„ВМРО-ДПМНЕ на Мицкоски, за жал, е подеднакво дестабилизирачка како и ВМРО-БНД на Красимир Каракачанов. Двете партии се огледала од двете страни на границата, правејќи си едни на други услуги. Кога министерката за надворешни работи на Бугарија, Екатерина Захариева се покажа неспособна да запомни и каже неколку кратки реченици за спорот меѓу Бугарија и С. Македонија, зборот започна да го зема Каракачанов“, вели во интервју за „Локално“, бугарскиот историчар Димитар Атанасов, зборувајќи за последните случувања во дијалогот меѓу двете земји.
Тој смета дека усвојувањето на резолуцијата од Собранието на С. Македонија не е драматичен настан.
„Ако заедничката комисија ја завршеше својата работа и ги ослабеше националистите од двете страни на границата, работите на Националното собрание ќе беа целосно неинтересни за двата народа. Напротив, заедно ќе се смеевме на несоодветноста на нашите политичари“, посочува Атанасов.
На прашањето каде не води ваквиот наратив и дали ова ќе се претвори во уште еден 20-годишен спор за Македонија (налик тој со Грција), историчарот вели дека ова не води наспроти позадината на генерално лошите односи меѓу Софија и Скопје.
„Има смисла да се отворат нови можности и да се обезбеди нормален живот за луѓето. Министерот Стоев сподели дека двете земји ја отежнувале нивната комуникација и дека создадени се голем број проблеми од двете страни. Наспроти ова, искра надеж се чинеше: разговор за сегашноста. Јас сум историчар, за мене минатото не е безначајно, но репресивниот пристап кон него не е прифатлив. Вчера проф. Драги Ѓеоргиев изјави дека идејата за споделена историја не е проблематична, туку само разбирањето на поимот од неговите бугарски колеги. Го делам ова гледиште и тврдам дека чекорот што треба да се направи во никој случај не е голем“, истакна историчарот.
Како ја коментирате резолуцијата со црвените линии на ВМРО-ДПМНЕ? Сметате ли дека со оглед на ситуацијата во која се наоѓаме, на земјава и е потребен ваков документ?
-Резолуцијата со црвените линии е исто толку неопходна како и Декларацијата на бугарскиот парламент од 10 октомври 2019 година. Билатералните односи се регулираат – прво – со добра волја и искреност. Лошото е што недостасуваат од обете страни. Повеќе сум склон да го обвинувам бугарскиот дел од политичката елита и заедничката комисија за ова. И од македонска страна има виновници и вина, без сомнение. Како бугарски државјанин, можам да барам да бидам соодветно претставен од бугарската страна, а граѓаните на С.Македонија ја имаат македонската одговорност. Затоа, јас инсистирам позицијата на Бугарија да се донесе во прифатлива форма што одговара на научните стандарди и на меѓународните односи. Само тогаш би имал право да ги критикувам моите македонски колеги и политичари.
Црвените линии од овој тип првично се сметаат за непријателство. Тие се барање. Очекување дека другата страна сторила или има намера да изврши дело. Резолуциите и декларациите од овој тип наликуваат на слоганот „Татковината е во опасност“, која ги мобилизира бугарските војници за војните во втората деценија на дваесеттиот век. Документи од ваков вид го откриваат токму тоа – јазикот на нормалната комуникација е напуштен, а на негово место се смири режимот на тврдоглавост. Резолуциите се сигнал дека позицијата ќе продолжи да биде одлучувачка, иако е јасно дека аргументите на разумот не се во прилог. Се плашам дека и тука бугарската страна прва го напушти значајниот тон и премина во режим на националистичка глупост, поттикната од националистичка партија, за која што Гуешево мора да продолжи, за да има државна граница за да може да работи со бугарско државјанство.
Истото важи и за македонските националисти, ако отпаднат Деве Баир, Делчево и Ново Село, тогаш предметната партија ги губи своите егзистенцијални основи. Таа само ќе мора да се затвори. Но, никој не сака неговиот личен банкомат трајно да пропадне, нели?
Овој вид рестриктивен документ е многу сличен на меморандумот на Српската академија на науките и уметностите за Косово во 80-тите години на минатиот век – текст на кој сега се гледа како на манифест на национализам што успева значително да му наштети на решавањето на проблемот. Непријатно е, но и денес Бугарската академија на науките прибегнува кон вакви пропагандни алатки, кои повторно го стабилизираат национализмот, наместо да го претвораат во научен предмет. Би сакал да потсетам дека БАН издаде мислење за ова прашање и објави цела книга со наслов „Бела книга за јазичниот спор со Северна Македонија“ – чиј текст искрено се срамам, иако сум вработен во научна институт во рамките на БАН. Сметам дека е срамота што Бугарската академија на науките зазеде позиција на национално-комунистички историски наратив, целосно заснована на непријателство и чувство дека некој сè уште им должи нешто на Бугарите заради проблеми од минатото. Време е да се навикнеме на фактот дека приказната не може да се уредува. Она што се случи ќе остане таму каде што е, и ние мора да се помириме со неговите факти и да ги лекуваме траумите од него. Без овој пристап, ние сме осудени да го репродуцираме истото уште долго време, како лош театар што се игра пред полуписмена публика.
