Наумовски: Издавањето на народната обврзница ќе влијае на мобилизирање на парите кај државната каса и ќе ја намали инфлацијата

од Vladimir Zorba

Издавањето на граѓанска, народна обврзница со сигурност ќе им донесе добивка на граѓаните. Професорот Синиша Наумоски нема дилема  дека  идејата да се емитува двегодишна народна обврзница може да има троен бенефит во услови на инфлаторни притисоци.

-Тука да нема дилема, ако убедувачката моќ на државата е толку голема, со сигурност граѓаните ќе имаат добивка од ваквата инвестиција во која, парите им се сигурни затоа што за нив гарантира државата. За граѓаните кои имаат вишок на пари, ова ќе значи дополнителен и постабилен принос, а за државата, нов период на акумулација и мобилизација на супер ликвидни средства за понатамошни капитални инвестиции. За граѓаните што немаат вишок на пари, ова ќе значи можност да имаат стабилни цени преку симнување на стапката на инфлација надолу, вели во интервју за Локално, Синиша Наумоски, директор на АБИТ и професор за контролинг на  Хајделберг Институтот во Скопје.

Раздвижувањето на пазарите на капитал преку нови атрактивни инструменти-обврзници според него, е добра опција која не само што ќе влијае на инфлацијата туку ќе даде стимул на производните компании за поголем раст. Не е изненаден од новото зголемување на каматната стапка од страна на монетарната власт. Таквите чекори се очекувани вели тој ако се имаат предвид прогнозите за инфлацијата. Затоа според него  треба да заборавиме на евтините кредити и да размислуваме за алтернативните начини на инвестирање по примерот на народната обврзница бидејќи туканема да има  ризици за банките од одлив на штедачи.

Во услови на криза, особено сега, година на двоцифрена инфлација, јас секогаш ќе изберам „танц“ со банките и државата. Само државата е таа, врз која може да се потпреме во инвестициските одлуки, кога е криза. Затоа граѓанската (народна) обврзница е добра работа во ова време, вели Наумовски.

Државата воведува граѓанска или народна обврзница, која, како нова опција за вложување се очекува пред летото. Што значи емисијата на ваков вид обврзница за граѓаните и за буџетот?

-Уште на почетокот на кризата со пандемијата, крајот на март 2020 година, јас, имав јасен став по основ на финансирањето на државата со обврзници. Имено, се сеќавам, во една анализа на АБИТ, обележав како решение за кризата која беше на повидок, тогаш, зголемување на јавниот долг, како што тоа го правеле земјите од Западна Европа за време на воената состојба (читај: во/и после втората светска војна). Како? Со мобилизација на целиот финансиски систем, со посебен осврт на пазарот на обврзници и банкарскиот систем, кој беше супер ликвиден. Тогаш, на крајот на март, 2020 година, требаше да реагираме брзо и веднаш, а без бирократски одложувања. Но, еве ден денес сме во 2023-тата, година, во која, не само кај нас, туку и насекаде каде има држави со лоша структурна поставеноста на економијата, вирее инфлација, иако со намален интензитет и тенденција за симнување на таквиот инфлаторен притисок, но сепак стапката останува двоцифрена. Оттука, во комерцијалните банки, каматите на штедните влогови се ниски и фиксни, а македонските граѓани се конзервативни и традиционално ориентирани да ги чуваат штедните влогови во банките. Тоа, според мене, ќе биде предизвик за финансиските власти да ги убедат граѓаните со посредство на повиски каматни стапки, од тие на депозитите, за тие, потоа, да инвестираат во народната (граѓанска) обврзница. Тука да нема дилема, ако убедувачката моќ на државата е толку голема, со сигурност граѓаните ќе имаат добивка од ваквата инвестиција, во која, парите им се сигурни, затоа што за нив гарантира државата. Практично, народната (граѓанска) обврзница ќе биде двегодишна и како што можев да прочитам од изјавите на официјалните лица од министерството за финансии, нејзината емисија ќе биде по пример на хрватскиот модел. Исто така, секој граѓанин ќе може да уплати минимална сума од десет илјади денари за да се стекне со народната обврзница.

Оттука, ваквата идеа, може да има троен бенефит, во услови на инфлаторни притисоци. Имено, за граѓаните кои имаат вишок на пари, ова ќе значи дополнителен (евентуално повисок) и постабилен принос, затоа што инвестирале во државни хартии од вредност, со рок на доспеаност на главницата и сигурна камата (читај: добивка), а за државата ова ќе означува еден нов период на акумулација и мобилизација на супер ликвидни средства за понатамошни капитални инвестиции. Додека, пак, за граѓаните што немаат вишок на пари, ова ќе значи можност да имаат стабилни цени преку симнување на стапката на инфлација надолу. Најважно, во време на инфлаторни притисоци, ваквата алатка ќе влијае позитивно, бидејќи дополнително ќе се повлече паричната маса горе во државната каса. Згора на сето ова, ако се има во предвид дека тешко се менуваат навиките кај традиционалните штедачи, да ги повлечат нивните депозити од банките, оваа алатка (мислам на народната обврзница) ќе влијае дополнително, на мобилизирање на парите, горе кај државната каса (во случајот државата) и ќе ја намали инфлацијата. Значи, да, јас сум за емисија на народната (граѓанска) обврзница, но да не ја заборавиме и локалната комунална обврзница. Таа, исто така е одличен механизам.

