Португалскиот министер за надворешни работи Аугусто Сантош Силва, во името на Претседателството со Советот на Европската Унија, и комесарот за соседство и проширување Оливер Вархеји, неодамна ги посетија Македонија и Бугарија за да разговараат со властите на двете земји на теми поврзани со процесот на проширување на ЕУ. Тие ги презентираа предлог решенијата за надминување на проблемот помеѓу двете земји кои имаат за цел да гo деблокираат отворањето на преговорите на земјата со ЕУ со одржување на првата меѓувладина конференција. Сепак, ниту од С. Македонија, ниту од Бугарија не објаснија конкретно од што се состојат предлозите на европските „булдожери“ на дипломатијата.
За премиерот Зоран Заев, предлогот е добра основа за постигнување решение за проблемот. „За нас, особено важно е што со ова предлог решение никако не се допира и не се навлегува во нашите македонски идентитетски прашања, со што нашата круцијална позиција е задоволена, а силно сме убедени дека предлогот е добра основа и за круцијалните позиции на Бугарија“, рече тој, по средбата со двајцата дипломати во Скопје.
Бугарскиот претседател, Румен Радев пак соопшти дека Бугарија ќе продолжи да ги поддржува кандидатите за пристап во Унијата за да ги исполнат копенхагеншките критериуми за членство, како и да ги промовира принципите на добрососедство и почитување на човековите права. „За Бугарија, европската перспектива на Западен Балкан и проширувањето на ЕУ се неоспорен приоритет. Директниот и отворен дијалог е најважен за постигнување ефективни резултати за земјите кандидати за ЕУ. Затоа сакаме да видиме не декларации, туку јасни гаранции за нашата национална безбедност и за нашите национални интереси“, рекол Радев по средбата со Силва и Вархеји.
Редакцијата на „Локално“ во обид да дознае повеќе што значат предлозите на европските дипломати, го контактираше бугарскиот политиколог Љубомир Стефанов. Според него, предлозите од Вархеји и Силва, во оваа фаза се чини неприфатливи за Бугарија, бидејќи тие нудат де факто почеток на процесот на преговори со Република Северна Македонија без реални измени во спорните прашања меѓу две земји.
„Во пракса, ЕУ предлага нерешените прашања меѓу Бугарија и РСМ да бидат вклучени во Процесот за стабилизација и асоцијација, во кој, сепак, не се носат никакви оперативни одлуки, за разлика од преговорите за пристап, во кои Бугарија може да санкционира не- исполнување на обврските. или недостаток на напредок. ЕУ во моментов нема место во билатералниот контакт меѓу Бугарија и РСМ, бидејќи ова е билатерален проблем што секој медијатор може да го влоши наместо да го забрза нејзиното решавање, бидејќи тоа ќе донесе дополнителен интерес во веќе надуеното преговарачко опкружување“, смета Стефанов.
За него, и покрај добронамерниот тон меѓу двајцата претседатели Пендаорвски и Радев, Бугарија е парламентарна република и какви било суштински промени во преговарачките односи меѓу двете земји условно бараат санкција на Националното собрание.
„Во моментот нема такво нешто и затоа претседателот може само да го олесни тонот и да ја забрза динамиката на разговорот за основаноста, но не може да предложи и спроведе значителни промени“, вели политикологот.
На прашањето дали е можен чекор напред, без анекс кон Договорот за добрососедство и дообјаснување на задачите кои треба да сеисполнат, Стефанов смета дека во оваа смисла, чекор напред се чини неверојатно невозможен.
„Привремената влада јасно прогласи континуитет во овој дел од надворешната политика на Бугарија, а самиот претседател Радев постојано изјавуваше дека не може да има компромис со бугарскиот национален интерес. Покрај тоа, расположението на јавноста во Бугарија е категорично против надворешен притисок или избрзани преговори на оваа тема, без вистински документирани гаранции за проблематичните прашања и области меѓу двете земји“, категоричен е политикологот.
Според него, иако Бугарија била за забрзување на процесот на пристапување на Македонија во ЕУ, не треба да се заборави дека земјата јасно ги поставила своите услови повеќе од еднаш.
„Од бугарска гледна точка, се чини дека РСМ се однесува прилично некоректно кон ваквиот договор со Грција, со кој се воспостави името на државата и билатералните односи, и слично со Бугарија, што се смета за декларативен документ без никаква обврзувачка природа. Токму ова несогласување е основа на барањето на Бугарија за нови, обврзувачки клаузули за да се одрази реалниот напредок во фазите на расчистување на спорните прашања меѓу РСМ и Бугарија“, изјави Стефанов.
Бугарскиот политиколог, Борис Петров Попиванов смета дека предлозите на Вархеји и Силва не се задоцнети.
„Преземени се административни чекори за градење преговарачка рамка за Северна Македонија со ЕУ. Отсега натаму, потребни се политички чекори. Јасно е дека дипломатската офанзива е поврзана со претстојниот состанок на Советот на ЕУ на 22 јуни, кога случајот со Северна Македонија ќе биде преиспитан. Португалското претседателство со Советот на ЕУ исто така е при крај. Во Лисабон, тие несомнено се надеваат дека деблокирањето на преговарачкиот процес со Скопје може да се претвори во успешен крај на нивното претседателство со ЕУ. Расположението во ЕУ е во оваа насока. Да потсетам дека по Португалија, Словенија ќе претседава со Советот на ЕУ и таа исто така има силна позиција во поддршката на процесот на преговори во Северна Македонија. Не гледам како ова прашање може да се одложи на неодредено време“, вели тој во разговор за „Локално“.
