Крајот на Студената војна и Падот на Советскиот Сојуз во почетокот на 90-тите години на минатиот век доведоа до оптимистички период во меѓународните односи. Се чинеше дека “крајот на историјата” на американскиот философ Френсис Фукујама се материјализира и дека човечката историја, која пред тоа се карактеризира како битка меѓу идеологии, стигнала до својот крај.
По сето ова застапници на овој пристап инсистираа дека треба да живееме во свет во кој либералната демократија преовладува, без идеолошки предизвици. Нападите од 11 септември 2001 година ги разбија овие оптимистички прогнози.
Одеднаш како се покажа дека посоодветна е спротивната “теорија за судир на цивилизациите” на американскиот професор по политички науки Семјуел Хантингтон, кој има песимистички поглед за битката меѓу народи и цивилизации.
На овој начин пред да слегне правот од урнатите на Светски трговски центар, американската надворешна политика остро свртува на неоконсерватизам, во согласност со кој американската воена и економска сила беше користена за наметнување на либерално-демократски режими како средство за ширење на светскиот мир.
Тоа беше внесен во употреба од страна на претседателот Џорџ Буш во Авганистан во 2001 година и Ирак во 2003 година
Војните во Авганистан и Ирак имаа две значајни регионални последици.
Прво тие ја разбија рамнотежата на моќта во Персискиот Залив, што доведе до подемот на Иран. Вашингтон беше оној кој ја елиминира идеолошката закана против режимот на ајатоласите од режимот на Талибанците во Авганистан, а подоцна и воената закана од страна на режимот на Садам Хусеин во Ирак. Така неговите поранешни противници беа елиминирани, без поместување и на прст, и Иран извиси до силно, заканувачки регионална положба, што доведе до зголемување на историски непријателства меѓу сунитите и шиити.
Друго влијание со не помала сила беше демократската “експлозија”, кој претседателот Џорџ Буш сакаше даја провоцира низ целиот Блиски Исток, што во крајна линија функционира, но дури откако тој ја напушти функцијата и со несогледливи последици.
Изборот на Барак Обама на власт во јануари 2009 година даде нов дух на мирот и слободата во светот. Обраќањето од Каиро, што Обама го направи во јуни истата година, зборуваше за потребата од ширење на демократија и човекови права во арапскиот и исламскиот свет. Арапската пролет, која избувна околу една година подоцна, даде израз на амбициите на многу жители на регионот да ги заменат репресивните режими со отворени и либерални политички системи. Политичкиот свиок на претседателот Обама и неговото воздржување од воено учество во Блискиот Исток доведоа во голема мера до дегенерирање на Арапската пролет во сериозна регионална криза, која, наместо да води до добро прифатена промена на “ширење на демократијата и човековите права”, имаше многу неповолни последици. Обама го напушти египетскиот сојузник Хосни Мубарак, и како резултат на тоа Египет влезе во хаотичен период кој вклучува две превраѕа ; САД и западните операции во Либија на крајот доведоа до падот на режимот на Гадафи и разградувањето на државата; по граѓанската војна Сирија стана пропадната држава, без ефикасна влада, во која многу радикални сили, како што се “Исламска држава” (ИД), вооружените бунтовнички групи и “Хезболах” се борат заедно со регионалните и светски сили, вклучувајќи ги Турција, Иран , САД и најмногу Русија. Сепак, војната во Сирија е исто така причина и за една од најтешките хуманитарни кризи во денешни времиња, која доведе до смрт на околу половина милион луѓе.
Активностите на Обама и неговата “политика Останете и не правете ништо”, која не се менуваше дури откако Асад почна да користи хемиско оружје, придонесе значително за протокот на бегалци, кој се прошири над европски земји. Иронично резултатот може да се толкува како еден вид ненамерна “историска правда”.
Европа, која беше го оставила Блискиот Исток кон крајот на Втората светска војна, по децении на финансиски ограбеност на регионот и неговите жители, сега требаше да ги прифати потомците на своите поранешни субјекти. Нападите на 11 септември доведоа до проширување на влијанието на САД на Блискиот Исток, ја растурија регионалната рамнотежа на силите и предизвикаа избувнувањето на Арапската пролет. Сепак последиците не беа ограничени само на Блискиот Исток. Се чинеше дека обидот за ширење на либералната демократија во арапско-муслиманскиот свет не само што е неуспешна, туку во голема мера може да се дефинира како фактор кој доведе до падот на овие вредности во самиот западниот свет.
“Западната зима”, која се развива во претежно богатото, слободна и демократска северна хемисфера, се карактеризира со целосно либерални движења, кои се трансформираат во десна фашистичка насока и лева антиглобалистичка насока. Маките, пред кое се соочува западната либерална демократија, е уништувањето на постоечкиот поредок, како што покажува растот на десните сили и ксенофобичните партии во Европа, и Брекзит, отцепување на Велика Британија од Европската унија. Ехо од оваа експлозија исто така го премина океанот до САД, и се манифестира во една гадни борба меѓу завојуваните фракции во претседателската изборна кампања во САД.
За да биде сликата завршена, треба да бидат споменати две други важни промени на меѓународната сцена. Првата е појавата на недржавни субјекти на меѓународната сцена, без разлика дали тие се терористички организации како “Ал Каеда” и идентификацијата, или личности, како што основачот на Викиликс Џулијан Асанж, Едвард Сноудeн и ја информираa јавноста за активностите на Агенцијата за национална безбедност .
Втората значајна промена е преминот од традиционални, бавни и регулирани медиуми кон нови, брзи и универзално достапни медиуми. Настаните од Арапската пролет докажаа дека социјалните мрежи се способни да мобилизираат големи толпи и дури може да доведе до соборување на режими.
Неуспешниот обид за преврат во Турција покажа исто така дека режимите можат да ги користат социјалните мрежи за да ја задржат власта. Враќањето назад во Блискиот Исток открива дека регионот, кој во последните сто години беше управуван врз основа на Договорот Сајкс-Пико и принципите на европските нации-држави, кои се развиваа по потпишувањето на Вестфалскиoт мировен договор во 1648 година, исто така, вклучува многу области во кои недостасува управливост.
Во Сирија, Ирак, Либија и Синај државните механизми беа заменети од пара државни или недржавни механизми кои вклучуваат контрола од банди и застрашувачки насилство против цивили.
Во претходното столетие таму имаше три војни, кои доведоа до системски промени – двете светски војни и Студената војна. Иако сегашното столетие едвај движи, тоа најверојатно ќе се идентификува со нападите од 11 септември, кои, иако ограничени од гледна точка на штета и жртви, сигурно го имаат направено светот различно место, и во голема мера многу поопасно.
——–
Коментарот во “Ерусалим пост” е на Офер Израели професорот во интердисциплинарен центар во Херц и визитинг истражувач во Центарот за проучување на мирот и безбедноста во Џорџтаун универзитет.