Огромното мнозинство од политичките партии, вклучително и главната опозициска партија јавно се изјаснија за поддршка на евроинтегративниот пат на земјата. Ова е многу добро и тоа е многу важно, затоа што преговорите за пристапување во ЕУ се главна задача, која бара извонредна посветеност и ангажман од сите – владата, опозицијата, па и општеството во целина. Тоа е процес кој ќе се протега низ условите на различни влади и затоа треба да се третира како национален проект како што беше случајот во другите земји кандидати, кои сега се земји-членки на ЕУ. Затоа, важно е партиите кои се изјаснуваат за влез во ЕУ, да преземат политичка одговорност и да постапат соодветно, вели во интервју за „Локално“ евроамбасадорот Дејвид Гир.
Што се однесува до почитувањето на правата на различните заедници во Северна Македонија, според Гир, земјата е добар пример за мултиетничко општество.
-Се разбира, многу внимателно ги следиме случувањата овде и даваме поддршка каде што можеме за да ги зајакнеме напорите за борба против дискриминацијата. Важно е сите поплаки за дискриминација да се третираат сериозно и брзо да се постапува од страна на државните органи. Што се однесува до говорот на омраза, не гледаме докази дека властите поттикнуваат омраза, порача евроамбасадорот во однос на обвинувањата на Бугарија.
Доцнењето на почетокот на пристапните преговори, како и причините за овие одложувања придонеле, според Гир, за чувството на скептицизам меѓу македонските граѓани. Исто така, разбира дека меѓу некои, овие чувства се засилени со стравот од губење на идентитетот во текот на процесот на пристапување во ЕУ. Но, додава, ниту една земја не го губи идентитетот на патот кон ЕУ.
– Сосема спротивно, како што видовме одново и одново од Малта до Шпанија, Словенија до Романија. И оваа земја може да биде сигурна во својот идентитет и во својот јазик. Европскиот пат само ќе ги зајакне. Сведоштво за тоа е неодамна ратификуваниот договор за статусот на Фронтекс – потпишан и преведен на македонски јазик, без фусноти и ѕвездичка, на еднаква основа со сите 24 јазици на Европската унија, истакна тој.
Во однос на корупцијата и борбата против организираниот криминал, амбасадорот на ЕУ истакна дека е постигнат одреден напредок во однос на законодавството и работата на некои институции, но дека е потребно е многу повеќе.
– Потребна е длабока промена во синџирот – од донесување закони преку нивно спроведување, до спроведување на правилата. Овде државните институции имаат клучна улога. Има некои, како што се Државната комисија за спречување на корупцијата или Ревизорското тело кои вршат важна работа, но премногу често не се постапува по нивните препораки, истакна Гир во интервјуто за „Локално“.
Очекувате ли уставните измени да се случат пред редовните парламентарни избори или по нив? Дел од експертската јавност вели дека најдобра солуција би била уставни измени и распуштање на парламентот да се изгласа во ист ден, со цел сите страни да тргнат со „иста предност“ на евентуални предвремени избори. Ваше мислење по ова прашање?
– Промената на уставот е суверен избор што треба да го направи државата. Кога и како, тоа треба да се договорат политичките партии. Она што можам да го кажам е дека од гледна точка на процесот на пристапување на земјата во ЕУ, не треба да се изгуби моментумот. Тоа значи дека скринингот напредува многу добро – скрининг средбите со Северна Македонија напредуваат со стабилно темпо. Скринингот е на пат да биде завршен до ноември оваа година. Тоа значи дека сега со уставните измени ќе се овозможи пристапниот процес да продолжи со отворање на првиот кластер без одлагање.
Би поддржала ли ЕУ референдум за уставните измени, нешто што го бараат дел од партиите во македонскиот блок?
– Ќе повторам, ова е суверена одлука што треба да ја донесе земјата. Но, да се повлечеме и да погледнеме што всушност се бара. Тука ќе биде важно внимателно да се погледне што всушност предлага Работната група која е формирана за оваа намена. Но, генерално, веќе е јасно дека промените ќе се однесуваат на конкретни референци за граѓаните кои се идентификуваат како Бугари во уставот заедно со другите групи. Ова не ја менува суштината на уставот. Тоа не го менува идентитетот на државата, ниту влијае на нејзините суштински интереси. Всушност, оваа земја има добри резултати за односите меѓу заедниците и промената само ќе го консолидира ова и дополнително ќе ги унапреди основните права.
