Американскиот претседател Доналд Трамп помина низ Европа како ураган. Тој праша зошто неговата земја беше обврзана да ги брани своите сојузници; искритикува “нефер” комерцијални практики; ги осуди Велика Британија и Германија како премногу меки за миграцијата; и рече – рускиот претседател Владимир Путин заслужува исто толку доверба како и неговите разузнавачки агенции кога се работи за мешање со руските хакери на изборите во САД.
Трамп ја потврди својата улога како поддржувач на Брегзит и се пожали дека сите го искористуваат САД. “Преговорите со Путин ќе бидат многу полесни од разговорите со сојузниците”, рече тој. За него, сè беше финансиска трансакција, цена и зделка. Значително внимание се посветува на суштинските прашања. Речиси на секој чекор, твитови по твитови, тој му се исмејува на либералниот западен ред, изграден од пепелта од Втората светска војна, гарантиран од институции како НАТО и ОН и заштитен под американскиот нуклеарен чадор. Ред, кој гарантира на голем дел од светот мир и просперитет. Поранешниот американски потпретседател Џо Бајден минатата недела изјави дека Трамп (свесно или не) помогнал на агендата на Путин, кој првенствено е насочен кон уништувањето на либералниот западен ред, кој се соочува со Советскиот Сојуз и одржува сè што рускиот лидер презира. Но, дали оваа линија навистина е во опасност и, ако е така, што може да го замени? Некои си потсетија на 30-те години на минатиот век, кога последиците од економската криза, протекционизмот, непријателство кон малцинствата, распадот на меѓународните институции и чувството дека демократијата не успеа, дозволија да се вкорени фашизмот. Оваа споредба лесно може да се надмине – но сепак живееме во ера со релативно полно работно време. Се чини дека не сме на работ на војна и фашистичките сили не се вооружуваат. Групите на паравизија не одат на улиците, повеќето нации се посилни отколку во 1930-тите, а концептот на човековите права сега е длабоко вкоренет во демократските општества. Кога се сомневате, цитирајте го Марк Твен, кој рече дека “историјата не се повторува, но често се римува”. И ако некои спомени од 1930-тите се малку избледени, постојат многу модерни трендови кои се исто толку застрашувачки.
ТРГОВСКИ ВАРИОРИ
Највпечатлива споредба е заживување на економскиот национализам. Трамп нарече Транстихоокеанското партнерство измама која ќе го о нападне северноамериканскиот договор за слободна трговија како најлошата договор во американската историја и наложи царини на увоз од Кина, Европа и други земји – и се закани и за дополнителни давачки. Тој најави дека САД ќе останат во Светската трговска организација (СТО), чија главна цел е да се поддржи слободната и фер трговски систем, но додаде: “Се однесувате со нас особено лошо … тоа е неправедна ситуација”. Генералниот директор на СТО Роберто Азеведо предупреди дека ако САД ја напуштат организацијата ќе надвладее законот на џунглата. Не е изненадувачки, дека историчарите потсетија за скандалозниот закон Смуут-Харли од 1930 година, со кој беа наметнати високи царини на трговските партнери на Америка. Аргументите на поддржувачите на овој закон – дека американската индустрија и земјоделството имаат потреба од заштита од нефер конкуренција – се премногу слични на оние што се користат од Трамп денес. Во секој случај, акцијата на САД предизвика одмазнички мерки. Сеуште останува нејасно: дали денешните трговски војни ќе имаат исто толку погубни последици како законот на Смуут-Харли, кој само ја продлабочи Големата депресија; и дали во одреден момент, по сите преговори ќе се дојде до договор. Сето тоа зависи од кого Трамп тоа ќе го слушне.
Кралицата Елизабета Втора и претседателот Трамп
Во секој случај денешните зависат еден од друг пазари и технологии, во комбинација со доста “доброто здравје” на глобалната економија (Меѓународниот монетарен фонд предвидува глобален раст од 3,9% за оваа и следната година) се дијаметрално спротивни на заднината невработеност и инфлацијата во периодот меѓу војните. Невработеноста во Германија е 3,4% во 1932 година, 30% од работоспособното население на земјата е без работа. Следната година – 25% од Американците остануваат без егзистенција. А тогаш минималната надница е поблиску до границата на сиромаштијата, отколку што е во моментов, а поединци се оние кои имаат заштеди. Економската криза и политичката нестабилност поттикнуваат појава на паравоени групи. Речиси секоја европска земја има своја верзија на нацистичките Штурмабтеилунг – БЦрни кошули – во 1930-тите. Тешко е да се разбере како денешните полуфашистички групи можат да ги збунат добро населените земји, дури и ако сме на прагот на новата Голема рецесија. Во исто време, не е изненадувачки фактот што фракцијата на екстремнодесничарските групи се чувствува силна – особено со поддршката на националистите – евроскептички партии кои работат се близу да ја преземат власта во Европа. По судирите на митингот наречен “Приклучи се десно” во Шарлотсвил минатата година, Трамп објави дека има прекрасни луѓе од двете страни. 560 имигранти беа повредени во екстремистичките активисти во Германија во 2016 година. Според антитерористичката стратегија на британската влада “заканата од екстремни десничарски групи е зголемена во последниве години и продолжува да расте”.
