Одлуката на американскиот претседател Доналд Трамп да ја замрзне американската странска помош испраќа шокантни бранови низ Источна Европа, при што продемократските организации, независните медиуми, граѓанското општество и локалните власти се обидуваат да врзат крај со крај во регионот кој честопати е растргнат меѓу Истокот и Западот.
Стејт департментот на САД соопшти дека 90-дневното замрзнување има за цел да ги намали непотребните трошоци и да ги блокира таканаречените програми „волчица“ за да се разоткријат активностите финансирани од САД кои се спротивни на националните интереси додека Трамп агресивно ја следи неговата агенда „Америка на прво место“. “, пишува Гласот на Америка.
Клучна помош за источноевропските земји
Од 1990-тите, УСАИД инвестираше неколку милијарди долари во земји како Молдавија, Србија, Албанија, Косово и Босна и Херцеговина, кои имаат аспирации да се приклучат на Европската унија. Во тие земји, парите на УСАИД промовираа демократски институции и реформи, помогнаа проекти за инфраструктура и енергетска безбедност, ги зајакнаа бизнисот и економијата и поддржаа значителен број невладини организации и независни медиумски платформи.
Агенцијата вели дека го приспособува пристапот кон уникатните предизвици и можности на секоја земја. Големите ефекти од замрзнувањето на помошта на УСАИД во различни сектори нагласуваат колку се клучни средствата за регионот.
Иако Србија доби статус на кандидат за членство во ЕУ во 2012 година, таа е и клучен сојузник на Русија и Кина во Европа. За време на владата на популистичкиот претседател Александар Вучиќ, реформите во областите како што се зајакнувањето на владеењето на правото и борбата против корупцијата беа бавни, а суспензијата на УСАИД може дополнително да го забави напредокот.
„Во моментов имаме проект на УСАИД за јавно финансирање. Обука за локални НВО за мониторинг на јавните финансии. Ова сега е на чекање“, изјави за АП Немања Ненадиќ од организацијата Транспаренси Интернешнл во Србија.
Ситрим Дервишоли, извршен директор на Косовското здружение за изградба на префаб, вели дека суспендираните средства на УСАИД негативно ќе влијаат на способноста на нејзиното здружение да обезбеди техничка помош за компаниите на кои им е потребно професионално образование и обука, како и пристап до грантови.
„Косово, како и нашето здружение, зависи од странската помош, главно од американската помош, така што навистина се надеваме дека оваа мерка ќе биде укината по 90 дена“, рече таа.
Сафет Герјалиу, независен економски аналитичар во Косово, исто така смета дека замрзнувањето на УСАИД може да има многу негативно влијание врз иднината на земјата, што ќе влијае на сè, од владата до приватниот сектор и образованието.
„Верувам дека влијанието е многу лошо, бидејќи овие мерки доаѓаат во исто време кога Косово е под санкциите на Европската заедница“, рече тој.
Брисел замрзна дел од средствата за Косово во 2023 година по серијата конфликти со српските малцинства.
„Не е претерување да се каже дека демократијата постои во Молдавија, делумно благодарение на американската финансиска поддршка“, рече во изјавата Валериу Паса, претседател на истражувачкиот центар „WatchDog“ со седиште во Кишињев. Тој додаде дека Америка може да има корист доколку Молдавија е подемократска и развиена, со што ќе се погрижи да не се претвори во руска или кинеска колонија.
Влијанието на намалувањето на помошта врз независните медиуми
Мерката се проценува дека ќе влијае на десетици независни медиуми во повеќе од 30 земји, според Европската федерација на новинари со седиште во Брисел, или EFJ.
Маја Север, претседател на ЕФЈ, ги покани потенцијалните донатори да ја пополнат празнината.
„Европската унија и другите донатори не можат да ги остават новинарите кои се најдобриот бедем за одбрана на владеењето на правото и демократијата во земјите каде што се загрозени“, рече Север.
За време на 90-дневната пауза, релевантните секретари и агенции на САД се обврзани да го разгледаат нивното финансирање од странство и да утврдат дали помошта ќе биде продолжена, изменета или целосно прекината, во согласност со наредбата на Трамп.
Ниту Стејт департментот ниту УСАИД не одговорија на барањата на Гласот на Америка за коментар.
Страв од растечкото влијание на Русија и Кина
Источна Европа долго време е геополитичко бојно поле каде надворешнополитичките интереси на Запад често се судираат со оние на Москва или Пекинг. Многумина стравуваат дека крајот на американските фондови може да ги разоткрие сојузниците на Вашингтон и да создаде вакуум што неговите непријатели со задоволство би го пополниле.
„Во случајот со Молдавија, поддршката од странските донатори е од витално значење за балансирање на медиумската средина. Многу телевизиски мрежи и медиумски институции се финансирани од Русија, па затоа мора да има противтежа. Ова е ситуација без преседан, но се трудиме да не паничиме“, вели Оксана Градкенко, директорка на независната медиумска платформа Moldova.org.
Градкенко оваа недела промовираше онлајн кампања на Партеон, која доби 135 нови претплатници за два дена, што треба да ги покрие платите на тим од 16 луѓе на нејзината платформа до март.
„Не очекувавме дека тоа толку сериозно ќе влијае на Молдавија, бидејќи мислевме дека ќе има само делумно намалување на средствата. Свесен сум колку зависи Молдавија на американските фондови, не само на невладините организации и медиумите, туку и на локалните општини, јавните институции, ова е шок за сите“, изјави таа за Асошиејтед прес.
Американските фондови помагаат за следење на изборите
За Здружението Промо-ЛЕКС, долгогодишна невладина организација за заштита на демократијата и човековите права во Молдавија, фондовите на УСАИД се од витално значење бидејќи сочинуваат околу 75-80% од нејзините проекти, кои вклучуваат набљудување на изборите, политичко финансирање и парламентарен надзор.
„Сите активности финансирани од УСАИД се ставени во мирување. Без непосредна алтернативна поддршка, овие клучни активности можеби нема да продолжат со истиот обем или ефикасност. „Со оглед на руското мешање во минатото, преку незаконско финансирање на кампањата, политичка корупција и дезинформации, нашата набљудувачка мисија е од суштинско значење за да се обезбеди изборна транспарентност“, рече Џон Маноле, извршен директор на здружението.