Иако САД, заедно со некои европски земји, беа лидери во иницијативата за ослободување на Европа од зависноста од руските извори на енергија – уште пред почетокот на руската инвазија на Украина, а особено после тоа – факт е дека САД и некои други земји во Европа и светот и понатаму се делумно зависни од Русија за енергија, и тоа кога станува збор за нуклеарната енергија.
Како што пишува „Њујорк тајмс“, во еден објект со големина на Пентагон лоциран во Апалачката долина во источниот дел на Соединетите Американски Држави, илјадници празни дупки се обложуваат на голиот бетонски под, а само во 16 од нив се сместени центрифугите кои збогатуваат ураниум, претворајќи го во клучна состојка што управува со нуклеарните централи. Но и тие 16 сега се во мирување.
Ако во секоја од нив се постави центрифуга и кога ќе бидат ставени во функција, таа централа би можела да ги извлече САД од тешката ситуација која има импликации за војната во Украина и американската транзиција од фосилни горива кон чиста енергија. Имено, американските компании моментално и плаќаат околу една милијарда долари годишно на руската државна нуклеарна агенција Росатом за гориво кое произведува повеќе од половина од енергијата без емисија на штетни гасови во САД.
Тоа е еден од најзначајните преостанати текови на пари од САД во Русија и продолжува и покрај огромните напори на американските сојузници да ги прекинат економските врски со Москва. Плаќањата за збогатен ураниум се вршат во филијалите на Росатом, кој е тесно поврзан со рускиот воен апарат.
Американското потпирање на нуклеарната енергија само ќе расте бидејќи целта е да се намали зависноста од фосилните горива, додека во исто време ниту една компанија во американска сопственост не збогатува ураниум. Соединетите Држави некогаш доминираа на тој пазар, сè додека спојот на историски фактори, вклучително и Русија-САД за купување збогатен ураниум, дизајниран да ја промовира руската мирољубива нуклеарна програма по распадот на Советскиот Сојуз, и дозволи на Русија да освои половина од светскиот пазар. И САД целосно престанаа да збогатуваат ураниум.
Русија најевтиниот производител во светот
САД и Европа во голема мера престанаа да купуваат руски фосилни горива како дел од санкциите поради руската инвазија на Украина, но изградбата на нов синџир на снабдување со збогатен ураниум ќе потрае со години и ќе бара многу повеќе владини средства отколку што е моментално на располагање.
Тоа што веќе споменатиот огромен објект во Пикетон, Охајо е речиси празен повеќе од една година откако Русија ја започна војната во Украина, е доказ за тешкотиите. Околу една третина од збогатениот ураниум што се користи во САД денес сè уште се увезува од Русија, која е најевтиниот производител во светот. Најголем дел од остатокот од увозот доаѓа од Европа, а најмалиот дел е произведен од британско-холандско-германски конзорциум кој работи во САД. Околу десетина земји ширум светот зависат од Кремљ за повеќе од половина од збогатениот ураниум.
Компанијата која управува со фабриката во Охајо вели дека би можело да потрае повеќе од една деценија за да се произведат количини кои би биле конкурентни на Росатом. Руската нуклеарна агенција исто така беше ангажирана во Украина за да ја контролира нуклеарната централа Запорожје, најголемата во Европа, која е под руска окупација и која ги зголеми стравувањата дека битката за неа може да доведе до истекување на радиоактивен материјал или дури и до нуклеарна фузија.
„Не треба да бидеме заложници на нации кои не ги делат нашите вредности, но тоа е она што се случи“, рече сенаторот Џо Манчин Трети, демократот кој го предводи Комитетот за енергетика на Сенатот. Манчин е спонзор на американскиот нацрт-закон за обновување на збогатувањето, кој ќе промовира федерални субвенции за индустријата што САД ја приватизираа кон крајот на 1990-тите.
Зависноста од нуклеарната енергија, исто така, ги прави сегашните и идните нуклеарни централи на САД ранливи на руското замрзнување на продажбата на збогатен ураниум, што според аналитичарите е многу замислива стратегија за рускиот претседател Владимир Путин, кој често ја користи енергијата како геополитичка алатка – па дури и оружје.
Во меѓувреме, војната влезе во својата втора година и не и се гледа крајот, Вашингтон покажа малку умешност во иницирањето збогатување ураниум дома, а милијарди долари потенцијално федерално финансирање се заглавени во бирократија.
„Необјасниво е повеќе од една година откако Русија ја нападна Украина, се чини дека администрацијата на Бајден нема план да стави крај на оваа зависност“, рече Џејмс Креленштајн, директор на GHS Climate, консултантска компанија за чиста енергија.
„Можеме да ги елиминираме речиси сите американски зависности од руското збогатување со завршување на фабриката за центрифуги во Охајо“, посочува тој.
