Потегот на Србија да не се приклучи на санкциите на ЕУ врз Русија не е потег на претседателот Вучиќ, туку одлука на Советот за национална безбедност. При донесувањето на одлуката требаше да се земат предвид различни критериуми: билатералните односи со Русија и Украина, позицијата на Србија во меѓународните организации, геополитичките околности, енергетската безбедност, настаните во Украина во изминатите осум години кои ја создадоа сегашната ескалација, но и расположието на јавноста, вели за „Локално“ српскиот аналитичар, професор и вработен во Институтот за меѓународна политика и економија, Душан Пророковиќ.
Според него, тоа што Србија ја разликува од западните земји е високиот процент на поддршка за соработка со Русија во нивното јавно мислење.
-Односот кон Русија не е само прашање на надворешна, туку и на внатрешна политика. Радикалниот пресврт во односите со Русија би значел и дестабилизација на политичкиот систем. И тоа мора да се земе предвид при донесување одлука, вели Пророковиќ.
На прашањето какви последици очекува Србија од тоа што не се приклучи на санкциите на ЕУ, аналитичарот смета дека прашањето треба да се постави на поинаков начин.
-Какви се последиците за другите европски земји поради ваквиот однос кон Русија? Цените на енергенсите пораснаа на историски највисоки нивоа, гледаме нарушувања на цената на металите, следното нешто што не очекува за неколку месеци е драстично поскапување на храната. Сето ова на крајот ни кажува дека ќе видиме инфлација од континентален карактер и реален пад на животниот стандард. Исто така, директна последица на овој бес на цените е падот на конкурентноста на европската економија на глобалниот пазар. Дали европските општества можат да го издржат ова? Не сум сигурен дека Германците и Французите ќе го жртвуваат својот стандард за доброто на Украина. Можеби грешам, но кога се во прашање националните интереси, себичноста секогаш преовладува. Особено ако Европејците добијат гаранции од Русија дека нема да има дополнителни воени конфронтации, по завршувањето на операцијата во Украина, вели аналитичарот.
Според него, политичарите денес кажуваат едно, но во следните 3-4 месеци, кога ќе се видат сите последици од овие настани, многу ќе се смени во расположението на јавноста и во пораките на политичарите.
– Србија сега е под голем притисок да се приклучи кон одлуките на ЕУ. Во тек е изборна кампања, идеално време за организирање притисок, што го користат претставниците на ЕУ, САД и Велика Британија. Гледано од гледна точка на нивните интереси, сето тоа е нормално и легитимно. Од аспект на нашите интереси – тој притисок мора да се издржи, а тоа е нормално и легитимно. Во секој случај, многу повеќе ме загрижуваат последиците, пред се економски, а потоа и социјални и политички, кои ќе ја зафатат цела Европа, а со тоа и на Балканот. Тоа се многу сериозни работи, прашање е како ќе ги преживеат балканските држави. Впрочем, овие парцијални закани, насочени кон Србија, не се ништо ново. Во таков режим функционираме четврт век, појаснува Пророковиќ.
Тој смета дека речиси никој веќе не верува во европските интеграции на Србија.
-Има неколку проблеми со тоа. Прво, ЕУ нема намера да се прошири. Во голем број значајни членки на ЕУ – нема желба во политичката елита за дополнително проширување. Не треба да зборуваме за расположението на јавноста, повеќето луѓе во Западна Европа не сакаат таму. А кој политичар ќе носи одлуки спротивни на мнозинството јавно мислење поради Србија и Северна Македонија? Второ, веќе ја нема кохезијата што постоеше претходно во рамките на ЕУ. Сега вештачки се обидуваат да создадат кохезија на екстремната русофобија, но тој проект не може долго да трае, бидејќи последиците за Европа од конфликтот со Русија ќе бидат големи. Претставниците на ЕУ постојано ни кажуваат за последиците што ќе ја снајдат Русија. Претпоставувам дека веруваат дека народот во Москва ќе излезе на улица и ќе го собори Путин. Меѓутоа, тоа што грешат е што со вака однесување ги хомогенизираа Русите и си создадоа големи проблеми. Сликата не е црно-бела, дециден е тој.
Русите ќе настрадаат, продолжува тој, но ќе настрада и цела Европа, а тоа ќе влијае и на европската интеграција.
-Досега приказната за Западен Балкан за ЕУ беше на трето, четврто место, сега ќе падне на шесто, седмо… Секако дека сме мали, треба да избегнуваме непотребни конфликти со големите, па на Политичарите на официјално ниво мора да повторат дека продолжуваме со евроинтеграциите. Овие лидери од Брисел ги лажат нашите лидери дека еден ден ќе бидеме рамноправни членки на ЕУ, нашите политичари од Брисел лажат дека нема да скршнеме од тој пат. Сите лажат и сите се прават дека не ја гледаат реалноста. Во конкретниот случај на нашите односи меѓу Западен Балкан и Брисел, тоа се нарекува политика. Смешно, но тоа е вистина. Но, во суштина, едноставно нема ништо од тоа. Вучиќ за тоа не е ниту заслужен, ниту виновен, тоа е процес кој трае од 2008 година. Значи, заканите што ги спомна Карл Билт, на пример, немаат многу ефект. Максималниот ефект е што ќе мобилизира дел од прозападната јавност во Србија, но веќе не е мнозинство, не е ни блиску до мнозинството, ниту во пошироката јавност, ниту во интелектуалните кругови, оценува аналитичарот.
