Македонските вина се препознатливи во светот и може да им конкурираат на светските. Денес светскиот потрошувач бара карактер, приказна, а ние тоа природно го имаме и треба само да го спакуваме подобро. Но за да допрат приказните во светот ни треба повеќе средства за промоција и видливост. Квалитетот станува наш главен аргумент, а не цената. И што е уште поважно – сè повеќе се извезува флаширано вино, што е сигнал дека вредноста расте. Македонија има потенцијал да игра на сите нивоа од наливно вино, па сè до премиум bottlings. Но иднината е јасна — премиум, флаширани, автентични вина со додадена вредност, вели во интервјуто за „Локално“, Елена Младеновска Јеленковиќ, извршен директор на здружението на винарии „Вина од Македонија”
Кое е значењето на Здружението „Вина од Македонија“ и што всушност правите како организација?
-Кога ќе се спомене македонско вино пред еден странски купувач или критичар, шансите се дека зад тоа стои многу години труд и на винарниците и на Здружението „Вина од Македонија“. Нашата улога е да бидеме гласот на индустријата од промоција на меѓународни саеми, до стратешко брендирање, лобирање, регионална соработка и креирање политики. Ние сме иницијатори и организатори на „Светскиот ден на Вранецот“ – секој 5 октомври. Тоа не е само кампања, туку позиционирање на вранецот како наша винска ДНК. Дополнително, сме дел од Балканската винска мрежа – партнерство што ја зголемува регионалната видливост и создава критична маса на балкански вина кои сè повеќе привлекуваат внимание во светот. Нашата мисија може да се сумира вака заедно со винарниците да го позиционираме и зголемиме меѓународното присуство на македонското вино и преку воведување на стандарди во производствотот да придонесеме кон системски подобрувања во лозарството и винарството.
Можат ли македонските вина реално да конкурираат на светскиот пазар?
-Не само што можат — туку веќе го прават тоа. Но, нашата најголема сила не се масовните стилови, туку автохтоните сорти. Вранец, станушина, темјаника… тоа се имиња кои создаваат љубопитност. Денес светскиот потрошувач бара карактер, приказна, а ние тоа природно го имаме и треба само да го спакуваме подобро. Но за да допрат приказните во светот ни треба повеќе средства за промоција и видливост. Квалитетот станува наш главен аргумент, а не цената. И што е уште поважно – сè повеќе се извезува флаширано вино, што е сигнал дека вредноста расте. Македонија има потенцијал да игра на сите нивоа од наливно вино, па сè до премиум bottlings. Но иднината е јасна — премиум, флаширани, автентични вина со додадена вредност.
Како се движи односот меѓу наливното и флашираното вино? Постои ли јасен тренд?
-Пред дваесетина години околу 80 отсто од извезеното вино било наливно. Денес веќе 40 отсто од извозот е флаширано вино, а тоа е голем скок ако ја погледнеме динамиката во минатите години. Во 2024 година имаме интересна слика, обемот на извоз е намален за 25 отсто, но вредноста останува стабилна и дури расте. Тоа значи дека помалку продаваме „квантитет“, а повеќе „квалитет“. Тоа е здраво за индустријата, затоа што премиум позиционирањето носи стабилност, препознатливост и репутација.
Откупната политика на грозјето е чест извор на тензии. Што треба навистина да се промени?
-Прво – треба да се престане со краткорочни политички решенија. Виното е сериозна индустрија, со долга производна временска линија и бара стратегија, не ад-хок одлуки. Второ – вистинскиот напредок доаѓа преку стандардизација во лозарството, географски ознаки, механизација, консолидација на лозови површини, современи технологии. Треба јасна поента, односно треба да се произведе грозје за кое има побарувачка и најбитно квалитетното грозје треба да се плаќа повеќе од просечното. Тоа е единствениот начин да ги мотивираме лозарите да вложуваат, а не да опстануваат на граница. Но исто така, мора да има рамнотежа. Доколку откупната цена се зголемува без стратегија, се нарушува целиот синџир лозари – винарници – извоз – бренд. И Обратно, ако успееме заедно да го изградиме брендот, тоа на крај ќе се преточи во повисока цена за грозјето. Овој принцип важи и за други култури не само за грозјето. Кај нас се произведуваат сорти јаболка за кои нема никака побарувачка, а дополнително имаат и низок принос.
Колку малите семејни винарии придонесуваат за имиџот на македонското вино?
-Малите семејни приказни будат романтика, покажуваат традиција и можат да бидат значајни чинители на винскиот туризам. Има многу примери каде токму семејните винарии стануваат први точки за туристите. Имаме неколку навистина интересни производители и концепти кои имаат соодветен квалитет. Но, за жал кај некои од нив треба да се направат промени со цел да се обезбеди барем минимално ниво на квалитет. Верувам дека со дефинирањето на Географските ознаки и стандардите за квалитет ова ќе се подобри. Сепак на нашата индустрија требаат повеќе винарници со поголемо производство т.н. среден капацитет кои ќе може да апсорбираат поголеми количини бидејќи само преку таквите може да се гради имиџот. Се надевам дека некои од малите производители ќе имаат визија и можност да ги зголемат капацитетите или пак ќе се охрабрат инвеститори да влезат во оваа индустрија.
Каде се извезуваат македонските вина и кои се најбараните сорти?
-Македонија извезува вино во околу 40 земји. Најголеми пазари ни се Србија, Германија и Хрватска. Германија е традиционално голем купувач на наливно вино, но флашираното сè повеќе напредува. Автохтоните сорти се нашата „влезна врата“ кон светот. Вранецот е амбасадорот, а станушината и темјаниката се сè побарани меѓу љубителитена вина.
Како изгледа македонскиот извоз во бројки и каде е потенцијалот за раст?
-Во 2024 година девизниот прилив од вино е над 50 милиони евра. Македонија е 29-ти извозник на вино во светот, 22-ра по производство, според OIV. Потенцијалот е огромен, но неискористен и за жал се намалува интересот за одгледување грозје. Наместо лозови насади се гледаат фотоволтаици или лешници, бидејќи е поисплатливо на краток рок. Нема доволно луѓе кои се заинтересирани за работа во оваа индустрија. Клучот е во инвестиции во маркетинг и приказни и креирање побарувачка за нашето вино по што ќе следува зголемување на производство и уделот на флаширано вино, окрупнување и дигитализација, автоматизација со цел намалување на производните трошоци за грозјето и виното.
Ако треба да дадете препораки – што треба да направат државата, винарниците и лозарите?
-Начелно голем дел се во стратегијата за развој на лозарство и винарство, но некако не се смогнаа сили да се дефинира акционен план и да се дефинираат буџетите за реализација. Ке се обидам накратко со неколку мои најважни препораки:
За државата: Поддршка за инвестиции во нови лозови насади за машинска берба и поддршка само за квалитетно грозје, поддршка во воспоставување географски ознаки, модернизација и стратегиски маркетиншки и извозни активности. Поддршка во овозможување на услови за справување со климатски промени заедно со водостпанства и воден капацитет.
За винарниците и здруженијата: Воведување на стандарди и фокус на производство на квалитет. Градење капацитети и за освојување странски пазари – маркетинг и продажба. Обединет настап на меѓународни саеми, градење брендови и јасно брендирање „Македонско вино“ и силно присуство со автохтоните сорти. Развој на средни винарии и фокус на вински и ено-гастро туризам.
За лозарите: Окрупнување и работа по стандарди за добивање соодветна цена и фокус на квалитет, не само количина. Адаптација на климатски промени и нови технологии.
Б.С.