Во “борба’’ со порастот на потрошувачките цени, Европската централна банка повторно ја зголеми референтната каматна стапка. Од друга страна, изгледите за инфлација продолжуваат да бидат високи предолго време, па оттука и прашањето колку се основани дилемите за оправданоста на овие чекори?

-На почетокот на мај, годинава, ЕЦБ повторно ги зголеми клучните каматни стапки. Би рекол очекувано, ако се имаат во предвид прогнозите за инфлацијата. Имено, сега тие се зголемена за нови 25 базични поени, со важност од 10 мај, 2023 г. Оттука, можноста за маргинално задолжување кај ЕЦБ на банките ќе достигне каматна стапка од 4 %, додека каматната стапка за главните операции за рефинансирање ќе изнесува 3,75 %, а каматната стапка на готовинскиот депозит ќе изнесува 3,25 %. Како што велат од ЕЦБ, инфлаторните перспективи остануваат, премногу долго, претерано високи. Априлските проекции на ЕЦБ беа изненадувачки, кога во нив се покажа повторно засилена тенденција на инфлацијата од 7 %, а во претходниот месец истите покажуваа стапка од 6,9 % или 8,5 % за февруари.  Од ова, легитимно е прашањето за оправданоста на ваквите чекори на ЕЦБ, но што може монетарната власт да направи друго освен да избере помеѓу „чума“ и „колера“, да се искажам метафорички. Да подвлечам, ЕЦБ задоцни со ваквата заострувачка политика. Имено, таа почна со засилена динамика на покачување на референтната каматна стапка од септември 2022 г., а јас сум на мисла дека требаше зголемувањето да се случи уште пред летниот период истата година, и тоа брзо и силно.

Неодамнешното истражување на ЕЦБ покажа дека банките значително го зајакнале пристапот до кредити. Дали преку ова се рефлектираат последиците врз реалната економија?  

-Денес ние на студентите им говориме дека проблемот со инфлацијата треба да се подразбере како проблем со инфлација на трошоците. И тоа е исто, како во македонската економија, така и во европската. Впрочем насекаде. Имено, сакам да кажам дека во вакви услови монетарната политика нема простор за делување или не е толку ефикасна како што се мерките кои се преземаат со фискалната политика. Затоа, ЕЦБ презема мерки соодветни, со заострување на монетарната политика, но тоа не е доволно ако не е пратено од страна на фискалната политика на ЕУ. Затоа, во истражувањата на ЕЦБ се покажува дека банките, и покрај заострените мерки, самите си имаат ликвидност, натрупана од претходно и значително го зголемуваат пристапот до кредити. Поточно, тие се како компаниите, кај кои, главната цел им е да го максимизираат профитот и зголемат продажбите на продукти (читај: кредити). Оттука, ЕЦБ презеде одредени мерки, и тие се во ред за смирување на инфлацијата, меѓутоа за разлика од земјите со цврста авторитарна власт (читај: Кина, Индија, Русија и сл.), овие нашите сојузници од   еврозоната, нема таква меѓузависност помеѓу мерките што ги презема ЕЦБ и комерцијалните банки, заради тоа што европските комерцијални банки бележат висока ликвидност и немаат толкава потреба од ликвидносни средства од Европската централна банка, како што имаат во овие земји од Истокот, и заради тоа, таму, подигањето на референтните каматни стапки на Централните банки има многу поголемо и побрзо влијание од колку што тоа е во еврозоната и САД.

Претседателката на Европската централна банка Кристин Лагард рече дека има „дивергенција“ меѓу секторите на економијата, односно дека  изгледите за производствениот сектор се влошуваат, додека услужниот сектор расте. Што значи тоа во пракса од аспект на последиците?

