Фирми, продавници, агенции и слични бизниси на Балканот истражуваат нови начини да го претворат своето комунистичко минато во профит. По распадот на Југославија, идејата за „југославизам“ ја изгуби својата популарност. Сепак, „југоносталгијата“ се врати на голема врата во сите поранешни југословенски држави и се претвори во можност да заработи пари за претприемачите во туризмот.
Дизајнерот Марио Милаковиќ реши својата страст кон минатото да ја претвори во „Југодом“, музејска колекција претставена во куќа за гости или, поточно, музеј за престој, лоциран во Белград.Во Југодом може да се најде оригинална југословенска куќа со мебел, украси и сувенири од југословенската ера, сето тоа со оригинална ознака „Made in Yugoslavia“.
– Сакав да направам место каде што гостите можат да се чувствуваат како да патувале низ времето и да се вратат во минатото, но не во непријатно минато, туку да се чувствувам како да се во својот дом. Затоа го именував Југодом – рече Милаковиќ.
Југодом е карактеристично привлечна за туристите, бидејќи на нејзината внатрешност се фокусира на естетиката од средината на минатиот век во Југославија. Зградата, предметите и мебелот во просторот се автентични. Сите предмети претставуваат селективни аспекти на естетиката, уметноста, дизајнот и историјата на СФРЈ.
– Влегував во подруми и тавани на пријателите и роднините. Секојдневно посетував пазари со стари работи и продавници со користен мебел. Поминав часови во истражување на Интернет. Добив подароци од странци. Овие беа секогаш работи што беа купени пред многу време, но веќе не се користат и не сакаа да ги фрлат – рече Милаковиќ.
Од телевизори до постери, „Југодом“ е одличен пример за тоа како можат да се комбинираат индустријата на гостопримство и музеј. Дури и на еден ѕид, врамен, е југословенски пасош. Тој е од голема вредност затоа што веќе не е во оптек.
Гости од целиот свет, како и од поранешните југословенски републики, доаѓаат во овој музеј.
– Повеќето наши гости не се од поранешна Југославија. Многумина велат дека Југодом изгледа како куќата на нејзината баба и се чувствуваат како да ја посетуваат кога ќе дојдат во музејот. Имав еден гостин од Австралија, кој рече дека многу го потсетил на филмот „Збогум, Ленин!“. Југодом секогаш предизвикува некои чувства, било да е тоа носталгија или меланхолија – рече Милаковиќ.
Југодом е одличен пример за тоа како комунистичкото минато може да се претвори во претприемачки успех со тоа што интересот за минатото се претвора во профит. Се чини дека југо-носталгискиот туризам е растечки тренд не само во Србија, туку и во сите поранешни југословенски републики.
Атомското засолниште, изградено за авторитативниот лидер на Југославија, Јосип Броз Тито и 350 луѓе во неговиот непосреден круг, исто така, стана многу популарна туристичка атракција во Коњиц, мал град во Босна и Херцеговина. Тури до засолништето се редовни, а самиот бункер, кој беше државна тајна до распадот на Југославија во 90-тите години, е зачуван целосно непроменет со сите свои симболи на социјалниот, економскиот, политичкиот и идеолошкиот систем на поранешна Југославија.
Хрватската фабрика за облека, Титос, ги продава своите производи ширум светот, вклучувајќи маици, ребрендирање слики и пароли на комунистички симболи на Југославија, како што е петокраката, црвена комунистичка ѕвезда и бетонската архитектура.
Една неодамнешна анкета покажа дека многумина во поранешна Југославија ја паметат својата поранешна татковина со голема радост.
Во Србија, околу 81 процент од испитаниците веруваат дека распадот на Југославија и наштетил на нивната земја. Босанците и Херцеговинците не заостануваат многу затоа што 77 проценти од испитаниците жалат за распадот.
Сепак, постојат етички прашања за деловните субјекти за производи и искуства што го издвојуваат духот на поранешната Социјалистичка Република. Историските настани никогаш не можат да се раскажат преку една приказна, а верзијата што туристите сакаат да ја доживеат може да биде сосем различна од она што навистина се случуваше. Затоа, дали туризмот исто така треба да биде одговорен за враќање на приказни за насилство и репресија?
Милош Ничиќ, професор на белградскиот Факултет за политички науки, го следи подемот на Тито-туризмот на Балканот и предупредува да не се претвори авторитетен лидер, кој без сомнение е централна фигура на Југоносталгија, во „поп фигура“.
Југославија не само што ќе оживее со ретро постери и слики од тоа време. Исто така е сеприсутна во напуштените ѕидови на Голи оток – место во хрватското море кое порано беше озлогласен политички затвор и принуден работен камп за сите оние што се спротивставуваа на Тито.
И порај тоа, југоносталгијата е растечки тренд, како за странците – туристи, така и за младите кои сакаат да дознаат повеќе за овој период. Реконструкцијата на социјалистичкото искуство и естетиката е докажан профитабилен и претприемачки успех.
Форбс