Душан Пророковиќ
За тоа дали ситуацијата на „седење на две столици“ за Србија ѝ ги отежнува работите, Пророковиќ вели дека таа теза во политиката ја воведе поранешниот претседател Борис Тадиќ.
-Беше невнимателен, сакаше со една илустрација да ја илустрира надворешната политика на државата. И сега сите зборуваат за нашите столчиња, а всушност нема столче. Надворешната политика на Србија е класичен пример за мултивекторски пристап. По смената на Слободан Милошевиќ, интеграцијата со колективниот Запад започна многу брзо и некритички. Се покажа дека таквиот пристап има негативни последици, пред се економски, но и политички. Затоа се одржуваа односи со Русија и Кина, но и со Иран, Турција и низа други неевропски земји со кои имаме вонредни билатерални односи. Позицијата на Западот во случајот со Косово и сознанието дека нема ништо од интеграцијата во ЕУ, која постепено се обликува од 2008 година, само влијаеше соработката со другите партнери да се прошири и збогати со нови содржини. Како што многубројните договори не обврзуваат да соработуваме со ЕУ, тие не обврзуваат да соработуваме и со Русија, Кина и другите. Ниту сме во ситуација да ги скршиме еднострано, ниту ни е во интерес да ги скршиме, посочува аналитичарот.
Напротив, тој став, според него, мора да се брани, многу аргументирано, со низа дипломатски активности, а понекогаш и со чисти импровизации.
-Посебна работа е реакцијата која деновиве ја детектираме во некои западни земји кон Русија, има и елементи на чист расизам. Зошто би се приклучиле на тоа? Ќе заврши оваа антируска хистерија, треба да живееме после тоа. Затоа мора да истраеме во мултивекторска надворешна политика. Таа политика е воспоставена, со сите талкања и грешки што ги направивме, во изминатите 25 години не можеме лесно да се откажеме од неа, наведува аналитичарот.
Откако неколку западни лидери изјавија дека следна „цел“ на Путин е балканот и неговата дестабилизација, Пророковиќ коментира дека „истите тие западни лидери не знаеја дека Русија ќе реагира воено и проценувале како Москва ќе молчи и ќе страда.
-Сега кога војната почна, тие не знаат која е воената или политичката цел на Путин. Но, тие знаат што ќе се случи следната година и кој е следниот чекор на Путин. Овие проценки не треба да се сфаќаат сериозно. Некаде во процесите што се случуваат деновиве во рамките на НАТО, далеку посериозна организација од ЕУ, се препознава дека ќе се обидат да го затворат санитарниот коридор кон Русија од Балтикот до Медитеранот. Се чини дека НАТО веќе калкулира како работите ќе завршат лошо за нив во Украина, објаснува експертот и продолжува:
„Како прво, тие сега испраќаат оружје, надевајќи се дека тоа ќе ги вовлече Русите во долга партизанско војување и со тоа ќе ги исцрпи. По моделот од Авганистан. Второ, од Естонија до Грција, ќе создадат бојно поле на кое ќе се запре пенетрацијата на руското влијание кон Запад. На тоа бојно поле ќе се водат повеќе политички и информативни битки, со обезбедување логистика кон руските граници. Немам коментар за овој прв дел од нивниот план. Дали ќе биде возможен таков пристап? Времето ќе каже. Она што е занемарено во речиси сите западни анализи е моралната димензија на војувањето. Односно, мотивацијата на едната страна да учествува во конфликтот. Бескорисно е да се снабдува со оружје ако моралот е низок, ако мотивацијата е слаба. Значи, тој дел од планот зависи многу од ситуацијата во Украина по завршувањето на конфликтот и тоа никој во овој момент не може објективно да го оцени. Можеме да ја поддржуваме едната или другата страна, да шпекулираме, да објавуваме нешто бомбастично за медиумите, но објективно, користејќи ја соодветната методологија, не можеме објективно да оцениме“.
Според него, за вториот дел од планот, отворени се неколку прашања.
-Прво, областа од Балтикот до Медитеранот не е хомогена по ниту еден критериум. Не знам каков е преводот на македонски, но во старата терминологија на ЈНА, која се уште се користи во српскиот јазик, има разлика помеѓу бојното поле и војската. Според тој план, Балканот ќе биде дел од балтичко-медитеранското бојно поле, но и посебна балканска армија. Ова создава големи проблеми за организацијата на бојното поле, бидејќи бара сложена координација и ги зголемува трошоците за операцијата. Во основа, за балканската армија да биде стабилна, НАТО не плаќа радикално да отвора каков било замрзнат конфликт, бидејќи тоа би значело конфликти во нивната контролна зона и загрозување на целото бојно поле. Некои европски политичари се закануваат, сега велат дека ќе ја турнат лажната држава Косово во НАТО, ќе го урнат Додик, ќе организираат обоена револуција во Бања Лука, но секој генерал или стратеголог ќе им каже дека тоа е чиста глупост.
