Европската унија може да загуби од Русија и Кина во сопствениот двор со одложување на донесувањето одлуки, што ги отвора вратите за конкурентските сили и ги зголемува тензиите во најнестабилниот регион на Стариот континент, пренесе „Блумберг“.
Напорите за зачувување на стабилноста на Балканот се попречени од застојот на преговорите за членство со Северна Македонија. Во текот на изминатите 16 години, поранешната југословенска република помина низ низа тестови за да докаже дека заслужува да започне преговори, но сега е повторно во ќор-сокак.
Заедно со Северна Македонија, уште пет земји од Балканот се кандидати за пристап во ЕУ – Албанија, Босна и Херцеговина, Косово, Црна Гора и Србија. Но, како што унијата преминува од криза во криза, темпото на проширување забавува по пристапувањето на Хрватска во 2013 година. Ова создава поволна можност за конкурентските сили, вклучувајќи ги Русија, Кина, Турција и Саудиска Арабија, да го изградат своето влијание.
Проблематичниот полуостров, кој долго време беше геополитичко бојно поле, повторно е зафатен од тензии. Територијалните претензии се сè погласни, етничките поделби се продлабочуваат, а некои политичари отворено разговараат за потребата од промена на границите. Како и остатокот од Источна Европа, планот на ЕУ е да ја поддржи стабилноста во регионот со исцртување на изгледите за членство на земјите, градење демократски институции, справување со корупцијата и отворање на економиите.
„ЕУ изгуби голем дел од својот кредибилитет за Северна Македонија“, рече Валентин Инцко, австриски дипломат кој го заврши својот 12-годишен мандат како висок претставник за Босна и Херцеговина, задолжен за следење на спроведувањето на мировниот договор од 1995 година. „Пред сè, дозволувањето да се создаде вакуум е најлошо, бидејќи другите ќе се решат да го пополнат “, рече тој.
Напредокот на Северна Македонија кон членството е забавен од соседна Бугарија, која е членка на ЕУ, поради името и потеклото на јазикот на земјата и заедничката историја на двете земји. Брисел, кој е во мртва точка, неодамна понуди да започне разговори само со Албанија.
Противењето на Бугарија го покажува сложениот процес на донесување одлуки во ЕУ и бројните правила што го регулираат проширувањето, давајќи им право на вето на земјите членки на сите чекори.
Некои земји, особено во западното јадро на блокот, не сакаат да брзаат да прифатат нови земји по неодамнешните главоболки од проширувањето, од загриженост за корупција до скандали со перење пари и предизвици за владеење на правото. Кандидатите за членство не постигнаа голем напредок во отстранувањето на овие проблеми.
Тест за сигурност
Ново одложување ќе се почувствува во сите балкански земји, каде подемот на националистичките лидери ги зголеми тензиите на највисоко ниво од крајот на крвавите војни што завршија пред помалку од една генерација. Со својот партнер во поранешна Југославија, Словенија, кој го презема ротирачкото претседателство со ЕУ следната година, европските дипломати може да имаат шанса да напредуваат.
„Случајот со Македонија е сериозен тест за сигурноста на ЕУ, не само за нашата земја, туку и за целиот регион“, рече Душко Арсовски, портпарол на владата на премиерот Зоран Заев во Северна Македонија.
Проблемите растат. Премолчената поддршка на Русија го интензивираше движењето на босанските Срби за отцепување од Босна и Херцеговина. Црна Гора имаше неуспешен обид за државен удар во 2016 година со цел спречување влез во НАТО. Во Северна Македонија, договорот за промена на името на земјата наиде на жесток отпор, што САД и го припишуваат на Русија.
„Постојат многу работи за кои треба да се грижите“, рече Питер Галбрајт, првиот американски амбасадор во Хрватска од осамостојувањето, кој одигра клучна улога во завршувањето на војните во Хрватска и Босна и Херцеговина. Во 90-тите години на минатиот век, кога регионот брзо се зафати со војна, САД интервенираа. Но, сега „ова е европски проблем и бара европско лидерство“, рече Галбрајт.
Балкански хаос
Најголемиот руски сојузник во регионот, српскиот претседател Александар Вучиќ, се опишува себеси како обединувач на сите Срби, што личи на реториката на неговиот поранешен шеф, Слободан Милошевиќ. Иако Вучиќ вети дека ќе ги почитува границите, висок службеник во неговата администрација минатиот месец рече дека визијата за сите Срби кои живеат во една земја „сега не може да се запре“.
Во разговорите со Белград, главната цел на ЕУ е да ја натера Србија да го признае Косово, поранешна провинција што еднострано прогласи независност десет години по инвазијата на НАТО, со што завршија борбите на нејзината територија. Ова е преголем чекор за српската премиерка Ана Бернабиќ, која минатиот месец ги опиша како лицемерни обвинувања за светост на границата од луѓе кои го признаа Косово како држава. „Тие ја отворија пандорината кутија, што ќе биде многу тешко да се затвори“, додаде таа.
Пристапот на ЕУ е кратковид, смета Ајдан Хехир, професор на Универзитетот во Вестминстер.
„Се чини дека Србија може да го дестабилизира Балканот. Но, ако ги игнорираме другите земји и се фокусираме само на Србија, ќе направиме голема грешка, бидејќи сите овие земји можат да генерираат нестабилност“, додаде таа.
Стратешки интерес
Европските лидери исто така работат на зајакнување на врските со земјите од регионот. Минатата година ЕУ усвои инвестициски план од 20 милијарди евра до 2027 година, главно фокусиран на инфраструктурни проекти. Унијата, исто така, ќе биде домаќин на состанокот на српските и косовските водачи во Брисел следната недела, а разговорите ќе имаат за цел нормализирање на односите.
„Западен Балкан е и е приоритет уште од мојот прв работен ден и ние сме убедени дека иднината на регионот е во Европската унија“, рече комесарот за проширување на ЕУ, Оливер Вархеји, пред комитетот за надворешна политика на Европскиот парламент во декември. „Тоа е наш стратешки интерес, не само на регионот“, додаде тој.
Регионот го тресат и гласини за неофицијален документ на ЕУ за прекројување на границите по етничка линија, главно во Босна и Херцеговина. Се зборуваше и за можно обединување на Албанија и Косово. Брисел одби да коментира.
Иако Северна Македонија беше единствената република што избегна крвави борби за време на распадот на Југославија, таа исто така има свој удел во етнички тензии. Судири меѓу Албанците, кои сочинуваат повеќе од една четвртина од два милиони жители на земјата и Македонците предизвикаа деветмесечно востание во 2001 година.
Оттогаш, земјата постигна договор за поделба на моќта и го реши долгогодишниот спор за името со Грција во 2019 година, со што се здоби со членство во НАТО.
„Да се остане надвор од европското семејство ќе доведе до изолација и ќе ја зголеми етничката нетрпеливост“, рече фриленсерката Мајда Бошњак Атанасовска, цитирана од Блумберг.
Но, состојките за нестабилност остануваат и одложувањата на ЕУ може да и наштетат на владата, која се потпре на нејзиниот кредибилитет да напредува кон членството.
Следната пресвртница може да се случи кога Словенија ќе го преземе ротирачкото претседателство со ЕУ во јули. Владата во Љубљана го стави забрзувањето на проширувањето високо на својата агенда.
„Ако не направите ништо за да спречите судир, си барате проблеми“, рече Галбрајт. „Борбите на границите на ЕУ ќе направат унијата да изгледа бескорисно и слабо. Ова ќе ја прогонува ЕУ во справувањето со сопствените закани за демократијата и борбата против популизмот “, додаде тој.