Две децении по завршувањето на косовската војна, политичкиот договор меѓу Белград и Приштина се лизга, а разочарувањето расте над регионот.
Европа повеќе не може да си дозволи да чека и се надева дека прашањето ќе биде решено само по себе. Нерешениот конфликт во срцето на Европа е неприфатлив геополитички ризик – особено во време на глобални промени.
Германската канцеларка Ангела Меркел и францускиот претседател Емануел Макрон разговараа за ова прашање претходно оваа година, кога ги повикаа водачите на Западен Балкан во Берлин кон крајот на април. Но, преговорите не донесоа што навистина му е потребен на регионот: реален план за нивна интеграција во структурите на Европската унија.
Франција и Германија ќе имаат уште една шанса да се справат со прашањето за следниот состанок, како и состанокот во рамките на Берлинскиот процес во Полска на 5-ти јули. Тие итно треба да направат вистински напредок.
Србија и Косово не се во можност да изградат “локално решение” за проблемот, како што минатата година направија Грција и сега Северна Македонија за решавање на спорот за името.
Ова значи дека Европа мора да измисли план што може да се претстави со авторитетот на Белград и Приштина. И овој план мора да биде поддржан со определување.
Дејтонскиот мировен договор од 1995 година, иако несовршен како политичка рамка за функционална држава, е добар пример за дипломатијата што треба да ја спроведеме во косовско-српскиот дијалог. За да се постигне ова, беше формирана “контакт група” помеѓу водечките актери кои се обидуваат да ги прекинат борбите во Босна: ЕУ, Франција, Германија и Обединетото Кралство, како и САД и Русија.
Се разбира, контекстот и ситуацијата денес се различни – не станува збор за завршување на војната, туку за интегрирање на регионот во ЕУ. Но, договорот од 1995 година има една голема лекција за Европа: Додека блокот мора да го преземе водството во преговорите, тој исто така мора тесно да координира со другите актери, вклучувајќи ги Вашингтон и Москва, кои имаат свои стратешки интереси во регионот.
ЕУ, исто така, ќе мора да работи со Турција, која игра клучна улога во сите земји во регионот со значително муслиманско население, и со Кина чија иницијатива “Појас и патека” го прави важен играч во регионот.
Европа мора да инсистира на разјаснување на бројни услови. Косово треба да се согласи за внатрешно договорената преговарачка позиција и да ги отстрани едностраните забрани што ги наметнува на производи од Србија и Босна. Србија треба да ја запре глобалната кампања за “непризнавање” на независноста на Косово и да стави крај на своите обиди да го блокира влезот на регионот во меѓународни организации.
Покрај неостварливиот договор меѓу Косово и Србија, ЕУ има важна улога во промовирањето на економскиот развој во регионот.
Овој проект не е за добротворни цели, туку за промовирање на европските интереси, на пример со завршување на инфраструктурни проекти во Западен Балкан кои се од витално значење за стратегиите за поврзување со ЕУ. Наместо да им дозволи на локалните лидери да се свртат кон Кина за лесни пари за такви инвестиции, ЕУ мора да ги обезбеди потребните средства на владите и да инсистира на тоа дека ги следат правилата на Транспарентната јавна набавка и трговија.
Неопходно е земјите од регионот да сфатат дека успешната прекугранична соработка е најдобриот влезен билет за поблиска усогласеност со ЕУ. Цврсто интегрираниот регионален пазар не е “чекалница” од која тие никогаш не можат да се појават; тоа ќе го зајакне нивниот просперитет и ќе им помогне полесно да ги исполнат критериумите за пристапување во ЕУ.
ЕУ, исто така, треба да инвестира во владеењето на правото во регионот. Владите во Западен Балкан треба да сторат повеќе за ефикасно борба со државните затвори и клептократија, а ЕУ мора да им помогне да стигнат таму.
Можеби најважно е ЕУ и нејзините земји-членки да ја зајакнат својата поддршка за граѓанското општество во регионот и да бараат транспарентност и одговорност од локалните лидери. За вистинска долгорочна стабилност, на регионот му треба силно граѓанско општество кое може да ги држи оние што се на власт.
ЕУ има патоказ за ова: Стратегијата за проширување на Европската комисија од 2018 година дава долга листа на корисни и реални препораки за поддршка на економската и демократска консолидација на регионот.
За жал, ЕУ во голема мера го игнорираше сопствениот совет.
Исто така, жали што ЕУ одлучи да го одложи почетокот на преговорите со Албанија и Македонија за пристап во ЕУ и покрај претходните ветувања од страна на националните влади и препораката на Европската комисија.