Како САД се исфрлија од игра
Американската централа за центрифуга во Охајо, исто така, би била важна за производство на друга, поконцентрирана форма на збогатен ураниум од суштинско значење за развој на помали, побезбедни и поефикасни реактори од следната генерација. Милијарди долари во федерални развојни фондови се инвестирани во оваа еволуција на нуклеарната енергија, која се развива со децении, а сепак во САД, реакторите од следната генерација се уште се во фаза на дизајнирање.
Американската компанија TerraPower, основана од милијардерот Бил Гејтс, мораше да го одложи отворањето на објектот што можеше да биде првата американска нуклеарна централа од нова генерација, делумно поради тоа што вети дека нема да користи руски збогатен ураниум. Објектот на компанијата ќе биде изграден на местото на електрана на јаглен во далечниот Кемерер, Вајоминг, која ќе биде затворена во 2025 година. TerraPower вети вработувања и преквалификација за сите работници на електрани на јаглен. Но, доцнењето остави некои во Кемерер збунети.
Пикетон и Кемерер, градови со околу 2.400 жители лоцирани во американската „земја на јаглен“, се надеваат дека оваа криза со која се соочува американската влада ќе се претвори во благодет за нивните економии.
Потпирањето на Америка на странски збогатен ураниум ги одразува нејзините конкурентски недостатоци во микрочиповите и клучните минерали што се користат за производство на електрични батерии, две суштински компоненти на глобалната енергетска транзиција.
Но, во случајот со збогатувањето ураниум, САД порано имаа предност и решија да се откажат од тоа. Во 1950-тите, кога нуклеарната ера почна сериозно да се загрева, Пикетон стана дом на една од двете масивни капацитети за збогатување ураниум, користејќи процес наречен гасна дифузија.
Во меѓувреме, СССР разви центрифуги како дел од тајната програма, потпирајќи се на тим германски физичари и инженери заробени при крајот на Втората светска војна. Советските центрифуги се покажаа како енергетски 20 пати поефикасни од дифузијата на гас. Така, до крајот на „Студената војна“, САД и Русија имаа приближно еднакви капацитети за збогатување, но и големи разлики во трошоците за производство.
Во 1993 година, Вашингтон и Москва потпишаа договор наречен „Мегатони во мегавати“, според кој САД купуваа и увезуваа голем дел од огромното количество руски ураниум произведен за оружје, кој потоа беше исцрпен за употреба во електрани. Ова им овозможи на САД да добијат евтино гориво, а Москва да добие готовина, и сето тоа се сметаше за гест на деескалација на непријателствата. Но, исто така, ја уништи профитабилноста на американските наеднаш неефикасни капацитети за збогатување, кои на крајот беа затворени, и наместо да инвестираат во модернизирани центрифуги во САД, сите администрации продолжија да купуваат збогатен ураниум од Русија.
„Добро зборуваат, но се целосно неспособни“
Објектот за центрифуга во Пикетон, управуван од Centrus Energy, се наоѓа во рамките на старата постројка за дифузија на гас. Изградбата со својот полн потенцијал, според проценките на Centrus, би овозможила отворање на илјадници работни места и би можела да произведе видови збогатен ураниум потребни во сегашните и новите нуклеарни постројки. Во отсуство на производство таму, погоните како TerraPower ќе мора да бараат странски производители, како што е Франција, која може да биде политички поприфатлив и посигурен снабдувач од Русија, но исто така ќе биде и поскап. TerraPower се гледа себеси како составен дел од постепеното исфрлање на фосилните горива.
Од друга страна, американското Министерство за енергетика проценува дека за да се постигне американското ветување за намалување на емисиите ќе биде потребно повеќе од двојно зголемување на капацитетот на нуклеарната енергија. Без американска конкуренција во постројките за збогатување и следната генерација, претставниците на TerraPower и Centrus велат дека јазот меѓу Вашингтон и неговите ривали само ќе се зголемува, бидејќи Русија и Кина особено ќе напредуваат и ќе добијат долгорочни нуклеарни договори со земји на кои САД исто така сакаат да им се додворат.
„Администрацијата беше многу гласна во врска со користењето на американската технологија за да помогне во постигнувањето на нејзините геополитички цели, како и брзината со која треба да се движи за справување со климатските промени“, рече Џеф Навин, директор за надворешни односи на TerraPower. „Но, нивната неспособност да го придвижат овој фундаментален процес напред во толку долга временска рамка е збунувачки“.
Оваа недела, Министерството го издаде долгоочекуваното нацрт-барање за предлози за зголемување на домашното збогатување ураниум, особено за објекти како TerraPower. Кетрин Хаф, помошник секретар на Одделот за нуклеарна енергија, рече дека нацртот е „важен чекор“ за ставање крај на „потпирањето на Америка на Русија“.