Три, четири, пет, шест … што е следно? Турските граѓани во текот на изминатата половина деценија броеја драстичното поевтинување на турската лира на екраните пред менувачниците со мешавина од интерференција тревога и иронично изненадување.
Валутата во поголемиот дел од 2014 година се задржа малку над курсот од две фунти за долар, но ја премина психолошката граница од три фунти за првпат по неуспешниот обид за државен удар во 2016 година, а потоа стигна курсот од четири фунти за долар во почетокот на оваа година. Но депресијацијата достигна невидени нивоа во последниве недели, откако односите на Турција со САД се затегнаа уште повеќе и пазарите почнаа да ја ставаат под сомнение довербата во турските владеел, што доведе до курс на фунтата од 5 до едно. Кај новите продажби во петокот, на позадината на заладените турско-американски односи, курсот достигна над шест фунти за долар, како во еден момент националната турска валута загуби една четвртина од својата вредност само за ден. Според економистите додека владата можеби е принудена да ја задржи моменталната ситуација со надеж за подобрување на надворешната и економска средина, тогаш поевтинувањето на лирата крие значителни ризици за економијата и особено за банкарскиот систем.
Силен притисок врз банките
Актуелниот стремеж на претседателот Реџеп Таип Ердоган кон раст, заедно со необичните му говори за монетарната политика – вклучувајќи дека пониските камати можат да ја намалат инфлацијата, го поставија во директен судир со пазарите. Централната банка, која традиционално е независна, но никогаш не противречи на Ердоган, очигледно ја напуштила традиционалната монетарна политика и користи зголемувањето на каматите како инструмент за поддршка на валутата и начин за намалување на инфлацијата. Силниот притисок на Ердоган на централната банка и фактот дека “повисоките каматни стапки не се здрави за економската стратегија на Турција за раст”, значат дека централната банка ја оставила каматата на чекање, тврди Нора Нојтебуум – економист од “Еј-Би-Ен Амро.
” Поддржувачите на Ердоган веруваат дека неговите зборови од надворешна закана што ја уништуваат фунтата. /
“Целта а Ердоган е да ја подобри економската позиција на домаќинствата”, рече таа, додавајќи дека владата сака “музиката да продолжи да свири” иако надворешните и внатрешни дебаланси се продлабочуваат.
Изгубената доверба
По победата на изборите на 24 јуни Ердоган го назначи својот зет Берат Албајрак на чело на новото и проширенио Министерство за финансии. Сето ова се случи на позадината на новиот претседателски систем во земјата, кој ја укина институцијата на премиерот, чиј последен претставник Бинали Јилдирим понекогаш, но не често, повикуваше на претпазливост во однос на економската политика. Новиот политички систем ја зголеми контролата на Ердоган на централната банка, која на 24 јули ги збуни пазарите и ја остави непроменета каматата иако ја иам инфлацијата, која во јули достигна 15,85 проценти. “Пазарите ја агубија доверба во триумвирата на претседателот Ердоган, неговиот зет како министер за финансии и способноста на турската централна банка да дејствува така како што треба”, изјави Чарлс Робертсон, главен економист во “ренесансниот капитал”.
Според консултантската компанија “Капитал икномикс” падот на курсот на лирата испоставува дополнителен притисок врз банкарскиот сектор во Турција поради големиот обем на доделените кредити, како во моментов една третина од банкарските заеми во странска валута се деноминирани. “Ако некои од овие слабости се кристализираат, тие можат да ја потопат економијата во раширена криза”, рече економистот Јасмин Енгин.
Американската инвестициска банка “Голдман Сакс” ги штрекна инвеститорите со прогнозата дека дополнително поевтинување на фунтата до 7,1 за долар “може дополнително да го намали” вишокот капитал на турските банки.
Одвраќање
Додека лирата девалвира – а кон моментов нема напредок во односите со САД, откако ќор-сокакот се продлабочи по апсењето на американскиот пастор Ендрју Брнсон – Владата остана оптимист во врска со неколку коментари за обновување на пазари. Проблемот не најде место на насловните страници на водечките турски весници, каде критичните турски економисти ретко добиваат публицитет што ги направи социјалните медиуми главен форум за дебата.
“Провладините медиуми му го отстапуваат вниманието како да емитуваат филмови и серии”, се жали Мустафа пред менувачница во близина на “Големиот чаршија” во Истанбул. 
урските медиуми не пишуваат за економски проблеми. .Цената на фунтата не е прва грижа за основните поддржувачи на Ердоган, од кои многумина немаат планови да одат на одмор во странство и со подготвеност ја прифаќаат владината реторика дека економските проблеми се предизвикани од надворешни сили, со цел да ја ослабат Турција. “Имам целосна доверба во оваа влада, сигурен сум дека ќе најде начин да нè извлече и да го смениме овој тренд”, рече поддржувачот на Ердоган Сабахатин. ММФ или нова каматна стапка се зголеми? Ако загриженоста за фунтата се претворат во редење на економската криза, Владата сеуште има скриени адути на располагање. Тоа може да наметне капитална контрола на девизните дознаки и дури да ја побара ММФ за финансиска помош, иако економистите го сметаат последното за исклучително крајна мерка, која е малку веројатно да се случи, со оглед на фактот дека едно од достигнувањата со кои Ердоган е особено горд на исплатата на долгот на Турција кон ММФ во 2013 година. Но, тој може и да ја проголта својата гордост и да им овозможи на централната банка да ја зголеми итно каматата, како што направи на 23 мај – месец пред изборите, кога беше најавено зголемување на каматните стапки со 300 поени.
“Ердоган е прагматичар”, коментира економистот Нора Ноитебум. “И ако ситуацијата продолжи да се влошува, лирата да поевтинува и високата инфлација да има преголемо влијание врз економската ситуација – а тоа изгледа се случува токму во овој момент – тој ќе се предаде.”
———
Стјуарт Вилијамс, АФП