МИЛЕНИУМСКИТЕ ПРЕДИЗВИЦИ
Можеби нема да се соочиме со повторување на настаните од 30-тите години, но нашата возраст има свои недостатоци. Подемот на популизам не започна со Трамп или Брегзит. Според идеолошкиот ментор на Трамп Стив Банон (и тој не е единствениот), сето тоа започнува со финансиската криза од 2008 година кога го виде падот на стариот капитализам. На долг пат за обновување, традиционалните “добро платени работни места” исчезнаа од напуштените градови на Средниот Запад на Америка, кои традиционално го поддржуваат Трамп. Националниот проект за вработување во 2012 година покажа дека 58 отсто од новите работни места во САД по рецесијата се за позиции со минимална плата, имено помалку од 14 долари за час. Милиони просечни плати се исчезнати. Во Обединетото Кралство, невработеноста е мала, но создавањето работни места, исто така, е слабо платена за нискоквалификувани работници. Нееднаквостите се продлабочија драстично во минатото генерација: во САД најбогатиот 1% држи 20% од националниот доход до 2016 година, а посиромашните 50% – само 13%. Трендот, иако помалку застрашувачки, е сличен на оној во Европа. И повеќето истражувања покажуваат дека токму платите и перспективите на најсиромашните работници се најтешко погодени од приливот на мигранти. Еден од главните аргументи на кампањата за поддршка на Брегзит беше дека мигрантите од Источна Европа ги поткопуваат платите и зголемуваат социјалните трошоци. Истата ситуација е забележана и во Италија, каде што две популистички партии победија на изборите во март.
Ако настаните од 2016 година ја обележаа Одмаздата на заборавеното, нивната омраза денес воопшто не е помала. Политичарите популисти – Доналд Трамп, Најџел Фараџ од Партијата за независност на Велика Британија, италијанскиот министер за внатрешни работи Матео Салвини – експлоатираат вешто антиимигрантските ставови. (“Го сакам ниско образованите”, рече Трамп во 2016 година). Според нив обичните луѓе биле заборавени од “либералните елити”, вклучувајќи разгалени меѓународни бирократи, британските капиталисти и медиуми со “лажни вести” – она што Хитлер го нарекува “lugenpresse”, или лажен печат. Но Хитлер исто така пишува во “Мојата борба”, дека ” во големата лага секогаш има одредена сила на кредибилитетот.” Наместо од поткован со високи чизми паравоени, денеска опасноста е доста застрашувачки и подмолна – зголемување на непријателство кон “различните”, изразена со провокативен јазик и преку разни лаги. Критичарите велат за Трамп дека тој ја совладал оваа реторика до совршенство, кое ги опишува некои земји како “септички јами” и ги обвинува противниците, дека сакаат илегални имигранти од Централна Америка, “без разлика колку лоши можат да бидат, силите како паразити на нашата земја” . И сето тоа се протега надвор од САД.
Трамп се смееше во Германија (и германската канцеларка Ангела Меркел) дека ” прифатила милиони луѓе кои толку насилно и насилно ја промениле нејзината култура”. Се разбира, тој беше категоричен, со извесен степен на хипокризија од своја страна дека е извршено големо злосторство против Германија. Меѓутоа, неговата порака се појавува кај растечкото малцинство во Европа. Салвини одбива да им дозволи на бродовите што носат мигранти да влезат во италијанските пристаништа и да побараат попис на Ромите.
Унгарската влада усвои закон со кој се признава како кривично дело обезбедување помош за илегалните мигранти. Унгарскиот премиер Виктор Орбан, неодамна реизбран за трет мандат, се искажа со одобрување за општества кои не се “западни, не се либерални, не се либерални демократии, можеби не се дури и демократии, и покрај тоа се создале просперитетни држави”. Според Стив Банън Орбан е “Трамп пред Трамп”.
Францускиот претседател Емануел Макрон се жали од овој тренд пред неколку недели: “Тие (популисти) велат нај провокативните работи и никој, апсолутно никој не е навреден. Навикнати сме со сите видови екстремизам од држави кои пред неколку години беа исто толку проевропски, колку сме и ние “. И покрај речиси десет години од опоравувањето од Големата рецесија, нетрпеливоста и расизмот процветаа.
Како расположението да не е мрачна, кога живееш во очекување на следната економска криза, особено откако ветените добро платени работни места не се создадени? И кој ќе биде жртвено јагне во овој случај? Марк Твен вели дека “приказната не се повторува, но често се римува” И додека старите и сигурни одолеаја и се урнати, Меркел најави дека имиграцијата е егзистенцијално прашање за Европа и дека “ние, Европејците, треба да се бориме за сопствената иднина и судбина”. Таа тоа го изјави за време на митинг во мај: “Во одреден степен епохата во која можевме целосно да се потпираме на другите, заврши”. Проблемот е што на позадината на Брекзит и противречностите по прашањето за имиграцијата, Европа изгледа лошо подготвена да ја преземе судбината во свои раце, особено откако Русија изгледа има намера да интервенира во европската политика и да ја заземе земјата на политичарите. Светскиот либерален поредок се оспорува на бројни фронтови, бидејќи ја изгубил довербата на луѓето кои се чувствуваат напуштени и “затрупани” од имиграцијата, како што рече поранешниот британски премиер Маргарет Тачер пред 40 години.
Трамп, Орбан, Салвини, Марин Ле Пен од францускиот Национален фронт, станаа херои. Мартин Вулф праша во “Фајненшл тајмс”: “Треба ли да очекуваме старата Америка да се врати назад? Не, се додека некој не најде повеќе на политички успешен начин да ги пресретне потребите и загриженоста на обичните луѓе”. Истото прашање може да се постави и за Европа. / BGNES —————————–
Анализата е од Тим Листер, СИ Ен-Ен.