Македонска офанзива за признавање на Македонската Православна Црква – Охридска архиепископија (МПЦ-ОА), откако политичкиот врв во земјава упати повици до поглаварот на Цариградската патријаршија Вартоломеј, во кои посочуваат дека православниот народ во земјава заслужува црковна независност и автокефална Црква.
„Го почитуваме сето она што е одредено од меѓународните договори и состојби. Но, бараме да бидеме слободни и црковно во рамките на границите на нашата земја и нашите архиереи да сослужуваат со архиереите од сите православни цркви во светот“, наведе премиерот на земјава, Зоран Заев во писмото упатено до Вартоломеј.
Шефот на државата, Стево Пендаровски пак смета дека православните граѓани на земјва треба да бидат еднакви со останатите православни христијани во светот.
Во писмото до Вартоломеј, Пендаровски го извести првиот епископ во православниот свет дека Македонија решила да ја остави зад себе историјата и бара признавање на црквата.
„Би сакал да упатам барање до Вашата Светост да го уважи повикот на нашиот благочестив народ и на нашата Црква, да го употребиле своето апелационо право, со што нашите сограѓани од православна христијанска вероисповед, конечно ќе ја добијат можноста да бидат еднакви со сите останати православни христијани во светот“, се вели во дел од писмото.
Македонската православна црква – Охридска Аехиепископија ги пофали повиците до вселенскиот партијарх Вартоломеј преку кои се бара устоличување на статусот на МПЦ-ОА.
Отецот Тимотеј, митрополитот дебарско-кичевски, го поздрави потегот и дополнил дека Вартоломеј во Цариград заговара средба на претставници од СПЦ и МПЦ кога ќе се создадат услови за тоа. Тимотеј соопштил и дека се воделе онлајн конференции, но деталите се чуваат во тајност.
Сепак, Српската православна црква (СПЦ) со години го блокира признавањето на Македонската православна црква.
Слободан Саџаков, професор по филозофија на Универзитетот во Нови Сад, за офанзивата на премиерот Зоран Заев и претседателот Стево Пендаровски за признавање на МПЦ вели дека тоа е всушност, стар стремеж на македонските власти во врска со идејата за давање автокефален статус на МПЦ.
– Би сакал да потсетам дека на почетокот на 2020 година, патријархот Вартоломеј имаше средба со премиерите Спасовски и Заев во Истанбул. Потоа, патријархот покажа разбирање за незадоволството што постои во Македонија во врска со моменталната позиција на МПЦ и навести чекори кон нејзино менување. Точно, ништо не беше кажано во форма на ветување, ниту беа дадени одредени рокови. Овој нов обид на Заев и Пендаровски очигледно има за цел интензивирање на процесот. Ова е очигледно е сегмент од политиката на градење на државата на македонската влада, иако останува под знак прашалник дали секуларната влада треба да се занимава со вакви прашања или да ја остави на т.н. верски живот, односно договор на црквите, вели Саџаков во изјава за Локално.
Смета дека факт е дека огромен број верници на територијата на Република Македонија припаѓаат на Македонската православна црква, а не на другите цркви, па затоа е нормално дека во рамките на овој голем немир во православниот свет, кога дојде до автокефалност на украинската црква, државниот врв сака да се реши статусот и на Македонската православна црква.
– Ова е посебен момент во рамките на Православието, каде што одредени цркви сакаат да го решат својот статус, а тоа е поврзано, пред сè, со автокефалноста. Тоа е доказ за исполнетост во православниот свет. Впрочем, станува збор за повеќедецениската желба што постои во Македонија нивната православна црква да не биде екскомуницирана и во недефиниран статус, вели професорот.
Во однос на тоа дали посредувањето на Вселенскиот патријарх Вартоломеј ќе донесе нешто ново во односот меѓу СПЦ и МПЦ, Саџаков вели дека големото прашање е каква ќе биде медијацијата, односно каква е подготвеноста на патријархот да направи нов радикален чекор каков што е тој во однос на давање автокефалност на украинската православна црква.
– Позициите на СПЦ и МПЦ се многу далечни веќе подолго време. Ако таа се покоруваше на желбите на МПЦ, тоа несомнено ќе ја доведе Цариградската патријаршија во директен судир со СПЦ. Исто така, би сакал да потсетам дека патријархот Вартоломеј неодамна ги отфрли барањата на Црногорската православна црква (која има сличен статус како МПЦ), што исто така негува надеж дека во новонастанатата ситуација, по настаните во Украина, може да добие автокефалност. Декларативно, Вартоломеј покажа многу поголемо разбирање за МПЦ отколку за црногорскиот персонал, но тешко е да се каже дали тој ќе преземе одредени конкретни чекори во блиска иднина за промена на својата позиција. Тој исто така, до одредена мерка, ќе мора да ги има предвид ставовите на грчката православна црква, која, како што е познато, не изгледа премногу поволно за автокефалноста на МПЦ заради познатата напнатост меѓу Грција и Македонија, како и името „македонска“ црква. Прашањето е како ќе се реши овој проблем, откако државата го смени името во Северна Македонија, посочи професорот Саџаков.
