Украина е блиску до потпишување договорот кој ќе им овозможи на САД пристап до нивните минерални ресурси во замена за континуирана воена и економска поддршка. Претседателот Володимир Зеленски се очекува наскоро да отпатува за Вашингтон за да го потпише договорот, а според информациите од украинската влада, церемонијата би можела да се одржи веќе на 28 февруари.
Овој договор, кој е дел од пошироката американска стратегија за обезбедување пристап до клучните суровини, предизвика дополнителни тензии меѓу Зеленски и американскиот претседател Доналд Трамп. Договорот предвидува формирање на Фонд за обнова на Украина, преку кој САД и Украина заеднички ќе управуваат со приходите од експлоатација на минерални суровини.
Какви минерали има Украина?
Украина е една од земјите со најбогати ресурси во Европа. Пред руската инвазија во 2022 година, рударството сочинуваше 6,1% од БДП на Украина, додека извозот на минерали сочинуваше 30% од вкупниот извоз на земјата. Украина поседува значителни количини на критични минерали, неопходни за модерната технологија, воената индустрија и зелената енергија.
Некои од најважните украински ресурси вклучуваат:
-Титаниум – Во 2019 година, Украина обезбеди 7% од глобалното производство на титаниум, што се користи за производство на авиони, вселенски летала и нуклеарни централи.
-Литиум – клуч за производство на батерии во електрични возила и складирање на енергија. Украина има проценети резерви од 500.000 тони, највисоки во Европа.
-Графит – Пред војната, Украина обезбедуваше 20% од глобалното производство на графит, кој се користи во електрични возила и нуклеарни реактори.
-Железо, јаглен и манган – Овие ресурси се клучни за металуршката индустрија и извозот.
Сепак, голем дел од овие суровини во моментов се наоѓаат на територии контролирани од Русија. Според проценките, околу 40% од металните ресурси на Украина сега се под руска окупација, вклучувајќи ги и двата најголеми резерви на литиум во Запорожје и Доњецк.
Елементи од земни елементи – клучен ресурс за технолошката и воената индустрија
Покрај овие суровини, Украина е богата и со ретки земни елементи кои се клучни за напредната технологија, од паметни телефони до воени системи.
Овие елементи вклучуваат:
-Европиум – се користи во нуклеарните централи
-Гадолиниум – неопходен за магнети во мобилните телефони и електричните возила
-Неодимиум, цериум, лантан и итриум – се користат во зелените технологии и одбранбената индустрија
Иако точните количини на ретки земни елементи во Украина се непознати, предвоените истражувања идентификуваа три наоѓалишта со значителни количини на овие елементи.
Зошто Доналд Трамп сака украински минерали?
Доналд Трамп го нарече договорот со Украина „договор за ретки земји“, но не прецизираше точно какви ресурси сакаат САД. Сепак, главната причина за американскиот интерес лежи во обидот да се намали зависноста од Кина, која моментално контролира помеѓу 50% и 75% од светските резерви на земните елементи
Кина го забрани извозот на одредени ретки метали во САД во декември 2023 година, дел од поширокиот трговски конфликт меѓу двете земји. Како одговор, Трамп на 1 февруари 2024 година воведе царина од 10 отсто за сите кинески увозни производи.
Надвор од трговската војна со Кина, постои поширока стратешка цел: критичните минерали се клучни за глобалната зелена транзиција и воената индустрија. Според Светската метеоролошка организација, за да се постигнат целите за намалување на емисиите на CO2 до 2030 година, побарувачката за литиум, никел, бакар и кобалт ќе се зголеми тројно. Тоа значи дека ширум светот ќе треба да се отворат 50 нови рудници за литиум, 60 рудници за никел и 17 рудници за кобалт.
Што подразбира американско-украинскиот договор?
Договорот за минерали е дел од поширокиот економски план меѓу САД и Украина, кој вклучува формирање на Фонд за обнова на Украина. Со овој фонд заеднички ќе управуваат владите на САД и Украина и ги обезбедува следните клучни ставки:
-САД и Украина заеднички ќе управуваат со фондот преку систем на заедничка сопственост.
-Украина ќе отстапи 50% од приходите од експлоатација на нејзините природни ресурси, вклучувајќи минерали, нафта и гас, на фондот.
-Америка финансиски ќе ја поддржува Украина на долг рок преку инвестиции и технологија.
-Украина не може да го продаде или пренесе својот удел во фондот без согласност на САД.
-Средствата од фондот ќе бидат наменети за обнова на Украина, но и за економски развој и зголемување на производството на критични суровини.
Овој договор значи дека американските компании ќе имаат значително влијание врз искористувањето на украинските ресурси, но и можноста за големи профити. Ова е причината зошто Доналд Трамп изјави дека „американските даночни обврзници ќе си ги вратат парите и тоа со камата“.
Што значи овој договор за иднината на Украина?
Ова партнерство со САД може да и помогне на Украина да се стабилизира економски и да обезбеди финансиска поддршка во борбата против Русија. Сепак, се поставува прашањето дали Украина долгорочно ќе ја изгуби контролата врз своите ресурси.
Неизвесност е и како овој договор ќе се одрази на односите со Европската унија. Украина се стреми кон членство во ЕУ, но нејзините обврски кон САД би можеле да бидат во конфликт со правилата и економските интереси на европските земји.
Иако договорот формално предвидува средства од Фондот да се користат за обнова на Украина, во пракса значителен дел од ресурсите и приходите ќе бидат насочени кон американските инвеститори.
Конечно, останува прашањето како ќе се спроведе договорот во услови на војна и дали Украина ќе успее да обезбеди правично споделување на придобивките од нејзините природни ресурси.