Дали нејзиното евентуално усвојување во Собранието ќе значи и крај на надежите за решение со Бугарија?
-Усвојувањето на резолуцијата од Собранието на Северна Македонија не е драматичен настан. Ако заедничката комисија ја завршеше својата работа и ги ослабеше националистите од двете страни на границата, работите на Националното собрание ќе беа целосно неинтересни за двата народа. Напротив, заедно ќе се смеевме несоодветноста на нашите политичари. Се плашам дека бугарскиот инает во овој случај не прави ништо друго освен да ја зголеми довербата на Македонците во сопствените институции. Бидејќи таков документ веќе постои од бугарска страна, неговото појавување во Скопје не треба никого да изненадува или да плаши. Билатералните односи се развиваат во доволно лошо сценарио за да помислиме дека резолуцијата може да ги направи уште погорчливи. Со него ќе имаме уште еден фактор што ги блокира преговорите, но и без него ја имаме истата диспозиција на силите и аргументите.
Сепак, би сакал македонските политичари да не прават ваков чекор назад и да не го следат крајно негативниот пример на нивните бугарски колеги – да излезат од маѓепсаниот круг, затоа што барем една од страните треба да ја задржи разумноста. Бугарската страна неодамна започна да покажува желба за дијалог, но остануваат голем дел од слоевите на национал-комунистичката историографија и политика кон Македонија за време на доцниот комунизам.
Иако желбата за смирување на реториката и осудите на актуелната влада на говорот на омраза кон вашата земја, подмладокот на ВМРО-ДПМНЕ среде Скопје продолжува да говори за „татарски фашисти“ и „долгата гнасна бугарска рака“. Со оглед на секојдневното лиферување на вести за спорот, понекогаш и лажни, и поддршката која ја имаат во земјава, дали ја гледате партијата на Мицкоски како дестабилизирачки фактор и проблем во идните односи на двете земји?
-ВМРО-ДПМНЕ на Мицкоски, за жал, е подеднакво дестабилизирачко како и ВМРО на Красимир Каракачанов. Двете партии се огледални слики од двете страни на границата, правејќи си едни на други услуги. Кога министерката за надворешни работи на Бугарија, Екатерина Захариева се покажа дека не може да меморира и репродуцира дури и неколку кратки реченици за расправијата меѓу Бугарија и Северна Македонија, зборот започна да го зема Каракачанов. Тој инсистираше на тоа дека треба да се размислува за општата историја во бугарската мерка, што е – како што веќе споменавме – многу застарено и несоодветно за кое било современо научно гледиште. Според него, современата македонска државност е основана од Коминтерната и Тито, а нејзините први чекори треба да бидат поврзани со првиот состанок на АСНОМ на 2 август 1944 година. Тој механички ја присвојува целата историја на Македонија пред тој датум како бугарска. Според него, идеите за македонска автономија и држава пред и за време на Втората светска војна не постоеле. Историчари без посветеност на националистичките партии и идеологии кои сметаат дека историјата не прави посебни, дека минатото не дава никому право да го потиснува и понижува другиот.
Затоа не наоѓам ништо нелогично во младинската организација на ВМРО-ДПМНЕ, Бугарите да ги нарекува „Татари“ и да зборува за клишето за „фашистичкиот окупатор“. Тука е местото да се признае дека Бугарија навистина окупираше дел од Македонија за време на Втората светска војна. Во овој случај, не е важно дали локалното население се чувствува добро или лошо поради тоа. Не сите Бугари беа нацисти. Не сите што учествуваа во бугарската администрација не беа нацистички убедени.
Потсетувам дека на 21 февруари 1941 година, неколку дена пред приемот на Бугарија во Тројниот пакт, хетерогена група лидери на опозициските партии испрати барање до монархот, чија цел е владата да не го потпише веќе планираниот договор. Па, ова не се случува, но несомнено е дека Бугарите не биле на еден нацист. И денес тие не се до еден националист. Но, бугарската држава окупираше територии кои припаѓаат на друга држава, членувајќи во коалиција предводена од нацистичка Германија. Фактот е факт и не вреди да се искривува. Вистината ослободува. За да бидеме историски точни, мора да забележиме дека приемот на бугарските окупациони власти во Македонија не е ниту недвосмислен ниту ист со текот на времето. Бугарската армија беше пречекана како ослободител во големи делови на Источна Македонија. Дозволете ми да ве потсетам дека границите според Нејскиот мировен догвоор, дваесет години порано ги разделија селата и семејствата. Многумина не беа во можност да ги видат своите браќа и сестри. Некои дури и не знаеја дали нивните роднини се живи и здрави.