Покрај тоа, продолжува тој, во рамките на православниот свет, се води интензивна борба за моќ, за поголема репутација. Токму таа постојана напнатост постои помеѓу Руската православна црква, која, од една страна, има најмногу верници, и од друга страна, Вселенската патријаршија, која е прва меѓу еднаквите.
– Тој конфликт ескалираше и сега имаме раскол во православниот свет, а СПЦ застана на страната на РПЦ во настаните поврзани со украинската православна црква и со тоа ги влоши односите со патријархот Вартоломеј. Значи, големото прашање е колку СПЦ е заинтересирана да посредува во преговорите за автокефалноста на МПЦ. Откако СПЦ беше сместен во логорот на Руската православна црква, се чини дека СПЦ веќе не се грижи толку за мислењето или надлежноста на Вселенската патријаршија. Ова дополнително ќе го комплицира прашањето за автокефалноста на МПЦ, смета Саџаков.
За тоа дали СПЦ е спремна за дијалог со МПЦ, професорот вели дека нема навестувања за слично нешто.
– Последното што беше речено по тој повод беше она во Парламентот на СПЦ (2019) кога беше објавено дека е потребен дијалог, но дека не треба да се менува ставот за решението да се гледа на „автентична канонска основа“, што во толкувањето и долгата практика на СПЦ значи дека автокефалноста може да биде одобрен само од „мајката црква“, во овој случај СПЦ. Имајќи го предвид повеќедецениското „тапкање во место“ на овој процес, македонската црква секако е позаинтересирана за „прескокнување“ на Српската православна црква и дека, слично на украинскиот случај, автокефалноста се добива директно од Вселенскиот патријарх Вартоломеј, истакна Саџаков.
Верскиот аналитичар Жељко Ињац по повод офанзивата на Заев и Пендаровски, вели дека во модерно време, црковните прашања се секогаш споредни прашања за сите политичари и тие се решаваат „само кога немаат што друго да му понудат на народот“.
– Ми се чини дека во случајот на Заев и Пендаровски, чии политички резултати не воодушевија добар дел од северномакедонската нација, ова е фаќање за сламка. Кога помалку од 10% од националното малцинство во една земја ги утврдува клучните прашања и политичката насока, логично е мнозинството да биде незадоволно. Со поставувањето на ова тешко прашање, Пендаровски и Заев веројатно само сакаат подобро да го позиционираат својот рејтинг, без прекумерна желба за реално решавање на ова прашање, како и да ги остават настрана горливите прашања, пред се на економијата, но и некои скандали како прислушувањето и слично, истакна Ињац за Локално.
Смета дека овие барања на политичкиот врв доаѓаат поради дневната политичка состојба во самата држава Северна Македонија и барањето на Албанците премиерското место да им припаѓа, и дека ако не е така, државата ќе влезе во политичка криза.
– Деновиве имавме можност да го видиме јавниот израз на територијалните претензии на албанскиот премиер Еди Рама, кој на својот Фејсбук профил објави дека кањонот Лешница е прекрасен дел од Албанија. Албанскиот фактор, кој досега беше силно поддржан од Западот, практично ја зазеде државата Северна Македонија, а Македонците, како мнозинско население, се најдоа како заложници на сопствената држава. Актуелните политичари ја покажаа својата неспособност да се спротивстават на ваквото наметнување на Албанците, и тоа сигурно ќе предизвика незадоволство на долг рок, кое ќе се залага на следните избори за политичката опција што е повеќе посветена на македонските национални интереси. Друг фактор се Доналд Трамп и Вашингтонскиот договор, кои покажаа ресетирање на односите на Америка со Србија на штета на Албанците од Косово и Метохија. Србија повторно станува важен фактор во регионот, можеби не толку многу политички, но секако и економски. Ова е веројатно последниот момент да се лобира за патријархот во Истанбул, да се обиде да обезбеди признавање на црквата во Северна Македонија, но ваквото лобирање може да има катастрофални последици, посочува верскиот аналитичар.
На прашање што би променило генерално признавањето на МПЦ-ОА, Ињац смета дека „сегашната ситуација е тажна, откако на православниот народ во Северна Македонија му е одбиено единството со сите православни народи преку една црква поради расколот.
