Водечки во кампањата за претседателските избори станаа аутсајдери.
Се наоѓа ли Франција на работ на политичка револуција? Водечки во кампањата за претседателските избори станаа аутсајдери – лидерката на “Националниот фронт” Марин Ле Пен, младиот поранешен банкар Емануел Макрон и ексцентричен радикал Бенуа Амон, избран од социјалистите. Треба ли да се радуваме на такво потрес во лулката на европските револуции? И каков ќе биде резултатот од тој потрес – социјалистички (што е малку веројатно), либерален при победа на Макрон или националистички, ако на власт дојде Ле Пен?
Или можеби изборниот систем, е создадена за не дозволува аутсајдери во власта, сепак ќе успее да ги победи?
Во целата современа историја Франција смени 5 монархии, 5 републики и 16 устави, а двајца од сегашните кандидати сакаат и смена на 17-устав. Францускиот пак народ како никој друг е подготвен да заливот улиците од протести. Целата работа е во тоа што Франција е поле со кратки грчеви на промените и подолги периоди на парализа. Таа изработила законски ограничувања и молчаливи аранжмани, повикани да ја оддржуваат постојната рамнотежа. Постојната денес Петтата република не е ништо друго освен “републиканска монархија”, во која улога на парламентот е намалена, а моќната претседателска институција треба да обезбеди единство на нацијата.
За жал оваа задача не е во негова моќ за повеќето политичари.
Друга, помалку забележлива институција која датира уште од времето на барикадите, е гласањето во два круга. Тоа е воведен во 20-те години на 19 век, за да не им овозможи на жешките глави пораз на изборите. Тоа им дава на избирачите и политичарите втора шанса – не толку да го менуваат свој избор, туку како да реагираат на туѓиот избор. Во првиот круг изборна гласа за оној кого сака, а во вториот – против оној од кого се плаши. Во текот на историјата овој пристап еволуирал во она што денес се нарекува “републиканска дисциплина”: во првиот круг може да има бројни ривалски кандидати од различни бои, но во вториот круг сите верни републиканци – од умерените либерали до радикалните комунисти – ќе гласаат за кандидат кој најдобро може да даде отпор против непријателот на републиката. Најчесто овој непријател е монархисти или авторитарен националист.
Појавата во 70-тите години на партијата на “Национален фронт” на Жан-Мари Ле Пен, ги обединувале конзервативците-традиционалисти, огорчени националисти и носталгични фашисти,кои се соочиле со истиот тој одговор. Кога Ле Пен ја шокираше Франција, доаѓаме до вториот круг на претседателските избори во 2002 година, тој директно беше смачкан на вториот круг од Жак Ширак, и добил 82% од гласовите.
За првпат републиканците се сплотија, вклучувајќи ги крајните левичари: “Подобро фокусник отколку фашист”, гласеше еден од слоганите на последните настапи. Клучното прашање на сегашните избори е дали се сочувал тој републикански инстинкт. Ако не, Марин Ле Пен (ќерката на Жан-Мари – ред.) Може да победи.
Да размислуваме за долгорочните последици од на две нивоа на изборен систем. Многумина Англичани,го коментира францускиот политички процес, како и некои Французи од време на време повикуваат на изборот на “француската Тачер”, за да се отстранат системските ограничувања, на ледената економија . Во моментов носител на оваа визија е поранешниот министер за економија Емануел Макрон кој е од блеровското крило на социјалистичката влада на претседателот Франсоа Оланд.
Но Маргарет Тачер во никој случај немаше да победи во вториот круг на француските избори. Таа требаше да загуби од сојузот меѓу лабуристите и либералите. Кажано кратко, токму поради својата немирна историја Франција е обврзана со голем број на ограничувања, насочени против радикалните промени. Во 1970 година влијателниот социолог Мишел Крозие ја окарактеризира оваа состојба како “société bloquée” – “ќоро општество”. Природно е дека Франција се менува во многу работи, но цената на политичката стабилност е неповредливоста на некои фундаментални права и привилегии. Тоа е пристојни разрешувањето и пензиите и за промени некои влијателни професии. Заштита на земјоделците од земјоделска политика. Постојана вработување на луѓето, заштитени со законите против вишокот работни часови. Државниот сектор е срцето на овој систем: училиштата, јавниот превоз, железничкиот систем, универзитетите, регионалните власти, поштите. Сите тие се државни индустрии. Политиката на државните службеници, комбинирајќи го искрено чувството на долг пред јавноста со ревносно борба за своите права и привилегии, објаснува зошто Франција останува антикапиталистичка држава во Европа. Тоа има свои предности. Многумина Британци имаат добри спомени за француските болници, училишта или возови. Но, еден страничен набљудувачи не треба да исповеда некакви особени десничарски ставови, за да ја види акумулацијата со недостатоци. Меѓу нив се најголемите даноци во развиениот дел на светот, особено даноците на претприемништвото. Постојана невработеност, која е малигна кај младите и етничките малцинства. Бавниот развој, врз кое влијае и стравот на малите компании од ограничувањата, кои се отпад врз нив при еден раст над одреден праг.