Постојано слушаме за про-ЕУ, анти-ЕУ партии, најмногу од владејачката партија која таква етикета им „залепи“ на ВМРО-ДПМНЕ и Левица. Има ли според вас партии во земјава кои работат против евроинтеграциите?
-Она што можам да го кажам е дека огромното мнозинство од политичките партии, вклучително и главната опозициска партија јавно се изјаснија за поддршка на евроинтегративниот пат на земјата. Ова е многу добро и тоа е многу важно, затоа што преговорите за пристапување во ЕУ се главна задача, која бара извонредна посветеност и ангажман од сите – владата, опозицијата, па и општеството во целина. Тоа е процес кој ќе се протега низ условите на различни влади и затоа треба да се третира како национален проект како што беше случајот во другите земји кандидати, кои сега се земји-членки на ЕУ. Затоа, важно е партиите кои се изјаснуваат за влез во ЕУ, да преземат политичка одговорност и да постапат соодветно.
Постои ли можност за сериозно нарушување на етничките тензии во земјава? Од владејачката ДУИ постојано слушаме како опозициската ВМРО-ДПМНЕ работи на тоа со своите секојдневни, според нив, неосновани обвинувања?
– Одблиску ги следиме случувањата во областа меѓуетничките односи и редовно ги оценуваме во годишниот извештај, подготвен од Европската комисија. Како што веќе спомнав, земјата има добра евиденција за меѓуетничките односи и одговорност на сите е да го задржат тоа така. ЕУ ја поддржува заложбата на владата да изгради поголема доверба меѓу заедниците и одговорност на сите политички чинители е да се воздржат од акции и изјави кои можат да им наштетат на односите меѓу заедниците.
Се влошува се чини проблемот со Бугарија на многу полиња, дури слушаме и отворени меѓусебни напади од високо поставени политичари од двете земји. С.Македонија со „францускиот предлог“ сега преговара со ЕУ, не со Бугарија, но има ли простор, по ваше мислење, за нови условувања од нашиот источен сосед и доколку си ја завршиме задачата дома?
ЕУ амбасадор, Дејвид Гир
– Мислам дека тука има два дела. Кога станува збор за отворањето на кластерите по завршувањето на пристапниот процес, јасно е дека со измените на Уставот автоматски ќе се заврши фазата на отворање на преговорите и ќе се активира уште една Меѓувладина конференција, без натамошна одлука.
Што се однесува до пошироките пристапни преговори, како што знаете, процесот на одлучување за проширувањето на ЕУ се заснова на едногласност. Тоа значи дека во текот на целиот процес ќе биде потребна согласност од сите земји-членки. Во секој момент, секоја земја-членка може да покрене одредени прашања.
Она што е важно тука е дека тие треба да се однесуваат на спроведувањето на реформите на ЕУ, а не на надворешни прашања кои допираат прашања за историјата или идентитетот. Знаете дека слични грижи се изразени во однос на другите земји-кандидати за ЕУ кои сега се членки на ЕУ.
Искуството овде е дека како што реформите напредуваат, фокусот останува цврсто на реформите. И ова е местото каде Северна Македонија сега треба да ги концентрира сите свои напори.
Постојано сме обвинувани за говор на омраза, за неспроведување на Договорот за добрососедство, за поддршка од страна на властите на „прогонот на македонските Бугари“ и „газењето на нивните основни човекови права“. Како ЕУ гледа на овој проблем и дали е точно тврдењето дека властите ги охрабруваат овие постапки?
-Во однос на Договорот за пријателство, добрососедство и соработка од 2017 година, ова е билатерален договор меѓу Северна Македонија и Бугарија. И овде ставот на ЕУ отсекогаш бил дека унапредувањето на добрососедските односи и регионалната соработка се суштински елементи на нашите односи во рамките на Процесот на Договорот за стабилизација и асоцијација, како и во процесот на проширување. Во пракса, тоа значи дека овој билатерален договор, како и Договорот од Преспа со Грција, треба да се спроведуваат со добра волја од сите страни. На крајот на краиштата, добрите односи меѓу соседите се клучни за постигнување поголема стабилност, безбедност и просперитет за сите.