– Расколите се најболните настани во црквата. Тие се тешки за надминување и можат да траат долго, а некои никогаш не се ослободуваат од тоа. Искрено ми е жал за христијанскиот православен народ. Од сите јужни Словени, Македонците се најискрено најцрковниот народ. Од друга страна, треба да се признае дека во Северна Македонија има канонска црква ПОА предводена од Јован Вранишковски и дека верниците кои навистина сакаат да бидат во единство со сите православни во светот, особено евхаристиското единство, можат да го постигнат тоа. Се разбира, ова не е лесно бидејќи ПОА не е политички подобна и често е мета на властите. Иако оваа сегашна влада, мора да се признае, не покажа интерес за прогон на ПОА, како претходната националистичка. Промената може да се случи само кога оние фактори што доведоа до поделба ќе го изгубат интересот за Балканот и особено за Македонија. Да не се лажеме, поделбата не дојде како резултат на омраза меѓу Србите и Македонците, Српската православна црква, од своја страна, и даде на црквата во Македонија широка автономија, што всушност е првиот чекор кон автокефалноста, но беше во интерес на странските фактори да не го решаваат ова прашање позитивно отколку да предизвика конфликт меѓу Србите и Македонците што ќе трае што е можно подолго за да се запомни и со тоа да создаде непријателство помеѓу овие два блиски народи, истакна тој.
За посредството на патријархот Вартоломеј во случајот на црквата, како што е желбата на премиерот Заев и претседателот Пендаровски, Ињац тврди дека тоа може да донесе само проблеми и на Србите и на Македонците.
– Видовме дека во случајот на неговото посредување во Украина, кога тој ги прогласи расколниците за црква, затоа денес тие се одделуваат од Вартоломеј и повторно формираат раскол. Секако, треба да се признае дека Вселенскиот патријарх не сакаше да му даде вистинска автокефалност на тој дел од украинските расколници, туку да ги стави под негова контрола. Ова се докажува со точките на таканаречениот томос, според кој Украинците добиваат само измислена автокефалност, додека вистинската моќ му припаѓа на патријархот во Истанбул. Ако Вартоломеј реши да го реши македонскиот раскол и има многу шанси писмото што Пендаровски, наводно, му го испратил на Вартоломеј да биде напишано во Истанбул на Фанар, затоа што тој споменува „прерогативи“ и слични нео-теолошки измислици што Фанарите ги доделиле на сопствениот срам и штета на целото православие, тогаш македонскиот народ ќе се најде во полоша положба отколку што е денес. Исто така ќе влезе и во поголем конфликт со Србите, што не е во негов интерес во моментов. Во реалноста, Србите се единствените од соседството кои немаат претензии кон Македонија, додека сите други тоа отворено го покажуваат, смета Ињац.
Додава дека ова прашање може да предизвика и нови поделби во православието, на пример помеѓу Српската црква и Вселенската патријаршија и дека признавањето на автокефалноста на црквата во Северна Македонија од страна на патријаршијата во Истанбул би било мешање во внатрешните работи на СПЦ и дефинитивно би ја турнало Српската православна црква во посилна прегратка на Руската црква, што не одговара на Западот во овој момент.
– На крајот, ако Истанбулскиот патријарх Вартоломеј го стори тоа, ќе добиете ограничена автокефалија како онаа во Украина, но со уште помалку права и слободи. Вие буквално би станале Цариградски огранок во центарот на Балканот. Од друга страна, имате отворена врата во Српската православна црква за сите можни преговори и договори, истакнува верскиот аналитичар.
Смета дека нема потреба од дијалог меѓу МПЦ и СПЦ, бидејќи нема проблем меѓу Српската православна црква и православниот народ во Македонија.
– Дали некој им забранува на верниците од Македонија да се крстат и да се причестат и да се молат кога ќе дојдат во Србија? Не сум чул за таков случај. Нишкиот договор требаше да го продолжи дијалогот и да ги реши повеќето проблеми меѓу СПЦ и непризнатата МПЦ. Мнозинството од МПЦ го потпиша договорот, но поради политиката во регионот, странски фактор и двоумење на политичарите од Македонија, договорот никогаш не заживеа. Овој договор ги обезбедува сите услови за автономно функционирање на црквата во Македонија. За да се постигне автокефалност, таа прво мора да се врати во канонскиот поредок, а тоа не е можно без Српската православна црква. Токму тоа го сакаат некои на Запад „без Српската православна црква“ на штета и на Србите и на Македонците. За да се реши расколот, работите прво треба да се вратат во канонските струи, потоа советот ќе побара решение, истакна Ињац.
Додава дека Македонците не би биле први или последни да влезат во расколот од желба за автокефалност и на крајот да се вратат во својата матична црква, а потоа да добијат автокефалност.
– Српската православна црква е секогаш подготвена за дијалог, но со православните христијански браќа, а не со политички марионети со кои странците одредуваат што им е дозволено, а што не смеат. На крајот, Српската православна црква сака да им се излезе во пресрет на македонските браќа по сите прашања, но сè да биде во рамките на каноните, заврши аналитичарот од Србија.
Никола Поповски