% (официјално) | 12–13% (2024) | Слично, но структурата е различна |
| Животен стандард (HDI) | ~0.750 (1980) | 0.770 (2024) | Многу блиску, но денес повисок |
| Извоз по жител | ~1.200 USD | ~5.500 USD | Огромен скок |
| Надворешниот долг по жител | ~1.800 USD (1989) | ~6.000 USD | Долгот е релативно сличен во однос на БДП |
Што би се случило ако Југославија опстанеше?
- Најверојатни сценарија за Југославија по 1991 – Или ќе се трансформираше во лабава конфедерација (како што сакаше Словенија и Хрватска) → Македонија ќе беше автономна држава во неа, слично на денешна БиХ. – Или ќе продолжеше како федерација со доминација на Србија → економски и политички проблеми слични на Србија 1990-ти (хиперинфлација, санкции, бомбардирање 1999). Во двата случаи, Македонија најверојатно немаше да може да ги земе ЕУ фондовите (2007–2024: над 2 милијарди евра грантови), ниту да ги има странските инвестиции (Intel, Johnson Matthey, Wikov, итн.).
- Клучниот фактор: ЕУ интеграцијата Македонија од 2001–2024 зема околу 2,2–2,5 милијарди евра чист грант од ЕУ (ИПА фондови). Во Југославија тоа немаше да го има. Плус: слободен пристап до пазар од 450 милиони луѓе за нашите фирми (извозот ни порасна 6–7× од 2000 година).
- Споредба со земји што останаа во „Југославија“ – Србија: БДП по жител ~23.000 USD (2025) – повисоко од нас, но тие имаа далеку поголем индустриски потенцијал – Црна Гора: ~28.000 USD – БиХ: ~19.000 USD – Македонија: ~21.000 USD Значи, денес сме меѓу нив, а не далеку позади.
- Што навистина загубивме од Југославија? – Пазарот на поранешна Југославија (22 милиони луѓе) → денес трговијата со нив е само 12–15% од вкупниот извоз – Некои големи системи (ЈАТ, ЈПТТ, Електростопанство на Југославија) – Чувството на „поголема држава“
Заклучок (чисто економски)
Не, македонските граѓани најверојатно немаше да имаат подобар животен стандард доколку Југославија опстанеше. Денес реално имаме:
- Повисок БДП по жител од 1980-тите (дури и споредено со врвот на Југославија)
- Повисоки реални плати од 1980-тите
- Далеку поголем извоз и странски инвестиции
- Пристап до ЕУ пазар и грантови што Југославија никогаш немаше да ги добиеше
Југославија ќе беше или распадната или економски заглавена (како Србија 1990-ти или денешна Белорусија/Србија пред Вучиќ). Македонија економски профитираше од независноста – иако со многу болки и грешки по пат.
Емоционално и културно – тоа е друго прашање. Но чисто по џеб – денес сме подобро отколку што би биле во хипотетичка денешна Југославија.
Извор: GrokAI