За тоа дали последните изјави на претседателот Радев се првите позитивни сигнали за решавање на спорот, политикологот потенцира дека секако бугарскиот претседател е повеќе добронамерен во дијалогот со С. Македонија отколку поранешниот премиер Бојко Борисов и особено поранешниот вицепремиер Красимир Каракачанов.
„Радев веројатно е свесен дека Бугарија не успеа добро да ја објасни својата позиција во ЕУ. Многу е важно авторитетот на Бугарија да не остане изолиран во Европа. Да не заборавиме дека проблемот зафаќа и друга земја, Албанија. Ако само Албанија започне разговори за членство, каков сигнал Бугарија ќе му испрати на својот најблизок сосед, С. Македонија? Ако Албанија биде блокирана заедно со С.Македонија, дали ова ќе биде фер кон самата Албанија? И во двата случаи постои голема опасност Бугарија да ги потроши своите средства од времето на претседателствувањето со ЕУ во 2018 година – предност на земја која е посветена на европскиот пат на Западен Балкан. Но, проблемот има и домашна политичка димензија за Бугарија. Доколку нагло го смени ставот за вашата земја, партиите како ГЕРБ и ВМРО може да ги обвинат новите владетели за предавство на националниот интерес. Може да стане проблем во изборната кампања. Во бугарското општество има луѓе кои се убедени дека Северна Македонија не се однесува во добрососедство со Бугарија. Потребен е внимателен пристап, фокусиран на позитивните елементи на приближување меѓу двата народа, а не на негативните. Мислам дека Радев има шанса да најде таков пристап и, барем засега, треба да му се даде гласање за доверба“, истакнува Попиванов.
Според мене, некаква иницијатива за дополнителен договор или некако анекс, доколку е потребен, треба да дојде од македонска страна.
„Од гледна точка на нејзиниот меѓународен авторитет, Бугарија не може едноставно да изјави дека се откажува од сите свои тврдења. Не треба да изгледа дека има „победници“ и „губитници“ во овој спор. Мора да се претстави на таков начин што обете страни покажаа здрав разум и зрелост“, вели политикологот.
За Попиванов, техничката бугарска влада ги има сите уставни овластувања за да направи потег со кој ќе се одблокира процесот за започнување преговори со С.Македонија.
„Но, токму затоа што е привремена влада и има мандат само додека не се избере нова влада од следниот парламент, таа може да се повика на својот краток мандат на власт и да им ја „предаде топката“ на идната власт. Постои таков ризик, без сомнение“, потенцира тој.
На прашањето дали е потребно директно вклучување на трета страна, односно посредници во преговорите на Мешовитата комисија за историските прашања, политикологот вели дека историските проблеми меѓу Бугарија и С. Македонија се толку сложени што не треба да ги правиме уште покомплицирани со додавање на нив други сфаќања за историјата, нацијата, идентитетот, јазикот, националниот пантеон.
„Ова е прашање меѓу Софија и Скопје и мора да се реши во рамките на европската интеграција на Балканот. И да додадам нешто многу важно според мене. Историската комисија е историска. Не треба да стане алиби за политичка беспомошност. Мислам дека е нормално историчарите да не се согласуваат. Самата бугарска историска заедница нема консензус за македонските прашања, а претпоставувам и македонските историчари. Политичката волја за разбирање е од суштинско значење. На крајот на краиштата, важно е да сфатиме дека нашите два народа мора да имаат иднина покрај историјата“, истакна тој.
Тој додава дека на јунскиот самит на ЕУ, темата е на агендата на бугарската политика и дипломатија.
„Ова е оптимистички сигнал. Не можам да предвидам каков развој ќе се случи во следните 2-3 недели, но мислам дека исходот е близу“, смета Попиванов, дополнувајќи дека се согласува со бугарскиот претседател Румен Радев, кој изјави дека посредниците се непотребни.
„Обично во историјата, кога медијаторите влегуваат во спор меѓу балканските држави, тие бранат други интереси и наметнуваат разбирање што не се сметаат секогаш за фер од самите држави“, вели политикологот за „Локално“.
Двајцата претседатели Стево Пендаровски и Румен Радев, откако во четвртокот во базиликата „Санта Марија Маџоре“ во Рим заеднички ги чествуваа Св. Кирил и Методиј, по завршувањето на церемонијата изјавија дека ваквите настани придонесуваат за јакнење на добрососедските односи и меѓусебната доверба на двете држави и двата народа.
„Сакаме да покажеме дека и на Балканот има луѓе, има политичари кои можат да зборуваат со европски јазик кога зборуваат за нашите актуелни проблеми и предизвици, и се разбира, за нашата иднина. Во колегата Радев овие два дена најдов еден соговорник со кој можеме да разговараме на ист јазик, не зборувам тука за македонскиот и за бугарскиот јазик, зборувам за европскиот јазик, кој единствено може да донесе подобра, посреќна иднина за нашите две држави и за нашите два народи“, изјави Пендаровски, кој рече дека напредок е возможен само ако во дијалогот двете држави влегуваат еднакви.
Радев истакна дека нема потреба од европски претставници во бугарско-македонските разговори, бидејќи доколку има и европски претставник на двете страни ќе им треба преведувач.
„Европската иднина на Македонија има перспектива. Двете држави треба да работат со уште поголема доверба и дијалог, да ги решат работите заедно“, рече тој во изјава за новинарите.
Никола Поповски