-Ако се има во предвид среднорочната стратегијата на ЕЦБ, таму се предвидува враќање на инфлацијата во рамките на 2 %. Тоа според мене може да предизвика понатамошно заострување на монетарната политика и нови корекции на стапките на референтната камата нагоре, во текот на 2023 г. Затоа, сметам дека раздвижувањето на пазарите на капитал, преку нови атрактивни инструменти – обврзници, како што тоа во соседството го направи Хрватска е добра опција за оваа и наредната година. Имено, мора да се најде нов начин за дополнително да се извлече ликвидноста на граѓаните горе во централата (државната каса), а за сметка на тоа да се стимулираат производствените компании за поголем раст. Банките не можат сами во оваа битка. Потребна е државата. Ете затоа, почитуваната Лагард говори дека има дивергенција меѓу секторите на економијата. Да појаснам. Ако секторите на услуги растат, тоа значи помала можност за создавање на раст во националната економија и помал БДП. Имено, само со раст во производствениот сектор, при тоа пратен со продуктивни работници може да имате раст во БДП и да се борите со инфлаторните притисоци. Во спротивно, состојбите ќе ви натежнуваат.

Се погласни се критиките насочени кон банките поради неусогласеноста меѓу она што им го наплатуваат на должниците и каматните стапки што им се нудат на штедачите. Каде го препознавате излезот?

-Неодамна се вратив од САД, и како што читам во стручната јавност, а беше очекувано, монетарците ја зголемиле основната камата. Во насока на ова, од друга страна, пак, за 25 п.п. се зголемиле и депозитите преку ноќ и на 7 дена. Со тоа, тие сега ќе изнесуваат 3,65 и 3,70 %, соодветно. Оттука, за очекување е дека ќе следува една засилена мобилизација на нови штедачи и подобри услови за истите од страна на банките. Но, секако тоа нема да ја приближи разликата или како што велите Вие, неусогласеноста на банките, меѓу она што им го наплатуваат на должниците и каматните стапки што им се нудат на штедачите. Тоа е тој бизнис помеѓу активната и пасивна камата. Како што прочитав еден натпис, деновиве, така и ќе го споделам: „Народе, заборавете на евтини кредити уште некое време“. Имено, на оваа тема „лелекаат“ и американските граѓани, да споделам една неодамнешна импресија. Според ова, на мисла сум дека треба да се размислува и за алтернативни начини на инвестирање од страна на граѓаните кои имаат вишоци на парични средства. Како што напоменав во првото прашање, силно сум убеден дека обврзницата како нов инструмент за граѓаните, може позитивно да не изненади сите. Најпрво од количеството на пари кои ќе се приберат, а потоа и од ефектите кои ќе се интегрираат во националната економија. Тука ризици за банките од одлив на штедачи нема да има. Затоа што ние сме традиционално ориентирано банкарство – стабилно.

Европските штедачи повлекуваат повеќе пари од банките во потрага по подобра опција за штедење додека банките се борат да ги задржат депозитите. Треба ли да се грижат банките од последиците на ова незадоволство на штедачите?

-Во македонската економија преовладува традиционално ориентиран банкарски систем. Оттука, ризици за банките од одлив на штедачи нема да има. Затоа велиме дека главната карактеристика во сите овие изминати триесет години на монетарна независност, за македонскиот банкарски систем е зборот – стабилност. Подобра опција за штедење секако дека има. Но, таа е пратена со поголем ризик. Затоа ако јас би избирал, секогаш ќе изберам диверзификација во семејното портфолио. Секогаш банката ќе ми биде на прво место, а дури потоа може да пласирам дел во граѓански обврзници или хартии од вредност во стабилни компании, или пак во мојата општина, ако таа е спремна за емисија на локално-комунални обврзници. Имено, мојот став по основ на оваа тема е прилично конзервативен. Брзи пари при процесите на штедење и инвестирање нема. Брзите пари се синоним за криминал и лоша етика во финансиите.

Фондовите на пазарот на пари се покажаа популарни кај штедачите кои бараат повисоки приноси на нивните пари додека опстојуваат високите нивоа на инфлација. Можни ли се нови “ветришта’’ во навиките на штедачите во пошироки рамки, но и особено кај нас?

-Инвестициските фондови се добра алтернатива на банките во глобални рамки. Во таа насока, јас сум ги поддржувал таквите нивни активности. Да не бидам погрешно разбран, во услови на криза, особено сега, година на двоцифрена инфлација, јас секогаш ќе изберам „танц“ со банките и државата. Само државата е таа, врз која, може да се потпреме во инвестициските одлуки, кога е криза. Затоа, неколу пати реков дека граѓанската (народна) обврзница е добра работа во ова време. Комунално-локалната обврзница, исто така. Впрочем, ајде да се присетиме, кога ни беше најтешко, во 2020 г., сите излегувавме и „лелекајќи“ ја баравме државата. Затоа јас имам „Кензијански менталитет“, во кој, ми преовладуваат конзервативни ставови, во таа насока. Сакам државата да биде активна во економските процеси. Во криза, помалку верувам во слободната либералност на пазарната економија. Ако мене ме прашате, можеби треба да се размислува и за државна комерцијална банка, во сетот од 13-те банки, а не само развојна.

К.В.С.

Слични содржини