Рано утрово, САД извршија напад врз три ирански нуклеарни објекти – Фордоу, Натанц и Исфахан – користејќи скриени бомбардери Б-2 Спирит вооружени со тешки бомби GBU-57/B „Massive Ordnance Penetrator“ (т.н. „bunker-buster“).
Претседателот на САД, Доналд Трамп, објави дека операцијата била „многу успешна“ и дека сите цели биле погодени, а американските авиони безбедно го напуштиле иранскиот воздушен простор. Нападот означува драматична ескалација бидејќи е прво директно вклучување на САД во сегашната војна меѓу Израел и Иран, која трае веќе девет дена.
Контекст на нападот
Нападот доаѓа во време кога израелско-иранскиот конфликт е во полн ек. Израел во последните денови ги таргетира иранските нуклеарни објекти и воени цели, обидувајќи се да ја забават нуклеарната програма на Иран. Сепак, проценките на американските разузнавачки служби сугерираат дека само израелските напади ќе ја вратат иранската програма само за околу половина година и дека понатамошните израелски напади ќе имаат мал ефект.
Затоа претседателот Трамп одлучи директно да интервенира за да зададе одлучувачки удар – претходно му даде на Иран две недели да се откаже од своите нуклеарни амбиции, сигнализирајќи дека времето за акција истекува. Американските претставници велат дека целта на нападите била да се спречи Иран понатамошно развивање на нуклеарно оружје и да се принуди Техеран да се врати на преговарачката маса откако дипломатските напори не успеаја.
Текот на нападот, клучните бомбардери Б-2 и бомбите „бункер-разбивачи“
Стелт бомбардерот Б-2 Спирит беше клучен за успехот на нападот благодарение на неговите карактеристики, кои му овозможуваат да ги пробие најсофистицираните воздушни одбрани за да ги достигне највредните и добро чуваните цели. Б-2 Спирит е американски стратешки бомбардер со намалена видливост на радарот („стелт“) способен за интерконтинентални мисии. Тоа е исто така единствениот тип авион што може да ги носи масивните бомби GBU-57/B Massive Ordnance Penetrator од 13,6 тони.
Овие наведувани бомби „бункер-разбивачи“ се дизајнирани специјално за уништување на високо утврдени подземни цели – како што се нуклеарните објекти на Иран закопани длабоко во планините. Фордоу, иранскиот објект за збогатување ураниум, сместен во планина во близина на Ком, долго време се сметаше за практично неуништлив од конвенционално оружје поради неговата длабочина и зајакната структура. Затоа САД го искористија целиот товар од своите најтешки бомби во нападот врз Фордоу.
Напаѓачката формација вклучуваше шест бомбардери Б-2 кои незабележано влегоа во иранскиот воздушен простор. Според извори од американската влада, бомбардерите летаа без престан околу 37 часа од нивната база во воздухопловната база Вајтман во Мисури, полнејќи гориво неколку пати по патот. Секој Б-2 носеше две MOP бомби: вкупно 12 вакви ракети беа фрлени врз Фордоу, главната и најзаштитената цел. Покрај тоа, друг Б-2 го бомбардираше објектот Натанц со две идентични „бункер-разбивачи“.
Трето нуклеарно место, објект во близина на Исфахан, беше цел на крстосувачки ракети БГМ-109 Томахавк лансирани од американски подморници. Првичните неофицијални информации зборуваа за помал број бомби – коментаторот Шон Ханити изјави дека шест „бункер-разбивачи“ паднале врз Фордоу, а дека другите две цели биле нападнати со крстосувачки ракети – но подоцна CNN и The New York Times потврдија двојно повеќе бомби врз Фордоу, како и паралелен ракетен напад врз други локации.
И покрај прецизните удари и покрај изјавата на Трамп дека нуклеарните објекти на Иран се „целосно уништени“, изворите укажуваат дека некои цели можеби не биле целосно уништени. Според дописничката на Fox News, Џенифер Грифин, подземниот тунел на нуклеарниот комплекс во близина на Исфахан е уште потешка цел од Фордоу, и не е сигурно дека ракетите Томахавк биле во можност целосно да ги уништат утробите на објектот.
Погодени цели и проценка на штетата
Фордоу се смета за најчувствителен и најутврден објект – тоа е подземен објект за збогатување ураниум што Иран тајно го изградил во планина (откриен во 2009 година). Американците веруваат дека Фордоу сега е сериозно оштетен од 12 директни удари и дека програмата за збогатување на Иран ќе биде значително забавена. Снимките од метеоролошките сателити снимија блесок од експлозија над Фордоу во времето на нападот, а термичките сензори на НАСА открија пожари околу објектот веднаш по ударот, потврдувајќи дека целта е погодена.
Натанц, најголемиот комплекс за збогатување ураниум во Иран во централен Иран, исто така беше цел – според извештаите, врз Натанц беа фрлени две MOP бомби, кои веројатно уништија клучни подземни центрифугални сали. Објектот Исфахан, во кој се наоѓа фабрика за збогатување ураниум, беше погоден од бараж од ракети и се верува дека претрпел значителна штета, иако целосниот обем на штетата сè уште не е потврден.
Иран тврди дека нападите не предизвикале никаква радиоактивна несреќа или истекување на опасни материјали. Иранската организација за атомска енергија соопшти дека „нема знаци на контаминација“ на погодените локации. Саудиската регулаторна комисија за нуклеарна и радиолошка енергија, исто така, објави сличен извештај, потврдувајќи дека не се откриени зголемени нивоа на зрачење во земјите од Персискиот Залив по американскиот напад. Ова сугерира дека бомбите не го пробиле нуклеарниот материјал или дека тој останал безбедно складиран.
Сепак, вистинскиот обем на штетата врз инфраструктурата сè уште не е утврден. Независни аналитичари истакнуваат дека ќе биде потребна инспекција од страна на Меѓународната агенција за атомска енергија (МААЕ) за да се потврди состојбата на објектите и залихите на збогатен ураниум по нападот.
Трамп зборува за „спектакуларен успех“, Иран го нападна Израел со ракети
Американскиот претседател Доналд Трамп рече дека нападите „целосно ги уништиле клучните објекти за збогатување ураниум“ и ја нарече операцијата „спектакуларен воен успех“. Тој најави дека нападите ќе бидат уште поинтензивни ако Иран „не склучи мир веднаш“.
Иран ги осуди нападите како „скандалозни“ и „криминални“, а неговиот министер за надворешни работи, Абас Аракчи, рече дека Техеран ќе ги разгледа сите опции како одговор.
Кратко по американските напади, Иран испали десетици ракети кон Израел, вклучително и кон аеродромот Бен Гурион. Израел одговори со свои напади врз воени цели во западен Иран.
Во меѓувреме, МААЕ потврди дека немало истекување на зрачење во погодените објекти, но нејзиниот директор Рафаел Гроси предупреди дека таквата ескалација претставува „директна закана за меѓународниот мир и безбедност“.