Што се однесува до почитувањето на правата на различните заедници во Северна Македонија, како што споменав неколку пати, земјата е добар пример за мултиетничко општество. Се разбира, многу внимателно ги следиме случувањата овде и даваме поддршка каде што можеме за да ги зајакнеме напорите за борба против дискриминацијата. Важно е сите поплаки за дискриминација да се третираат сериозно и брзо да се постапува од страна на државните органи. Што се однесува до говорот на омраза, не гледаме докази дека властите поттикнуваат омраза. Сепак, и овде како и на друго место говорот на омраза против различни малцинства и заедници во социјалните медиуми е значаен предизвик. Сите ние се бориме да се справиме со ова и внатре и надвор од ЕУ. Ова бара чекори како што се развивање и користење алатки за пријавување говор на омраза, систематско собирање податоци за него и обезбедување на соодветно следење. Ова бара проактивност и холистички пристап.
Овде, во Северна Македонија, обезбедуваме помош преку посветен проект заедно со Советот на Европа за борба против говорот на омраза и дискриминација и преку поддршка на напорите на граѓанското општество за зајакнување на националните заштитни механизми против говорот на омраза во Северна Македонија.
Иако има стабилно про-ЕУ мнозинство, како го коментирате зголемувањето на евроскептицизмот во земјава, и зошто, според вас, постои големо разочарување од македонските граѓани кон Унијата?
-Ги видовме резултатите од неодамнешните анкети и разбираме што значат. Секако дека доцнењето на почетокот на пристапните преговори, како и причините за овие одложувања придонесоа за чувството на скептицизам. Ние, исто така, разбираме дека меѓу некои овие чувства се засилени со стравот од губење на идентитетот во текот на процесот на пристапување во ЕУ.
Овде сакам да нагласам две работи. Прво, сега започна процесот на пристапни преговори. Процесот на скрининг напредува добро. Има моментум. Целта на членството, иако бара многу, е реална и остварлива.
Второ, изгледите за членство и нудат на оваа земја најдобри шанси за градење постабилна, посигурна и просперитетна иднина заснована на демократски принципи. Тоа го видовме одново и одново во земји кои се приклучија, иако патот до членство во ЕУ беше тежок. Членството ги трансформираше тие земји, извлекувајќи многумина од сиромаштијата, нудејќи работа, подобрено образование и способност да се натпреваруваат на најголемиот единствен пазар во светот од 450 милиони луѓе. Донесе подобрени услови во животната средина, вклучувајќи почист воздух, вода и почва. И тоа ги зголеми надворешните инвестиции и деловната доверба во засегнатите земји. Ништо не се натпреварува со ова искуство на трансформација.
Конечно, ниту една земја не го губи идентитетот на патот кон ЕУ. Сосема спротивно како што видовме одново и одново од Малта до Шпанија, Словенија до Романија. И оваа земја може да биде сигурна во својот идентитет и во својот јазик. Европскиот пат само ќе ги зајакне. Сведоштво за тоа е неодамна ратификуваниот договор за статусот на ФРОНТЕКС – потпишан и преведен на македонски јазик, без фусноти и ѕвездичка, на еднаква основа со сите 24 јазици на Европската унија.
Овој месец, инаку, го одбележавме започнувањето на операциите на ФРОНТЕКС во Северна Македонија заедно со локалното Министерство за внатрешни работи помагајќи да се засилат контролите долж границите на земјата и со тоа да придонесеме за нејзината и нашата заедничка безбедност.
Со години, ако не со децении зборуваме за сериозни реформи кои треба да го следат евроинтегративниот процес на земјава, но едни од најголемите – корупцијата и организираниот криминал, е нешто за кое ќе треба сериозен хируршки зафат. Најсвеж е случајот со „Бехтел и Енка“ за кој и Обвинителството отвори случај, но прашањето е гледате ли воопшто некаков напредок на овие полиња и дали ЕУ помага доволно во овој процес?
-Борбата против корупцијата и организираниот криминал заедно со другите елементи на владеењето на правото е во сржта на процесот на проширување. Задача во која државните институции, владата, парламентот, судството мора да бидат протагонисти и да водат со пример. Но и задача за целото општество, за секој граѓанин. Борбата против корупцијата бара целосна посветеност на земјата како целина.
Па, каде сме ние во однос на конкретните реформи? Постигнат е одреден напредок во однос на законодавството и работата на некои институции. Но, потребно е многу повеќе. Потребна е длабока промена во синџирот – од донесување закони преку нивно спроведување до спроведување на правилата. Овде државните институции имаат клучна улога. Има некои, како што се Државната комисија за спречување на корупцијата или Ревизорското тело кои вршат важна работа, но премногу често не се постапува по нивните препораки.