Уште во 80-тите години претседателот Митеран зборуваше за “намусеността”, која ширнала низ нацијата. Вредноста и препоплнети полици со истражувања на економисти, политичари и академици, грмнаа да предупредуваат дека Франција се наоѓа во опаѓање. Младите ја напуштаа земјата, само во Лондон емигрираа над 200 000 луѓе. Ништо од ова не е единствена исклучиво само за Франција. Но карактеристики на земјата е неспособноста на политичкиот систем да преземе нешто, дури и по толку многу години. Во овој поглед, повторно се враќаме на проблемот за “ќор општество”.
Дури ограничените реформи во образованието или пазарот на труд предизвикаа големи и долготрајни студентски демонстрации и други протести, а исто така штетни штрајкови на синдикатите од државниот сектор. Малку се знаците за присуство во Франција на длабоко сомневање кон економски либерализам како од десни, така и од леви. Во општеството битува незадоволството, но не и договор за решавање на проблемите. Франција останува една од најбогатите, најмоќни и најактивни држави што треба да не избават од непотребен песимизам. Но овојпат пак кризата е нешто повеќе од обична реторика. Многу гласачи од традиционалните партии се очекуваат промени од страна на аутсајдерите.
Главното олицетворение на ова разочарување е Марин Ле Пен. Нејзиниот “Национален фронт” продолжува да го засилува своето влијание во “рѓосан појас” (индустриски региони) и областите со значителен број мигранти, главно со привлекувањето на незадоволните избирачи од работничката класа. Во моментов “Национален фронт” претставува третата најголема партија на Франција, поддржана од речиси една третина од гласачите. Откако се смени татко на чело на партијата во 2011 година, Марин Ле Пен работеше со гласачите, убедувајќи ги дека “Национален фронт”, иако останал радикален, повеќе не ги загрозува републиканските принципи – напротив тој е најверниот бранител на световните републикански вредности пред лицето на притаена закана на Исламот. Новата порака на партијата е дека гласот за неа не се претвора во предавство кон републиканското наследство, што е толку важно за самосвеста на Французите. Кон својата националистичка програма таа додаде жестоко противење на Унијата ,како наметната однадвор капиталистички слога. Речиси целата француски елита без сомнеж ја прифаќа како готово иднината на Франција во Унијата. И секој обид Франција да ја напушти Унијата ќе предизвика жестока отпор. Да размислуваме за долгорочните последици од две нивоа на изборен систем.
Ле Пен најверојатно ќе стигне до вториот круг и е сосема можно да ги претекне своите ривали во првиот круг на 23 април. Фијон треба да ги сплоти околу себе умерените конзервативци и умерените социјалисти, за победи на вториот круг. Но безобразно финансиски скандал , во кој беше вмешана неговата сопруга , му наштети и најверојатно ќе го чини изборната победа. Испитувањата покажуваат дека две третини од конзервативните гласачи се уште го поддржуваат. Тешко ми е да поверувам дека голем број умерени избирачи ќе се воздржат од гласање во вториот круг и така ќе дозволат победа на “фашистите”. Би требало “Републиканската дисциплина” да ја привлече поддршка за оној чии шанси да ја победи Ле Пен се најголеми. Таков кандидат во моментов изгледа Макрон. Тој е аутсајдер од сосема друг тип и најверојатно токму тој ќе излезе прво на вториот круг. Тој има авторитет и поддршка на значителен дел од општеството – барем засега. Но, ниту со неговите проблеми, ниту пак со проблемите на Франција ќе биде завршено. Тој има намера да изврши либерални економски реформи кои со голема веројатност ќе се судираат со големо и насилно пркосење. Тој е самостоен играч и политичката врхушка како оддесно, така и од лево се заинтересирани за неговиот неуспех. Ако тој сепак победи, тоа ќе се случи само затоа што испитувачите кон неговото непријателство избирачи го доживуваат како бариера против Ле Пен. Неодамна еден мој француски пријател ми рече: “Јас не гласам” за “. Јас гласам само “против”. Тоа е тажната мантра на современата француска политика.
—————————
Роберт Тмбз, The Spectator.