Два геостратешки енергетски сојузи вкрстуваат мечеви над Југоисточна Европа и Источниот Медитеран. Меѓу нив, тие планираат милијарди долари и конкурентни инфраструктурни проекти. И оние што ќе успеат, ќе создадат регионална енергетска карта за енергија за иднината.
На едниот крај стои Руско-турската енергетска унија, која има за цел да го засили извозот на природен гас на Русија преку нови цевководи, заедно со статусот на Турција како центар за енергетски транзит кон Европа, пишува за „Ал Џезира“, атинскиот новинар Џон Псаропулос.
Од друга страна, се наоѓа рапидно растечката индустрија со течен природен гас и нејзините нови шампиони – САД, Израел, Египет, Кипар и Грција.
Двата сојузи се обидуваат да продаваат природен гас на европскиот пазар, откако спроведуваат амбициозен план за декарбонизација – насочен кон премостување на транзицијата на Европа од јаглен во обновлива енергија со увоз на повеќе и повеќе природен гас во текот на следната деценија.
„Целиот наш регион беше сведок на луд натпревар во последните две години, кој треба да утврди кој ќе ги победи другите како главен снабдувач во Европа“, вели Јоанис Десиприс, директор на водечки независен производител на електрична енергија во Грција и трговец со гас.
„Секој предвидува дека, барем до 2040 година, кога ќе бидат достапни и други технологии, енергетската транзиција кон овие технологии ќе зависи од природниот гас“, изјави Десиприс за „Ал Џезира“.
Турција и Русија имаат добар старт. Претседателите Реџеп Таип Ердоган и Владимир Путин планираат да ја отворат првата цевка „Турски тек“ оваа недела. Вториот дел е дизајниран да испорачува гас во Југоисточна Европа преку Бугарија, Србија и Унгарија, што дополнително ја зацврстува зависноста на регионот од рускиот гас.
„Турскиот тек“ и неговиот северен еквивалент, „Северен тек 2“, се важни за Москва бидејќи дозволуваат „Гаспром“ да ја заобиколи Украина како руски канал за пренос на гас во Европа. Не е изненадувачки, Вашингтон е против двата „тека“.
Русија веќе претендира за околу 40% од пазарот за гас на ЕУ, според „Евростат“, а „Турски тек“ и „Северен тек 2“ имаат намера да го зајакнат и на крајот да го прошират тој план.
Сепак, Русија се соочува со зголемена конкуренција во Европа од американските производители на ЛНГ.
Иако „Газпром“ и украинскиот „Нафтогас“ постигнаа нов петгодишен договор минатата недела за да се обезбеди проток на рускиот природен гас низ Украина, американскиот претседател Доналд Трамп потпиша предлог-закон за одбрана во декември, во кој се вклучени санкции – наметнати од американскиот Конгрес – и за „Турски тек“ и за „Северен тек 2“.
Но, можеби е доцна за Вашингтон. На „Северен тек“ му требаат само 322 км за да се комплетира приближно 2.575 км мрежа, додека првиот дел од „Турски тек“ е подготвен.
И ако цената, наместо геополитиката, реши да доминира на пазарот, Русија веројатно ќе ја задржи надмоќта, објаснува Џонатан Стерн, соработник за истражување во Институтот за енергетика во Оксфорд. „Нашата анализа е дека Русите можат да ја намалат цената повеќе од секој“.
Колку и да е конкурентен рускиот гас во Европа, тој е скоро монопол на Балканот. Но, балканскиот исклучок, Грција, може да игра клучна улога во надминувањето на моќта на Москва на пазарот.
Грчкиот оператор на системот за пренос на гас го заврши проширувањето на својот ЛНГ терминал – единствен во Југоисточна Европа – и гради компресори што ќе му овозможат да пумпа гас северно кон Бугарија преку трансбалканскиот гасовод од времето на Советскиот Сојуз, кој е дизајниран за снабдување на руски гас до југ.
Ова значи дека Грција ќе може да извезува американски ЛНГ на Балканот. Почнувајќи со мал обем оваа година, овој извоз е подготвен да се прошири масовно со новиот гасовод: Гасниот интерконектор Грција-Бугарија, кој е подготвен да биде продолжен следната година.
Друг проект за гасоводот, Трансјадранскиот гасовод, се очекува да започне со испумпување на природен гас од Азербејџан до Италија преку Турција и Грција оваа година – а дел од тој гас на крајот ќе се најде на Балканот.
Но, транзитот на гас преку Турција за напојување на потребите на Грција не е без потенцијални недостатоци. Годинава, Грција ќе добие поголем дел од гас – како азербејџански, така и руски – преку Турција.
„Доколку тие (Турција) побараат, тие можат да ги прекинат испораките“, посочува Костис Стамболис, извршен директор на Југоисточниот институт за енергетика. „Тоа не е само теоретски. Се случило. Кога времето во Турција е лошо … тие го прекинуваат снабдувањето за Грција“.
Таквото сценарио дополнително ја подобрува привлечноста на ЛНГ, со тоа што претставува независност на Грција и од Русија како извор на гас и од Турција како транзитна земја.
Во меѓувреме, три приватни конзорциуми развиваат планови за изградба на објекти за складирање на течен природен гас за да ја „хранат“ балканската потрошувачка, при што два се очекува да донесат конечни решенија за инвестиција оваа година.
Грција планира целосно да го елиминира јагленот до 2028 година – 10 години порано од Германија – и изгубениот производствен капацитет да го замени со гас и обновлива енергија.
„Знаевме веќе 20 години дека елиминацијата на јагленот ќе се случи. Разликата е во тоа што сега постои јавна обврска за временската рамка“, вели Десиприс. За само две години, земјата се пресели од скоро тотална зависност од рускиот гас во енергетска мешавина која се состои од 40 проценти од ЛНГ.
Москва веќе позиционира шаховски фигури за да се спротивстави на растечкото влијание. Минатиот јули рускиот министер за енергетика Александар Новак објави дека вториот дел од „Турскиот тек“ нема да ја премине Грција, како што беше првично планирано, туку преку Бугарија и Србија, ќе стигне до Унгарија.
„Направивме голем завој кон Соединетите држави и Русите не веруваат во нас“, изјави висок грчки претставник од секторот за енергетика за „Ал Џезира“. „Тие сметаат дека сме територија на САД и не би ги направиле своите инвестиции во нашата земја“.
Грција, исто така, може да биде водечка како канал за единствените нови откритија на гас во близина на Европа – оние во источниот Медитеран.
Заедно со Израел и Кипар, Грција го освои EastMed – 2.000 км претежно подводен гасовод дизајниран да работи од крајбрежните резерви на Израелскиот левантински басен кон Кипар, Крит и Грција. Целта на гасоводот е да и овозможи на Европа алтернатива на рускиот гас.
Додека грчките, американските и европските компании се силно вклучени во истражувањето и експлоатацијата на источниот медитерански гас, во овој нов пазар нема турско или руско присуство.
Турција го покажува своето незадоволство со тоа што ги спречува експлоатациските бродови во кипарските води и испраќа свои бродови за истражување на морската територија на Кипар. На 27 ноември, Турција постигна договор со Либија да побара широк воден коридор преку Средоземното Море, што дополнително ги ескалира тензиите.