Поранешниот француски премиер Лионел Жуспен рече еднаш “Да на пазарната економија, не на пазарното општество”.
Сите кои се обидуваат да разберат зошто популизмот го освојува САД и Велика Британија во поголема мера отколку многу други земји, веројатно се сеќаваат на неговите зборови. Ниту една од западните земји не се случила до таков степен на жртва на корисничката демократија како САД и Велика Британија.
Ние живееме за да јадеме. И иако има и далеку полоши ситуации, ние си плаќаме со тоа што забораваме за значењето на другите фактори – на пример, за вистинските вредности на либералната демократија.
Верата во сопствениот “маркетинг” станува за нас во непријател.
Момент на најголемо ароганција на Англо-американската демократија настапи во годините на владеење на Џорџ Буш помладиот по терористичките напади во САД во септември 2001 година Џорџ Буш со поддршка на Тони Блер најави дека со сила ќе извезува демократија на Блискиот Исток. Германија и Франција се откажаа, правејќи правилен избор, кој со годините изгледа уште повеќе разумен. Цинизмот со отфрлање на врхушките се зародил во Америка и Британија најмногу за време на војната во Ирак. Но тој падна на позадината на постоечкиот триумфализам во условите на англо-американскиот капитализам во текот на неколку децении.
За време на “револуцијата на Реган-Тачер” во почетокот на 80-тите години на дваесеттиот век двете сили зборуваат на англиски јазик , демократиите ги рестартираат своите машини на економски раст и ги потиснуваа стравувањата пред постојаното лоша состојба на економијата. Двете страни ги имаа сите основи да се нервираат во врска со ограничувањето на цените и немирите меѓу работниците кои се случија во претходната деценија. Факт е, се поправаше ситуацијата, а тие се прпелкаа. Во последните две-три децении во Лондон пристигнаа стотици илјади француски адвокати и финансиери. Многу Англичани беа протерани од својата престолнина поради премногу високите цени.
Како да ја одредиме цената на демократијата?
Франција сосе целата стагнација успеа да постигне повеќе отколку нејзините англосаксонски ривали – да се задржи над водата оние граѓани кои економијата ги остави зад грбот. Вработените мажи Французи во најславните денови на силите , се повеќе отколку вработените мажи Американци во иста возраст. Само до пред 10 години слична статистика би била незамислива. Нивото на нееднаквост на приходите во Франција е пониско отколку во САД и Велика Британија, кои со коефициентот Џини / показателот за степена на разслоеност на општеството според приходот / се меѓу лидерите.
Од земјите со развиена економија, влегуваат во ОЕЦД, само Мексико и Чиле , а ситуацијата е полошо отколку во САД. Она што е карактеристично за Франција, е карактеристично и за Германија, која во септември по се изгледа дека ќе ја изберат својата умерена влада. И Франција и Германија премногу доброја сфаќаат својата ранливост, за да подлегнат на искушението и да се лупаат во градите. Францускиот претседател Емануел Макрон планира да се одржи на пазарот на трудот со редица реформи во стил на Маргарет Тачер. Ова ќе се претвори во искушенија за поддршка на мнозинство во парламентот. На изборите за Националното собрание гласаа помалку од половина француски гласачи, што не е подобро од резултатите на попатните избори во САД. Една третина од населението на земјата на Емануел Макрон минатиот месец гласаше за неговата соперничка Марин Ле Пен и тука треба да се има предвид дека на претседателските избори одѕивот беше многу поголем .
Дури и ако Ангела Меркел победи лесно, Германија се приближува кон своите први по крајот на Втората светска војна / 1939-1945 година / избори, во кои крајнодесничарска партија која ќе надмине 5-процентна бариера ќе добие места во Бундестагот.
Но, тоа се далеку помали проблеми или поточно проблеми од друг тип, за разлика од оние кои стојат пред Америка и Велика Британија. Зошто тие се наоѓаат во далеку потешко положба?
Постојат три причини. Првата се состои во тоа што тие се фатија на сопствената риболовен стап и подлегнаа на влијанието на сопствената пропаганда. Ниту една друга земја не ја демонстрира својата меритократија така, како што тоа го прават САД и Велика Британија. При тоа тие се натпреваруваат една со друга, се борат за титулата најдобара страна на Западот по показатели по мобилност на населението по заработувачка во западниот свет.
Изненадувачки е дека во Америка во одреден степен е тешко да се помине во повисока профитабилен категорија отколку во Велика Британија, која е поделена на класи. Навистина, по коренита реорганизација, извршена во времето на Тачер / 1979-1990 година /, структурата на британското општество значително се изменила. Блескава Америка и посткласова Британија по овој најважен показател се најмалку флексибилните од западните општества.
Втората, англиското говорно подрачје елитно не веруваат во можностите на половина од својот народ. САД и Велика Британија се наоѓаат во власта на илузиите, што се однесува до улогата на дипломата за образование. Тие по навика мешаат присуството на диплома со квалификации. Оние кои немаат диплома, се сметаат за не-професионалци. Во Северна Европа ја разбираат разликата многу попрецизно. Во Германија се однесуваат со голема почит кон трудот. А во САД и Велика Британија поради отсуството на високото образование човек се претвора во губитник.
Не е случајно што токму најмногу необразовано , и најмногу ги презираат, луѓето кои гласаа за Доналд Трамп и Брекзит. Опасноста се состои во тоа дека, земајќи ги предвид резултатите од овие два избора, ние уште повеќе се оддалечуваме од решавањето на проблемот.
Трето, тие се лишени од историска меморија за “неуспесите” на системот. САД и Велика Британија се разликуваат од западните демократии со тоа што во текот на дваесеттиот век тие не се соочија ниту со револуции, ниту со окупации. Колку повеќе една страна е стабилна, толку самодбендисанота е голема . Во бизнисот опстануваат само параноиците. Истото се однесува и за политичкиот естаблишмент. На пазарите ова се нарекува “моментот на Минск”. Тој настапува кога цените на активата во текот на подолг временски период биле толку стабилни да инвеститорите се решаваат на премногу големи ризици. Англо-американските елити дејствуваат неодговорно и се измамници на довербата на општеството. И така си го добиваат заслуженото.
——-
Едвард Лус, “Фајненшл тајмс”.