Што се размислувале Русија и НАТО, кога се спроведувале големи воени вежби во текот на минатата година? Авторите на објавен во средата извештај, оставиле без внимание официјални објаснувања и имаат направено заклучок – врз основа на она што и каде билe распоредени за време на овие воени маневри – дека секоја од земјите се подготвувала за напад на противникот.
Ова не треба да предизвикува непотребно анксиозност: вежбањето на дејствија во случај на настанување на вонредна состојба не значи дека таква ситуација е планирана или неизбежна. И покрај тоа, ризикот од ескалација на тензиите во реалноста постои.
Во руските воени вежби, кои се одржаа во март, учествувале 80 000 војниици, активирани се 65 бродови и 220 авиони. Тие се одработени дејствија во одговор на можни / според Русија / варијанти на напади од страна на НАТО: од Арктичкиот до Тихиот Океан, а исто така доаѓаат од Крим, ранливата енклава Калининград и распон на руската граница со Летонија и Естонија.
Воените вежби на земјите од НАТО “Сојузничка штит”, се одржаа во јуни, биле помалку големи – во нив учествувале 15 000 војници. Во текот на овие учења се проверуваат можностите за брз трансфер на војници и воена техника на Исток за покривањето на хибридна напад против балтичките земји и Полска, слично со нападот, која беше преземен во Крим. Британскиот невладин аналитички центар The European Leadership Network (ELN), претстави серија на слајдови илустрираат како поминале учењата на двете страни.
Не е исклучено дека и во двата случаи учењата по својата природа да биле одбранбени. Но НАТО ги имала сите причини да претпоставува дека Русија ја чувствувала потребата од вежбањето на дејствија во случај на можен конфликт токму поради тоа што таа самата разгледува опција за напад против Естонија, што би можело да предизвика одмазднички вооружени дејствија.
При тоа, рускиот претседател Владимир Путин се плаши дека во Русија ќе експлодира народното востание, слично на украинсото. Веројатно, тој всушност смета дека масовните немири се оружје што САД ќе го користат против Русија и на што ќе претходи интервенцијата на НАТО / независно од тоа колку погрешна е слична теза /. Нападот и одбрана – тоа се концепти кои секој го проценува по свое. Во октомври 1962 година Никита Хрушчов му напиша на Џон Кенеди писмо што овозможи да се реши кризата на Карибите “Ние испративме на Куба средства за одбрана, кои Вие ги нарекувате средства за напад”.
Аналитичарите на центарот ELN им препорачуваат на двете земји со цел да се намалат ризиците да создадат транспарентни канали за врски и да се намали активното водење на воени вежби.Ова треба да помогне во решавањето на проблемот. “Проблемот е состои во создавањето на подбудителни фактори. Сето она што се прави, предизвикува реакција”, истакнува директорот на центарот Иан Кирнс.
Како поголема цел авторите на извештајот им препорачуваат на НАТО и на Русија да направат обид за создавање на основа за склучување на нов договор – по образец на потпишаниот во 1990 година и веќе не постапувајќи Договор за обичните оружје во Европа / спогодбата ЦФЕ /.Новиот договор ќе се утврди каков вид и каде можат да располагаат вооружени сили секоја од страните, а исто така би обезбедил на двете страни можност за остварување на контрола за тоа како се спроведува договорот.
Најверојатно оваа задача е неостварлива. Самата спогодба ЦФЕ беше доста соодветен .Тој беше договорен во крајот на Студената војна, но стапи во сила откако прекинАа своето постоење Варшавскиот пакт. Во април договорот загуби секаков смисла, бидејќи Русија конечно прекине своето учество во него. Причината за стечај на овој договор се состоеше во тоа дека земјата нема единствено мислење за тоа каде по завршувањето на Студената војна треба да поминува разграничување меѓу НАТО и Русија. И затоа останува отворено прашањето каде водат дислокација на даден број војници и тенкови?Ќе имаат напаѓачки или дефанзивен карактер. Распоредените до Русија поранешни советски републики сега формираат сива тампон зона меѓу Русија и НАТО, што практично ја исклучува можноста да се постигне договор за прашањето за тоа на какви делови се смета за прифатливо распоредувањето на оружје.
Токму поради оваа причина обидите да се склучи договор за приспособување на спогодбата ЦФЕ во 1999 година беа осудени на неуспех. НАТО не го ратификува овој нов документ, бидејќи сакаше Русија прво да ги повлече своите војници од територии кои со нејзина помош беа одделени од проруски сепаратисти од Молдавија и Грузија – двете се наоѓаат во соседството на Русија како суверени држави. Ставот на Русија се состоеше во тоа дека таа има право да држи таму свои војници, бидејќи локалните власти ја замолиле со цел одбрана. НАТО перцепцијата на руските војници е како агресивна и незаконска окупаторска сила употребена за дестабилизација на ситуацијата во Молдавија и Грузија. И усогласувањето на овие две позиции беше апсолутно невозможно.
Денес секој обид да се склучи нов договор за дислокација на војници и вооружени сили би довел до појава на уште посериозни проблеми. Во моментов Русија распореди десетици илјади војници во Крим, кој таа пристапи, и вели дека има право да распореди на овој полуостров и нуклеарно оружје. Тешко може да се замисли како НАТО може да се помири со тоа. А во исто време во источна Украина има бројна руска армија и воена техника, кои учествуваат во крвави војни, иако Русија негира за нивното присуство.
Ако ние сме сведоци на почетокот на нова Студена војна, таа нема да биде како претходната. Но, исто како во 40-тите и 60-тите години на XX век, кога уште не беа усогласени зоните на влијание и правилата на активирање на сили и средства, тоа е само почетна фаза на противењето на нуклеарните држави, и тој е најопасниот . Не е исклучено дека ќе е потребно уште некое време пред склучување на договори со цел попуштање на напнатоста.
———
Марк Чемпион, “Блумберг”.