Ако бугарската страна денес инсистира на отворени невистини, со кое право очекуваме Македонецот да инсистира на историјата, како што можеме да ја видиме без националистички очила? Ако Бугарите им го ускратија правото на Македонците да имаат повеќе од половина век историја пред 1944 година, зошто тие да не се обидат да не одвратат од тврдењата за бугарската држава основана од Хан Аспарух? Бидејќи ние, Бугарите, пресековме дел од историјата на Македонците, зошто тие не одговараат со истото?
Затоа тврдам дека двете партии, кои тврдат дека се неосновано наследници на историското ВМРО, си даваат едни на други потребно гориво за да останат над површината на политичкиот живот, да не потонат. Штета, но цената на ова е превисока – двата народа толку блиску акумулираат горчина едни кон други. Вековните клишеа, наместо да бидат заменети со добрососедски односи, се конкретизираат на таков начин што во следните 2-3 децении ќе се гледаме со сомнеж и ќе се третираме себеси како непријатели, а не како природни сојузници и пријатели.
Министерот за надворешни работи, Стоев во виртуелна дискусија за приоритетите на словенечкото претседателство, пред некој ден изјави дека „довербата е изгубена помеѓу двете земји“. Наместо подобрување на реториката гледаме уште поголемо заострување од двете страни и решение не е на повидок. Каде, според вас, не води ваквиот наратив и дали ова ќе се претвори во уште еден 20-годишен спор за Македонија (налик тој со Грција) и „бришење“ на нови десетици генерации млади поради „волјата на посилниот?“
-Наспроти позадината на генерално лошите односи меѓу Софија и Скопје. Деновиве првпат слушнавме вистински влогови за дискусија: да се запре јазикот на омраза во македонските медиуми и учебници, да се обезбедат правата на луѓето во Северна Македонија кои се чувствуваат бугари . Ако ова беше политичката мешавина на Бугарија од самиот почеток, ќе заборавевме на преговарачкиот процес одамна, бидејќи тој ќе заврши успешно. Да, реалниот разговор е – прво – за сегашноста. Има смисла да се отворат нови можности и да се обезбеди нормален живот за луѓето. Министерот Стоев сподели дека двете земји ја отежнувале нивната комуникација, создадени се голем број проблеми од двете страни. Наспроти ова, искра надеж се чинеше: разговор за сегашноста. Јас сум историчар, за мене минатото не е безначајно, но репресивниот пристап кон него не е прифатлив. Вчера проф. Драги Ѓеоргиев изјави дека идејата за споделена приказна не е проблематична, туку само разбирањето на поимот од неговите бугарски колеги. Го делам ова гледиште и тврдам дека чекорот што треба да се направи во никој случај не е голем. Македонските колеги се подготвени професионално да зборуваат за историјата. На многумина од нив им е јасно дека Гоце Делчев е етнички Бугарин и политички Македонец. Тие добро разбираат дека Бугарите не се Татари, ниту ние сме фашисти денес, иако Бугарија некогаш беше дел од коалицијата предводена од нацистичка Германија.
Се плашам дека навистина изгубивме цела генерација во спорови што, на крајот, се надевам дека ќе бидат бесмислени. Сегашните граѓани на С. Македонија пораснаа мислејќи дека нивните соседи од другата страна на Осогово се луѓе на кои не треба да им се верува. Ова е навистина загрижувачко. Загрижен сум и за фактот дека дури и ако Бугарија сега се изјасни дека го укинува ветото, за Македонците ќе останеме предавници, силувачи, лошонамерници. Сите дефиниции што добро се вклопуваат во приказната за племето Татари и фашистичкиот окупатор. Не сакам да ја преземам вината за оваа ситуација, јас самиот поддржувам сосема поинаква позиција, но ќе мора да работам за да ја намалам штетата од бескрупулозната бугарска позиција, која – повторувам и сакам да звучи јасно – служи на националистичка партија чиј водач заработува добри пари од спорот. Оваа партија прави уште една работа: го поттикнува македонскиот национализам од времето на Тито, го поддржува својот колега во Скопје, но им нанесува огромна штета и на Бугарите и на Македонците. Нема да кажам дека го повторуваме грчкото сценарио. Вакви неволји на Балканот не се случуваат за првпат. Наше е да бидат последни.
Н.П.