Кога станува збор за судството и обвинителството, има некои посветени поединци и некои добри примери за нивната работа. Но, во исто време има и реални области на загриженост. И потребно е многу повеќе. И судството и обвинителството во моментов се многу лошо оценувани од јавното мислење. Тоа мора да се промени. Институциите мора да ја добијат довербата на јавноста. Ова значи дека постои обврска на судството и обвинителството и институциите како што се Академијата за јавни обвинители и Министерството за правда да го поттикнат развојот на независна, професионална класа на судии и обвинители кои дејствуваат со интегритет, ослободени од политички притисок или финансиски стимулации.
ЕУ и нејзините земји-членки обезбедија милиони како поддршка за владеењето на правото во оваа земја. И ќе продолжиме да даваме поддршка и од аспект на средства и експертиза. Постигнат е одреден напредок, но сега е време Северна Македонија и нејзините институции да дадат дополнителни опипливи резултати. Тоа го очекуваат граѓаните и тоа го очекува ЕУ.
Специјалниот претставник на Стејт департментот, Рубин вели дека земјава е плодна почва за руски дезинформации како и дека има медиуми кои ги шират истите, други европски извори, пак, велат и дека во Македонија се спонзорираат партии со руски пари. Колку ова ја разнишува европската перспектива на земјата и дали треба меѓународниот фактор посериозно да се зафати во однос на помош за да се справиме со овие проблеми?
-Јасно е дека хибридните закани како што е дезинформацијата претставуваат предизвик за сите нас, а не само за Северна Македонија. Тие претставуваат сериозна закана за темелите на нашите демократии. Дезинформациите ја поткопуваат довербата во медиумите и создаваат конфузија и несигурност. Видовме многу лажни вести и дезинформации од Русија во контекст на нејзината војна против Украина. Голем дел од ова беше забележано на каналите за вести овде, без тоа да биде оспорено. Тоа е загрижувачки. И јасно е дека Русија продолжува да игра дестабилизирачка улога во регионот, овде и пошироко.
ЕУ работи со Северна Македонија и со другите партнери од Западен Балкан за да ја зајакне општествената отпорност против манипулации со информации, странско мешање и дезинформации. Ние ги поддржуваме слободата на медиумите, плурализмот, медиумската писменост и образованието. ЕУ се ангажира со локалните институции, граѓанското општество и медиумската заедница за да се спротивстави на дезинформациите и да ја изгради, заштити и зајакне демократијата. Живото и независно граѓанско општество, како и интегритетот и професионалното новинарство се од клучно значење особено во воени времиња каде што се врши манипулација со информации и се шират дезинформации.
Токму затоа, ЕУ во периодот 2015-2020 година поддржа проекти во кои се вклучени медиуми и граѓански организации со грантови од над 3 милиони евра. Покрај медиумската писменост, овие проекти го вклучија граѓанското општество во медиумските реформи и го охрабрија истражувачкото новинарство и критичкото размислување. И ќе продолжиме да обезбедуваме понатамошна помош во оваа област, како и во градењето на отпорноста на земјата на други хибридни закани како оние во сајбер областа.
Колку, според вас, е можно сценариото С.Македонија во ЕУ до 2030-та, поготово доколку уставните измени не се случат? Каква иднина воопшто ја очекува земјава доколку останеме во „друштво“ на Косово и БиХ, нешто што како опција го најави вицепремиерот Маричиќ?
-Јас лично сум оптимист за иднината. Секако, пристапниот пат е предизвик, но други успеаја во минатото. Ова не е голема земја. Иако некои проблеми може да изгледаат непремостливи, искуството покажува дека тие можат ефикасно да се решат. Земете ги Словенија, Хрватска или балтичките земји како позитивни примери за тоа што може да се постигне кога пристапувањето во ЕУ се третира како национален проект. Кога владата, парламентот, сите државни институции, локалните власти, како и политичките актери од целиот политички јаз, бизнисите и граѓанското општество работат заедно за да напредуваат кон европските реформи. И земјата може да се потпре на поддршката на ЕУ додека започнува со реформи, на секој чекор од патот. За нас во ЕУ не постои план Б за Северна Македонија. Постои само план А – полноправно членство во Унијата, штом земјата е подготвена да се приклучи.
В.З.