На Нова година, рускиот гас престана да тече низ Украина до Европа. Киев го нарекува „историски“ момент бидејќи одбивањето да се продолжи транзитниот договор со руски Газпром го запира протокот на пари за финансирање на инвазијата на Украина. Но, во соседна Молдавија, тој потег се заканува да предизвика криза.
Во Приднестровје, сепаратистички регион во источна Молдавија, лојален на Москва, годината започна со греење само во болниците и клучната инфраструктура, додека домовите останаа без топлина.
„Топлата вода беше вклучена до околу два часот наутро, проверив. Сега ја нема, а радијаторите едвај се топли“, изјави Дмитриј за Би-Би-Си од неговиот стан во енклавата. „Сè уште имаме гас, но притисокот е многу низок – само она што останало во цевките“.
„Соберете се во една соба, затворете ги пукнатините на прозорецот со ќебиња“
Приднестровје се отцепи од остатокот на Молдавија во кратка војна по распадот на Советскиот Сојуз. На нејзина територија се уште има руски војници, а економијата е целосно зависна од рускиот гас, за кој властите во Тираспол не плаќаат ништо.
„Тие едноставно го следат долгот секој месец“, објаснува Јакуб Пиенковски од полскиот институт за меѓународни односи (PISM). „Но Русија не е заинтересирана да ги наплати тие пари“.
Сега таа врска преку Украина наеднаш е прекината. Во некои градови на Приднестровје, властите поставија „топлински пунктови“, а на граѓаните им стојат на располагање броеви за да им помогнат да најдат огревно дрво. На семејствата им беше препорачано да се соберат во една просторија за да се загреат и да ги покријат пукнатините на прозорците и вратите со ќебиња.
Првиот ден од новата година донесе сонце, но ноќе температурата се спушташе под нулата. „Сега е ладно во станот“, вели Дмитриј. „И не знаеме какви мразови ќе донесе јануари. Струја има, барем засега“.
Јаглен има за 50 дена
Но, главната електрана во Приднестровје, во Курчуган, веќе користи јаглен наместо руски гас, а властите тврдат дека јаглен има доволно само за 50 дена. Ова може да предизвика проблеми и за остатокот од Молдавија, која добива 80% од електричната енергија од Курчуган.
Владата во Кишињев тврди дека има доволно гас за загревање на земјата до пролет и дека ќе почне да купува струја од Европа, но тоа ќе значи огромно зголемување на трошоците. Минатиот месец беше прогласена вонредна состојба, а на граѓаните и стопанствениците им беше наложено да ја намалат потрошувачката за да се подготват за можни прекини на електричната енергија.
Ненадејното запирање на протокот на гас низ Украина ги погодува и Словачка и Унгарија. Двете влади, кои сочувствуваат со Москва, побавно од другите членки на ЕУ ја намалуваат зависноста од руско гориво и престануваат да ја финансираат војната во Украина. Плаќањето повисоки цени за алтернативни извори дополнително ќе ги оптовари нивните буџети. Но, Молдавија е посиромашна и политички понестабилна – продолжената криза може да има сериозни економски и политички последици. Ова може да биде токму она што го сака Москва.
Политичка игра?
Русија би можела да ги снабдува своите сојузници во Приднестровје преку Турција, иако по повисоки трошоци. „Газпром“ тврди дека ја прекинал испораката бидејќи Кишињев должи речиси 700 милиони долари. Меѓутоа, молдавската влада тврди дека меѓународната ревизија открила дека вистинскиот долг е околу 9 милиони американски долари, од кои повеќето се вратени.
„Ова не го третираме како енергетска криза, туку како безбедносна криза предизвикана од Русија со цел да ја дестабилизира Молдавија, и економски и социјално“, рече Олга Роша, советник за надворешна политика на молдавскиот претседател. „Јасно е дека ова е операција пред парламентарните избори во 2025 година, со цел враќање на проруските сили на власт“, додаде таа.
Односите меѓу Молдавија и Москва се напнати. Поранешната членка на СССР, Молдавија ги започна преговорите за влез во ЕУ и дополнително се дистанцира од Русија од почетокот на војната во Украина. Претседателката Маја Санду беше реизбрана минатата година и покрај доказите за масовна кампања против неа од Москва. Но, кампањата не запре.
Пред нејзината инаугурација, руската странска разузнавачка агенција СВР издаде бизарна изјава во која лажно тврдеше дека планирала насилно да ја врати контролата врз Приднестровје со цел да го врати снабдувањето со енергија. Тие го опишаа претседателката како „избезумена“ и „емоционално нестабилна“.
Ситуацијата се отежнува, притисокот се зголемува
Аналитичарот Јакуб Пиенковски се согласува дека Кремљ ја користи одлуката на Киев да го забрани транзитот на руски гас. „Ова е начин да се создадат политички и социјални проблеми во Молдавија“, смета тој. „Цените на струјата веќе пораснаа околу шест пати во последните три години и луѓето се лути“.
Како што се влошува хуманитарната ситуација во Приднестровје, притисокот врз Кишињев ќе се зголемува. Но, Тираспол одбива секаква помош, дури и генератори. „Тие ќе создадат наратив дека Кишињев го замрзнува Приднестровје за да го принудат да се потчини“, смета Олга Роша.
Дури и ако Тираспол одлучи да купува гас од други извори, ударот за неговата економија може да биде катастрофален.
„Овде цените би се зголемиле, вклучувајќи ги трошоците за греење и храна. Но, пензиите овде се мали и нема работа“, рече Дмитриј од Бендери, тампон зона на работ на Приднестровје. Тој вели дека луѓето таму едвај се држат. Сега ќе биде потешко за остатокот од Молдавија.
„Русија може да ги чека изборите, а тогаш веројатно ќе загубат непроруските партии“, предвидува Јакуб Пиенковски. „Затоа што Маја Санду може да зборува за влез во ЕУ, но што е добро тоа ако луѓето немаат пари за струја или гас. Тоа е целта на Русија“, заклучува тој.