Трилатералниот договор меѓу Косово, Албанија и Хрватска не е само симболичен гест, туку претставува стратешка реконфигурација на безбедносната архитектура на Западен Балкан, целосно усогласена со целите на НАТО и неговите западни сојузници. Регионот има турбулентна историја обележана со конфликти во изминатите децении и во моментов повторно се соочува со зголемени тензии и хибридни закани. Овие предизвици првенствено се поврзани со амбициите на Србија, која отворено поддржана од Русија, постојано применува хибридни тактики за да ги дестабилизира соседните земји, како што покажаа неодамнешните настани во северно Косово и нападите врз критичната инфраструктура, вели во разговор за „Локално“, косовскиот експерт за безбедност, Гуракуч Кучи за ситуацијата во регионот по најавите за договори за соработка и формирање неофицијални „воени сојузи“ меѓу дел од земјите.
Според него, генералниот секретар на НАТО, Марк Руте, за време на неговите посети на Косово и Сараево, јасно стави до знаење дека ерата на толерирање на дестабилизирачки политики е завршена.
-Повикувајќи се директно на историските трауми од војните во 1990-тите, Руте упати силно предупредување до Белград дека секој обид за повторување на историјата ќе се смета за акт на агресија. Во овој контекст, договорот Косово-Албанија-Хрватска треба да се толкува како координиран и рационален одговор кој има за цел да испрати јасна порака до Србија дека регионот е заштитен од евроатлантската безбедност и дека сите дестабилизирачки дејства нема да останат без одговор. На практично ниво, алијансата нема за цел да ја изолира Србија, туку да обезбеди нова рамнотежа на силите што одвраќа каков било политички или воен авантуризам во регионот. Тоа е пресметан чекор што ја покажува посветеноста на земјите-учеснички за зачувување на мирот и стабилноста, а истовремено ја одржува вратата отворена за другите регионални држави кои ја делат истата визија за стабилност и евроатлантска интеграција, посочува соговорникот.
Тој е дециден дека овој договор е директно поврзан со зголемените тензии во регионот и служи како одговор на упорните дестабилизирачки политики на Србија и Република Српска.
-Иако Руте, јасно изјави дека Алијансата интензивно работи на намалување на тензиите, Србија и Република Српска постојано покажаа дека предупредувањата од меѓународната заедница не биле доволни за да ги одвратат од спроведувањето на нивната регионална стратегија, вообичаено наречена „Српски свет“.
Посетата на поранешниот директор на ЦИА на Србија, Босна и Косово, заедно со континуираните меѓународни предупредувања, не го одвратија Белград да ја задржи соработката со Русија. Дури и по санкциите на САД врз компанијата НИС со намера да ја спречат Србија да набави руска нафта, Белград ја заобиколи мерката со продолжување на снабдувањето со помош на Унгарија – нагласувајќи ја нејзината решеност да ги зачува стратешките врски со Москва, посочува Кучи.
Во исто време, додава тој, Србија доживува зголемен внатрешен политички притисок.
-Претседателот Александар Вучиќ се соочува со масовни антикорупциски протести, додека лидерот на Република Српска, Милорад Додик, е под правна контрола. Во овој контекст, и двајцата лидери ја интензивираа регионалната тензија како тактика за зачувување на моќта и оттргнување на вниманието од внатрешните прашања, отворено загрозувајќи ја стабилноста во Косово, Босна и Херцеговина, Македонија и Црна Гора.
Трилатералниот договор Косово-Албанија-Хрватска станува уште позначаен во светлината на неодамнешните напади во северно Косово, вклучително и терористичкиот напад во Бањска и нападите врз критичната инфраструктура Ибер-Лепенц во Звечан. Овие инциденти се конкретен доказ за хибридната војна што Србија ја води во регионот, што значително ја зголемува загриженоста за регионалната безбедност. Понатаму, континуираното мешање на Србија и Русија во изборните процеси низ земјите од Западен Балкан дополнително ја зајакнува потребата за координиран стратешки одговор.
Во оваа рамка, Белград се чувствува особено погоден бидејќи договорот јасно го ограничува неговиот простор за маневрирање и испраќа недвосмислена порака дека меѓународната заедница – особено НАТО – повеќе нема да толерира повторување на 1990-тите, оценува косовскиот експерт.
Околу отсуството на Македонија од првичниот трилатерален договор, Кучи смета дека се должи на стратешки размислувања, а не нужно поради перцепирани „просрпски“ владини политики.
-Вообичаено е таквите воени иницијативи да започнат со помала група земји за да се избегнат силни дипломатски реакции или агресивна реторика од трети земји како Србија или Русија. Во овој конкретен случај, поширокиот сојуз на самиот почеток можеше да послужи како изговор за пропагандата што Србија и Русија често ја користат за поттикнување на тензии и поларизација.
Покрај тоа, како формална членка на НАТО, Македонија е веќе дел од евроатлантската безбедносна структура и не се соочува со итна стратешка потреба веднаш да се приклучи на секој регионален договор. Сепак, врз основа на изјавите на официјални лица по потпишувањето на договорот, очигледно постои потенцијал за проширување на „сојузот“ во иднина, вклучувајќи ги Македонија и Црна Гора.
Стратешки гледано, Македонија зазема сложена позиција која бара посебна дипломатска грижа. Со оглед на нејзината внатрешна политичка кревкост и етнички предизвици, честопати е принудена да игра понеутрална и повнимателна улога во регионот. Оваа неопходна неутралност не треба да се толкува како просрпска ориентација, туку како стратешка рамнотежа во многу деликатен регионален контекст, заклучува Кучи.
Н.П.