Западен Балкан
Второ, за да се хомогенизира бојното поле, неопходни се стимулации – економски и политички, изградба на инфраструктура, усогласување на стратешките и доктриналните документи и многу повеќе. САД не можат да го направат тоа без помошта на ЕУ. Сега, прашањето е – колку ЕУ може да им помогне? Со оглед на претстојната криза, претпоставувам дека ЕУ не може да помогне до степен до кој би сакале Американците. Така тој план ќе биде полн со дупки, тешко остварлив во пракса. Како може ова да изгледа во пракса? На пример, САД ќе побараат од ЕУ итно да ги прифати сите земји од Западен Балкан во полноправно членство. Ова ќе ги хомогенизира бојното поле и армијата. Дали тоа ќе се случи? Нема! Трето, наивно е да се мисли дека Русите ќе молчат. Според истиот рецепт, според кој НАТО планира да ја поткопа позицијата на Русија во Украина, Русија ќе ја поткопа позицијата на НАТО на балтичко-медитеранското бојно поле. Според некои елементи, Русија има уште подобри предуслови на балканското бојно поле отколку во Украина. И не би се ограничил само на Косово, Република Српска, треба да го имаме предвид и расположението на јавноста во Бугарија, Црна Гора, албанско-грчките односи, албанско-македонските односи, бошњачко-хрватските односи во БиХ во контекст на промена изборното законодавство, образложува аналитичарот.
Поради сето горенаведено, Пророковиќ смета дека регионот може да влезе во фаза на нова дестабилизација.
-Веќе неколку дена размислувам за решение. Можеби тоа би можело да се бара во некои нови регионални интеграции, смислување нов начин на поврзување со безбедносните гаранции на САД, ЕУ и Русија и вклучување на Турција и Кина во таа работа. Се разбира, во овој момент, со толку напнатост и изразено непријателство, изгледа невозможно, дури и наивно, смешно. Но која е нашата алтернатива? Западот мора да разбере дека нема стабилност на Балканот без вклучување на Русија и Турција и регулирање на нашите односи со Кина на фер и чесен начин, додава аналитичарот.
Дали, според него, е можен судир меѓу НАТО и Русија и како Србија би се однесувала во таква ситуацијата, Пророковиќ вели дека е зачуден од реакциите на европските лидери.
-Нивните одлуки во последната година придонесоа за ескалација на кризата во Украина, нивната одговорност е многу голема, а јас сум просто зачуден од оваа антируска хистерија. Едно е да се воведат таргетирани санкции, да се поткопува позицијата на ривалите, да се помогне на Украина, нешто сосема друго е она што тие го направија. Ги прекинаа сите канали за комуникација со Москва, претераа во секој поглед, прибегнаа кон цензура, ги протераа руските спортски клубови и ја прекинаа културната соработка. Тие направија се за да му испратат порака на Путин дека единствениот начин да се реши оваа моментална ситуација е со воени средства. Притоа секојдневно повторуваат дека нема директно да бидат вклучени во воениот конфликт. Па чекај, ако толку ги турнаа Украинците во војна, ако толку ги поддржуваат и вооружуваат, ако толку им ветуваат, зошто сега не ја бранат Украина? А каква врска имаат Украинците со воведувањето санкции кон Русија и бркањето руски студенти од некои чешки универзитети? Дали ќе го запре напредувањето на руската армија, ќе го заштити Киев? Ова е многу лошо за НАТО и ЕУ, навистина праќаат порака дека не можат никого да заштитат. И затоа политичарите во трите балтички републики сега скокнаа како да се изгорени.
Патем, во Летонија и делумно во Естонија, населението што зборува руски е дискриминирано сите овие години, тие многу добро знаат што правеле и како работеле, па тоа е уште една причина сега да се грижиме. Но, дали ќе има нова голема војна не зависи од нас, ниту од Литванците и Естонците, туку од стратешкиот договор меѓу САД и Русија, објаснува аналитичарот и посочува:
-Да беа паметни, ќе продолжија со преговорите за тоа, а војната во Украина можеше да се спречи. Така, САД се откажаа, официјално ја информираа Москва за тоа, само ја влошија кризата. По секоја војна мора да има преговори. Некои ќе преговараат од позиција на победник, некои од позиција на губитник, но тоа мора да се реши со договор. Продолжувањето на војната на нови географски региони би имало драматични последици. Не ни требаат нови боишта и војски, туку договор за новата безбедносна архитектура на Европа. За жал, не гледам дека тоа ќе се случи брзо. И ако тоа се случи, не гледам дека европските лидери ќе учествуваат како главни преговарачи. Тие се доведоа во невозможна позиција и со Русија, со која влегоа во стратешки антагонизам, и со источноевропските земји, за кои сега се сосема сигурни дека не може да се потпре. Најверојатно, судбината на источноевропскиот трон ќе биде во рацете на САД и Русија, во зависност од односот меѓу Вашингтон и Москва, категоричен е Пророковиќ.
Н.П.